زینب نوری
اتحادیه صلصال سویدن در ادامه‌ی فعالیت‌های فرهنگی‌‌اش اخیرا یک نشست علمی را با شرکت صاحب‌نظران، اهالی قلم و دست‌اندركاران دانشنامه هزاره با عنوان «رونمایی، نقد و نگرش» ویراستِ دوم جلد نخست این دانشنامه در سالن اجتماعات کتابخانه‌ی مرکزی شهر اوپسالای سویدن برگزار کرد.
در این محفل، دانشنامه هزاره از زوایای مختلف مورد بحث قرار گرفت و هم‌چنین چگونگی ادامه‌ی تدوین جلدهای بعدی آن بررسی شد. در این نشست هم‌چنین اشاره شد که ویرایش دوم جلد نخست دانشنامه هزاره با تجدید نظر و اضافات هرچند حدود یک سال پیش منتشر شده بود، اما به‌دلیل عواملی چون محدودیت‌های ناشی از شیوع کرونا و تحولات سیاسی در افغانستان، زمینه‌ی رونمایی و معرفی آن فراهم نشده بود. از این نظر نشست سویدن نخستین فرصت برای اطلاع‌رسانی راجع به ویرایش دوم و بررسی آن در ابعاد مختلف فراهم کرد.
در این محفل علمی اشاره شد که دانشنامه هزاره دومین دایرة‌المعارف در تاریخ افغانستان پس از دایرة‌المعارف آریانا و نخستین دانشنامه در نوع خود در تاریخ این کشور است که در آن به صورت جامع به تاریخ و فرهنگ یک قوم پرداخته شده است. به زعم شرکت‌کنندگان، از آن‌جا که چنین تجربه‌هایی در مراحل آغازین خود قرار دارد، نیاز است تا پژوهشگران در جهت تکمیل و بهبود آن تلاش کنند.
این نشست با خوش‌آمدگویی به حاضرین از سوی علی رضایی، مدیر اتحادیه صلصال آغاز شد. آقای رضایی گفت دانشنامه‌ها به‌عنوان کتب مرجع یکی از کاراترین و رایج‌ترین ابزار ثبت و ضبط آیین، زبان، فرهنگ، آداب و رسوم و جهان‌بینی یک جامعه، نقش مهمی در ترسیم خطوط تکامل آن جامعه دارند و به قوام ریشه‌های جامعه کمک می‌کنند.
او در ادامه گفت، اتحادیه صلصال با درک چنین ضرورتی، بر اهمیت تدوین و تکثیر دانشنامه هزاره به‌عنوان شناسنامه‌ی اجتماعی قوم بزرگ هزاره، در همکاری با بنیاد دانشنامه هزاره این محفل رونمایی را برگزار کرده است.
او اظهار امیدواری کرد که این اقدام اتحادیه صلصال آغاز نیکی برای برگزاری برنامه‌های مشابه در معرفی و نقد دانشنامه هزاره در سطح جهان و بخشیدن انگیزه‌ی عمومی برای حمایت از این پروژه‌ی ماندگار باشد.
عکس: ارسالی به اطلاعات روز
دکتر محمدامین احمدی، نویسنده و پژوهشگر دین و فلسفه به‌عنوان اولین سخنران این نشست، در بخشی از سخنانش گفت که باید به تدوین دانشنامه نگاهی استراتژیک داشت و به این طرح به‌عنوان یک پروژه‌ی بلندمدت نگریست. آقای احمدی اشاره کرد که جامعه هزاره مانند هر جامعه‌ای نیاز به ارایه‌ی تعریفی روشن از هویت خود دارد و دانشنامه هزاره تلاشی در این جهت است. او گفت که با کار مداوم دانشنامه، تعریف از هویت جامعه هزاره شفاف شده و یک چتر مفهومی گسترده برای شناخت این جامعه ایجاد خواهد شد. دکتر احمدی در همین رابطه تأکید کرد که هیچ ملت و جامعه‌ای بدون ارایه‌ی یک روایت، شناخته نشده و به برابری دست نخواهد یافت.
اسدالله شفایی، رئیس بنیاد دانشنامه هزاره در این نشست گفت که دست‌اندركاران دانشنامه یک دهه را همراه با تلاش، دغدغه و استرس فراوان پشت سرگذاشتند و مرارت‌های بسیاری را متحمل شدند تا تدوین این اثر به‌عنوان یک کار پژوهشیِ بسیار پیچیده و دشوار با هدف تولید یک متن مرجع برای معرفی قوم هزاره از ایده به عمل تبدیل شود. او کاستی‌ها و کم‌بودها را پذیرفت و در عین حال اشاره کرد که دست‌اندركاران دانشنامه نقد گسترده‌ی آن را بعد از انتشار جلد نخست، یک فرصت برای بهبود کار و کاستن از نقایص و کم‌بودها ديده‌اند. او هم‌چنین از عزم جدی بنیاد دانشنامه هزاره برای ادامه‌ی فعالیت و تدوین جلد دوم و هم‌چنین تلاش برای ترجمه‌ی دانشنامه به سایر زبان‌ها گفت.
محمدشریف سعیدی، شاعر و نویسنده در این محفل گفت که دانشنامه هزاره به شناخت این جامعه کمک می‌کند چون سه عنصر در این رابطه اهمیت دارد: این که جامعه هزاره مانند هر جامعه‌ی دیگری در قدم نخست باید خود و فرهنگ و تفکر خود را بشناسد و تعریفی از هویت خود ارایه کند، عنصر دوم این‌که میراث‌های مادی و معنوی خود را بشناسد و عنصر سوم این‌که دیگران چه نگاهی به این جامعه دارند. او گفت که دانشنامه هزاره در هر سه زمینه اهمیت دارد و تأثیرگذار است: هم می‌تواند به شناخت این جامعه و دارایی‌های مادی و معنوی آن کمک کند و هم نگاه دیگران را نسبت به جامعه هزاره توسعه بدهد.
محمدجواد خاوری، داستان‌نویس و پژوهشگر فولکور هزاره داشته‌های یک جامعه را به دو بخش مادی و معنوی تقسیم کرد و گفت که میراث فرهنگی جامعه هزاره که مبیّن هویت و بازنمای فکر و ذوق این جامعه است، در معرض فراموشی و زوال است چون سرعت تغییر در جامعه امروزی بر خلاف گذشته بسیار زیاد است. او در همین رابطه یکی از نقش‌های دانشنامه را این دانست که با ثبت میراث فرهنگی، این میراث را از فراموشی و اضمحلال نجات بدهد. این درحالی است که بسیاری از داشته‌های فرهنگی جامعه هزاره به ثبت نرسیده و کسانی که در دانشنامه کار می‌کنند، برای نخستین‌بار می‌خواهند این‌ها را به ثبت برسانند و به منبع تبدیل کنند؛ چیزی که دست‌مایه‌ی تحقیقات پژوهشگران بعدی قرار بگیرد. از این لحاظ به نظر او، کار نویسندگان دانشنامه بسیار حساس و مهم است و لغزش آن‌ها می‌تواند باعث گذاشتن بنیانی اشتباه شود. به همین دلیل باید دقت لازم در این عرصه صورت گیرد.
عکس: ارسالی به اطلاعات روز
دکتر محمدامین زواری، پژوهشگر و ارزیاب علمی دانشنامه هزاره آخرین سخنران این نشست بود که بر اهمیت زبان در تدوین دانشنامه‌ها اشاره کرد و گفت از میان سه گونه‌ی زبانی عمده در زبان فارسی امروز، یعنی زبان روزمره، زبان ادبی و زبان علم، مقالات دانشنامه‌ای به زبان علم نوشته می‌شوند. وی برخی ویژگی‌های زبان علم هم‌چون عینیت و دوری از داوریِ ارزشی، معلوماتی بودن و دوری از تعصب فرهنگی و احساسی را بیان کرد و گفت زبان علم همان‌قدر که در هنگام تألیف دانشنامه اهمیت دارد، در خواندن، فهم و نقد دانشنامه نیز مهم است. دکتر زواری هم‌چنین بر اهمیت دانشنامه‌نویسی بر پاسبانی از زبان فارسی دری به‌عنوان مهم‌ترین میراث مشترک مردم هزاره اشاره کرد و پدید آمدن این اثر سترگ را در حفظ زبان مادرى از طریق گسترش کاربرد علمی آن بسیار مهم دانست.
فریده زیرک، فعال فرهنگی در سویدن و گرداننده‌ی این نشست کار عوامل دانشنامه هزاره را که سال‌ها به صورت پی‌گیر و خستگی‌ناپذیر برای تحقق این طرح سنگین تلاش کرده‌اند، شایسته‌ی تقدیر دانست و بر ضرورت حمایت از ادامه‌ی این طرح تأکید کرد. خانم زیرک هم‌چنین گفت که امیدوار است با تلاش فرهیختگان جامعه، ابعاد مختلف این طرح سنگین پژوهشی مورد بررسی همه‌جانبه قرار گیرد.
در پایان این نشست، داکتر اسدالله زیرک، فعال اجتماعی در سویدن و عضو هیأت امنای بنیاد دانشنامه تحفه‌هایی هنری را به سخنرانان این نشست اهدا کرد.
گفتنی است که دانشنامه هزاره یک دایرة‌المعارف جامع درباره‌ی تاریخ، فرهنگ، سیاست، جغرافیا و عموم موضوعات مربوط به قوم هزاره است که قرار است در ۱۲ جلد تدوین شود و یک متن مرجع برای محققان مسایل افغانستان و به ویژه قوم هزاره باشد.
ویراست دوم دانشنامه هزاره بیش از یک سال است که منتشر شده و به کشورهای اروپایی، امریکا و استرالیا رسیده است.