وزارت اطلاعات و فرهنگ اعلام کرده است که بیش از هزار بنای تاریخی کشور در معرض نابودی قرار دارد. سید مخدوم رهین، وزیر اطلاعات و فرهنگ به خبرگزاری بخدی گفت: «در صورتی که مواظبت جدی از این بناها صورت نگیرد، از دست دادن بناهای تاریخی، یک مصیبت بزرگ برای افغانستان است». به گفتهی رهین، شمار این بناها نزدیک به 1200 میرسد که در کابل، هرات، شمال و شرق کشور از قرنها پیش بنا شدهاند. او تأکید کرد که وزارت اطلاعات و فرهنگ بودجهی کافی برای حفاظت یا بازسای این بناها در اختیار ندارد و کارهای جامعهی جهانی نیز در این مورد کافی نبودهاند.
در افغانستان بناهای تاریخی زیادی وجود دارند که قدامت آنها به هزاران سال پیش بر میگردد. گفته میشود که برخی از بناها در جریان جنگ مجاهدین با حکومت کمونیستی از بین رفته یا هم تخریب شدهاند و شمار دیگر این بناها در زمان حاکمیت بنیادگرای طالبان از بین رفتند. گروه طالبان، تعدادی از آثار ارزشمند باستانی و تاریخی کشور را که دارای تصاویر انسان یا جانوران بودند، از جمله «بتهای بامیان»، تخریب کردند. این عملکرد طالبان با واکنش تند جامعهی جهانی مواجه شد.
انتقاد از عملکرد دولت
فضل احد احدی، پژوهشگر، هنرمند و استاد دانشکدهی هنرهای دانشگاه کابل از دولت نسبت به بیتوجهی در عرصهی مرمت آثار و ساحههای باستانی بهشدت انتقاد کرد. آقای احدی به خبرگزاری بخدی گفت: «حکومت فعلی در یازده سال گذشته، در بازسازی و حفظ بناهای باستانی و تاریخی کشور توجه جدی نکرده است». احدی افزود، بی توجهی دولت و عدم آگاهی برخی مقامهای حکومتی از ارزشهای بناهای تاریخی و باستانی، عواملیاند که اکثر بناهای باستانی کشور هنوز به شکل مخروبه باقی ماندهاند.
او به دولت هشدار داد: «بناهای باستانی و تاریخی افغانستان با خطرات جدی مواجهاند. اگر مقامهای حکومت در این زمنیه توجه نکنند، این بناها به کلی از بین خواهند رفت. در آن صورت، بخش عظیمی از سرمایهی فرهنگی کشور از دست خواهد رفت». این استاد دانشگاه از وزارت اطلاعات و فرهنگ کشور خواست، برای بازسازی بناهای باستانی و تاریخی، توجه سازمانهای فرهنگی بینالمللی را جلب کند.
وضعیت آثار باستانی
افغانستان از جملهی کشورهای کوهستانی در آسیای جنوبی است که بناهای تاریخی و باستانی فراوانی دارد. این اثرها ارزشهای تاریخی افغانستان خوانده شدهاند. یحیا محبزاده، مسئول آرشیف موزیم ملی افغانستان به خبرگزاری بخدی گفت که قبل از جنگهای داخلی کشور در دههی 70، بیش از 100 هزار اثر تاریخی به دست آمده از زیر خاک، به این موزیم سپرده شده است. آقای محب زاده اما میگوید که از شروع جنگ داخلی در سال 1372، هفتاد درصد اثرهای موجود در موزیم ملی، یا از بین رفتند یا هم به غارت برده شدند.
او تأکید کرد که این اثرها در جریان جنگ از سوی افراد احزاب مختلف، به خارج از کشور قاچاق یا هم شکستانده شدند. محبزاده گفت: «در زمان حاکمیت رژیم طالبان، افراد این گروه، 2500 قلم اثر باستانی را یا تخریب یا هم غارت کردند».
بیشتر اثرهای به دست آمده از دل خاک در افغانستان، قدامت هزاران ساله دارند، ارزشهایی که نمایانگرهویت و فرهنگ مردمان ساکن در قرنهای گذشتهی کشوراند.
وضعیت حاضر
محبزاده میگوید که در حال حاضر، موزیم ملی دوباره احیا شده و هزاران اثر باستانی از خارج به افغانستان برگردانده شدهاند. او گفت که قبلا موزیم ملی به خانهی اشباح تبدیل شده بود و به گفتهی او، در حال حاضر مواظبت خوبی از اثرهای باستانی صورت میگیرد.
ارزش برخی از این اثرها در موزیم ملی، میلیونها دالر تخمین شده است.
ادامهی قاچاق آثار باستانی
برخیها در سالهای گذشته با قاچاق اثرهای باستانی به سرمایهی کلانی دست یافتند. گفته میشود که در شهرهای بامیان، غزنی، لوگر، هرات و شمال کشور، مناطقی که بیشتر از دل خاک آن اثر باستانی به دست آمده، هنوزهم کاوش و کندن کاریهای غیرقانونی ادامه دارند.
سید مخدوم رهین، وزیر اطلاعات و فرهنگ پذیرفت که در حال حاضر، کاوش و قاچاق اثرهای باستانی از افغانستان ادامه دارد. او گفت: «جلوگیری از قاچاق آثار باستانی کار آسانی نیست و هنوزهم قاچاق اثرهای گرانبها از افغانستان به خارج از کشور ادامه دارد». سیدمخدوم رهین گفت: «افغانستان درحال حاضر دچار بحرانهای امنیتی و سیاسی است، جلوگیری از قاچاق آثار باستانی کار آسانی نیست». اگرچه آقای رهین تأکید کرد که از قاچاق صدها قطعهی باستانی جلوگیری شده؛ اما او گفت که قاچاقچیان خطرناک اثرهای باستانی هنوزهم فعال هستند.
طرح ایجاد موزیم در لوگر
در جریان سالهای گذشته دهها اثر باستانی و بقایای یك مجسمهی پنج متری در اطراف معدن مس عینك در ولایت لوگر كشف شده است. برخی از باستانشناسان، این آثار را مربوط به دوران هندوها، بوداییان و زردشتیان میدانند. برای نگهداری این آثار، قرار بود یک موزیم در اطراف معدن مس عینک ایجاد شود؛ اما شماری از باشندگان ولایت لوگر به خبرگزاری بخدی گفتند که تاکنون نشانهای از ساخت موزیم در این ولایت دیده نمیشود.
با این حال، سیدمخدوم رهین، وزیر اطلاعات و فرهنگ میگوید که کار روی طرح ایجاد یک موزیم در اطراف معدن مس عنیک جریان دارد. رهین افزود، در حال حاضر یک انبار برای نگهداری آثار باستانیای که از معدن مس عینک کشف شده، در لوگر ایجاد شده است؛ اما با ساخت موزیم در اطراف این معدن، همهی آثار باستانی به آنجا مننقل خواهند شد. او میگوید که وزارت اطلاعات و فرهنگ برای نگهداری آثار باستانی افغانستان در تلاش ایجاد موزیم در تمامی ولایتهای کشور است. رهین تأکید کرد که ایجاد موزیمها، نگهداری و جمعآوری آثار باستانی کشور از اولویتهای کاری وزارت اطلاعات و فرهنگ است.
بهتازگی مجسمهها و اثرهای تاریخی از محل معدن مس عینک در ولایت لوگر کشف شدند. قدامت اثرهای به دست آمده به قرنها پیش نسبت داده شده است. برخی اثرهای به دست آمده به مکان دیگری انتقال یافتند؛ اما شمار دیگری به دلیل بزرگی، ظرافت و نبود وسایل در همان محل اولیه موجودند. «بخدی»