در روزهای اخیر ارزش افغانی در برابر دالر امریکایی به‌صورت بی‌پیشنه‌یی سقوط کرده است. در بازار ارز افغانستان اکنون یک دالر امریکایی با 73 افغانی و 10 پول تبادله می‌شود. ارزش افغانی در 17 سال اخیر تا این اندازه کاهش نیافته بود.
در افغانستان متکی به واردات، افزایش ارزش دالر به معنی افزایش قیمت کالا نیز است. به‌طور مثال عبدالرووف یک کارگر ساده که روزانه 300 افغانی عاید دارد، قبلا یک بوری آرد را به 1080 افغانی می‌خرید اما اکنون او همان مقدار آرد را به 1280 افغانی می‌خرد. یعنی نوسان افغانی در این روزهای باعث شده آرد که کالای اصلی در افغانستان حساب می‌شود 200 افغانی گران‌تر شود.
عوامل افزایش نرخ دالر چیست؟
بانک مرکزی افغانستان میگوید که عوامل مختلف در کاهش نرخ افغانی نسبت به دالر دخیل است. از آن میان تفاوت بیلانس صادارت و واردات از عمده‌ترین عوامل افزایش نرخ دالر نسبت به افغانی است.
ایمل هاشور سخن‌گوی بانک مرکزی میگوید، بازرگانان کالاهای که وارد افغانستان می‌کنند را با دالر می‌خرند، اما به افغانی می‌فروشند. این امر سبب می‌شود که نرخ دالر بالا برود زیرا افغانستان سالانه به ارزش 7 میلیادر دلار واردات دارد، در حالی که صاردات کشور در سال کمتر از 7 میلیون دلار است.
آقای هاشور قاچاق دالر به کشورهای همسایه را از دیگر عوامل کاهش نرخ افغانی نسبت به دالر عنوان میکند. به گفته وی با کاهش حیرت‌انگیز بهای ریال ایرانی، این کشور تلاش کرده با توسل به قاچاق دالر از افغانستان و تزریق آن به بازار ارز این کشور، ارزش تومان را نسبتا ثابت نگهدارد.
از سویی هم آقای هاشور میگوید که این تنها افغانی نیست که در برابر دالر نرخش کاهش یافته است، بلکه تمام اسعار خارجی در برابر دالر ارزشش را از دست داده‌اند. به گفته وی رشد اقتصادی امریکا و کاهش نرخ بی‌کاری در این کشور سبب افزایش ارزش جهانی دالر شده است؛ در حدی که ارزش واحدهای پولی پوند و یورو نیز در برابر دالر کاهش یافته است.
هر چند بانک مرکز ی افغانستان گفته است که کنترل سیستم پولی کشور را به صورت دقیق و علمی پیش برده و ثبات افغانی تا کنون براساس اصول بازار آزاد و میزان عرضه و تقاضا بوده است، اما دیده می‌شود که سال‌هاست بانک مرکزی با تزریق دالر در پی ثابت نگهداشتن ارزش افغانی است. سخن‌گوی بانک مرکز میگوید بانک هفته سه بار 20 تا 40 میلیون دالر را در بازار ارز افغانستان لیلام میکند.
در سوی دیگر اتحادیه‌ی صرافان میگوید یکی دیگر از عوامل افزایش نرخ دالر نسبت به افغانی، کاهش لیلام هفته‌وار دالر در بازار ارز است. قاضی میرافغان صافی، رییس اتحادیه صرافان میگوید، در ماه‌های گذشته بانک مرکزی هر هفته سه بار 20 تا 40 میلیون دالر را به بازار عرضه می‌کرد، اما این رقم در هفته‌های اخیر از سه بار به دو بار در هفته کاهش یافته است.
در همین حال برخی از نمایندگان مجلس ادعا میکند که بانک مرکزی دالر را به افراد مشخص می‌فروشد و به همین دلیل ارزش دالر در برابر پول افغانی روز به روز افزایش می‌یابد. منور شاه بهادری، معاون کمیسیون اقتصادی مجلس نمایندگان در نشست روز شنبه، 17 سرطان مجلس گفت، بانک به‌جای این که ماهانه میلیونها دالر را برای کنترل ارزش دالر عرضه کند، آن را در اختیار چهار نفری که همه مربوط یک شرکت هستند قرار می‌دهد و این مسأله سبب می‌شود که ارزش دالر در بازار ارز کاهش نیابد.
سخن‌گوی بانک مرکزی اما این ادعای مجلس نمایندگان را رد میکند و میگوید بر اساس طرزالعمل، هیچ صرافی نمی‌تواند که بیش از سه درصد مبلغ لیلام شده را بخرد.
با این حال انتقال دالر به نمایندگی بانک‌ها توسط صرافان، تغییر ضمانت پولی بانک‌ها به دالر و بازماندن صدها میلیون افغانی از چرخه‌ی اقتصادی از دلایل ناکامی سیاست بانک مرکزی خوانده شده است.
برای ثبات پول افغانی چه باید کرد؟
سیف‌الدین سیحون، استاد دانشگاه معتقد است که حکومت افغانستان می‌تواند در درازمدت با جذب سرمایه‌گذاری خارجی، استخراج معادن و افزایش صادرات ثبات پول افغانی را تامین کند. اما در کوتاه‌مدت پیشنهاد میکند که بانک مرکزی با عرضه‌ی بیشتر دالر در بازار از ذخیره‌ی یک میلیارد دالری که برای تامین ثبات پولی از آن استفاده می‌شود، نرخ دالر را در بازار ارز کاهش دهد.
اما رضا فرزام، اقتصاددان و استاد دانشگاه معتقد است که تزریق ارز برای ثابت نگهداشتن ارزش افغانی روش دقیقی نیست و میگوید که بانک‌های مرکزی در جهان برای حفظ ثبات ارزی‌شان، سیاست «معاملات بازار باز» را انجام می‌دهند که با چاپ اوراق بهادار و عرضه‌ی آن به بازار توازن را بین عرضه و تقاضای ارز، ایجاد میکند.
به گفته او این ابزار در افغانستان تاکنون کاربرد ندارد به دلیل اینکه بازار سرمایه رشد نکرده و اوراق بهادار و قرضه به فروش نمی‌رسد و در کل اقتصاد افغانستان ابتدایی است.
او پیشتر در مصاحبه با بی‌بی‌سی فارسی گفته بود، ابزار دیگر برای کنترل ارزش ارز یک کشور سیاست «حداقل ذخیر قانونی» است که بانک مرکزی براساس این روش به بانک‌های خصوصی اجازه می‌دهد که درصد قرضه‌دهی را بالا یا پایین ببرد. مثلا بانک مرکزی به بانک‌های خصوصی میگوید کسانیکه سپرده مالی در بانک‌های خصوصی دارند، می‌توانند تا سقف ۸۰ درصد پول آنها را قرضه بدهد و ۲۰ درصد بقیه را نگهداری کنید. بالا بردن مقدار قرضه می‌تواند باعث ایجاد ثبات شود.
به گفته آقای فرزام به دلیل انجام معاملات غیررسمی این کار نیز در افغانستان نمی‌تواند ابزار مطمئن برای کنترل ارزش افغانی باشد.
به گفته‌ی او روش سوم نیز «تغییرات در نرخ سود» است. اگر بانک مرکزی احساس کند که میزان پول در بازار بیشتر از تقاضا است، بانک مرکزی میزان سود را افزایش می‌دهد و علاقه مردم به دریافت پول از بانک‌ها کاهش یافته و میزان پول در بازار کاهش یافته و ارزش ارز بالا می‌رود که این روش هم در افغانستان کاربرد ندارد.