30 سنبله برای کودکان فاریاب، روز خونینی بود. وقتی قارچ انفجار مین در ولسوالی شیرین‌تگاب این ولایت به هوا رفت، جان 11 کودک را هم گرفت. پیش از آن در 17 سرطان نیز 9 کودک در ولایت ننگرهار در اثر انفجار مین کشته شدند. این قربانیان کوچک، جزئی از هزاران قربانی دشمن خاموش و خطرناکی است که در زیر زمین به وسعت 2 هزار کیلومتر مربع در سراسر افغانستان کمین گرفته است.
از میان صدها هزار قربانی جنگ‌های سه دهه‌ی اخیر افغانستان در حدود 50-60 هزار آن‌ها، قربانی مین بوده‌اند. حالا هم این دشمن خاموش در هر روز به طور متوسط جان سه نفر را می‌گیرد. اما آمار غیررسمی این میزان را دست‌کم شش نفر براورد کرده است.
در 17 سال اخیر و آرامش نسبی در افغانستان، با کمک مالی جامعهی جهانی و فعالیت مؤسسه‌های مین‌پاکی، بخش قابل توجهی از خاک افغانستان از وجود مین و دیگر مهمات جنگی منفجرناشده پاک‌سازی شد. اما پس از سال 2014 با خروج بخش اعظم نیروهای بین‌المللی و کاهش کمک‌های جامعهی جهانی در زمینه‌ی مین‌پاکی و همچنین افزایش جنگ و خشونت در افغانستان، دوباره میزان قربانیان و ساحات دارای مین در افغانستان افزایش یافته است.
بر اساس آمار اداره‌ی امور رسیدگی به حوادث طبیعی، هنوز هم سه درصد (بیش از دو هزار کیلومتر مربع) از کل مساحت افغانستان پاک‌سازی نشده و از مردم قربانی می‌گیرد.
ساحات خطر
شفق یوسفی، مسوول بخش تطهیر مین در وزارت دولت در امور رسیدگی به حوادث طبیعی افغانستان می‌گوید که دو هزار کیلومتر مربع از مجموع مساحت افغانستان ساحات خطر است که هفده ولایت را در بر می‌گیرد.
به گفته‌ی آقای یوسفی، پیش از سال 2001 میلادی در زمان تهاجم اتحاد جماهیر شوروی و جنگ‌های داخلی افغانستان در حدود 600 کیلومتر مربع با مین فرش شده بود. به قول او در ابتدا، پاک‌سازی این ساحات در دستور کار مؤسسه‌های مین‌روب قرار داشته اما با تشدید ناامنی در سال‌های اخیر، ساحات بیشتری مین کاشته شده است. حالا این ساحات به 17 ولایت کشور گسترش یافته که شامل مناطق مرکزی و جنوب به ویژه ولایت های بغلان، ننگرهار و کندز می شود.
بنا بر گفته‌ی مسوولان وزارت دولت در امور رسیدگی به حوادث طبیعی، بخشی از ساحاتی که مین و مواد منفجرناشده در آن وجود دارد، شامل مناطقی است که میدان جنگ سال‌های اخیر بوده و یا هم محل تمرین نظامی نیروهای بین المللی بوده است. مساحت این ساحات به 1700 کیلومتر مربع می‌رسد.
حالا مسوولان می‌گویند که روند مین‌پاکی در کشور کاهش یافته و با توجه به این که ساحات خطر هر روز بیشتر می‌شود، آمار قربانیان این پدیده نیز افزایش یافته است.
نجیب فهمیی، وزیر دولت در امور رسیدگی به حوادث طبیعی می‌گوید: «با تلاش‌های بسیار هنوز در بیش از 2000 کیلومتر مربع خاک کشور مین و دیگر مهمات جنگی منفجرناشده، باقی مانده که هر روز از مردم قربانی می‌گیرد.»
به گفته‌ی آقای فهیم در یک سال گذشته بیش از 2500 کیلومتر مربع خاک افغانستان از وجود مین پاک شده و بیش از 19 میلیون مین و مهمات منفجرناشده از بین برده شده است.
هرچند مسوولان وزارت مبارزه با حوادث طبیعی می‌گویند که در اثر انفجار مهمات منفجرناشده به طور متوسط روزانه سه نفر جان‌شان را از دست می‌دهند اما آمارهای غیررسمی حکایت از قربانیان بیشتری دارد. شماری از نمایندگان مردم در پارلمان می‌گویند که آمار ارایه‌شده از سوی مسوولان مین‌پاکی در افغانستان دقیق نیست و روزانه حداقل در افغانستان 6 نفر جان‌شان را از دست می‌دهند.
وژمه ساپی، عضو کمیسیون امور امنیتی مجلس نمایندگان می‌گوید که آمار مؤسسه‌های مین‌پاکی صحت ندارد و به طور اوسط روزانه شش نفر در اثر انفجار مین کشته می‌شوند.
این در حالی است که در آغاز سال جاری نیز گزارش‌هایی نشر شد که در هر ماه در افغانستان دو صد غیرنظامی در اثر انفجار مین کشته می‌شوند.
این آمار‌ها نشان می‌دهد که مین‌ها و مهمات منفجرناشده‌ی میادین جنگ، سالانه جان بیش از 2000 فرد ملکی را در افغانستان می‌گیرد.
کاهش مین‌پاک‌ها
عتیق‌الله مسوول مؤسسه‌ی پلانگذاری و مین‌پاکی می‌گوید که روند ماین‌پاکی در افغانستان بسته به کمک‌های جامعهی جهانی است که از 2014 تا کنون به پایین‌ترین سطحش رسیده و کار مین‌پاکی را در افغانستان با چالش مواجه کرده‌است: «هنوز ساحات زیادی از کشور آلوده به مین است اما کاهش بودجه و عدم حمایت مالی جامعهی جهانی از روند ماین‌پاکی در کشور سبب کندی کار مین‌پاکی در افغانستان شده و این روند را با چالش مواجه کرده است.»
مؤسسه‌ی پلانگذاری و سروی‌کننده‌ی مین‌ها در افغانستان، یکی از هشت مؤسسه‌ی مین‌پاکی در افغانستان است. این مؤسسه از سال 1990 میلادی تا کنون در عرصه‌ی مین‌پاکی در افغانستان فعالیت کرده است.
عتیق الله مسوول این مؤسسه می‌گوید: «درست از سال 1990 میلادی ما با دو صد نفر مین‌پاک، کارمان را در کشور شروع کردیم. در جریان این سال در قسمت سروی مناطق مین‌‌گذاری‌شده، پلانگذاری برای مین‌پاکی و مین‌پاکی در سراسر افغانستان کار کردیم.»
این مؤسسه از سال 2007 تا سال 2014 بیشتر از دو هزار کارمند داشت است. در جریان مین‌پاکی بیش از 50 مین‌پاک این نهاد جان‌شان را از دست داده و بعد از سال 2014 میلادی بخش زیادی از کارمندان این مؤسسه وظیفه‌ی‌شان را ترک کرده اند. مؤسسات دیگر مین‌پاکی نیز حکایت مشابه دارد.
شفق یوسفی مسوول تطهیر مین‌پاکی در وزارت دولت در امور رسیدگی به حوادث طبیعی می‌گوید که بعد از فروپاشی حکومت طالبان، روند مین‌پاکی در افغانستان رونق گرفت و بیش از 14 هزار نفر تا پایان سال 2014 میلادی به مین‌پاکی مصروف بودند که از این شمار در جریان کار نزدیک به 200 کارمند مین‌پاکی جان خود را از دست دادند.
آقای یوسفی می‌گوید: «در حال حاضر و به خاطر نبود بودجه، شمار کارمندان ما به 6 هزار و 500 نفر رسیده است. با آنکه ما وسایل و تجهیزات داریم اما به دلیل نبود توانایی مالی، همکاران ما قادر به کار مین‌پاکی نیستند.»
چرا حمایت از روند ماین‌پاکی در افغانستان کاهش یافت؟
ایالات متحده‌ی امریکا که از سال 1993 به این‌سو از پروسه‌ی مین‌پاکی در افغانستان حمایت کرده و در امر از بین‌بردن و پاک‌سازی مین‌های زمینی، مواد منفجرناشده و سلاح و مهمات باقی‌مانده از جنگ مبلغ 400 میلیون دالر را برای افغانستان اختصاص داده است اما با پایان سال 2013 و خروج نیروهای نظامی امریکا از افغانستان، کمک‌ها به پروسه‌ی ماین‌پاکی کاهش یافت.
آقای یوسفی مسوول تطهیر ماین‌پاکی در افغانستان می‌گوید: « با کاهش کمک‌ها و خروج بخش اعظم نیروهای امریکایی از کشور در سال 2014 میلادی، ناامنی‌ها در افغانستان بار دیگر اوج گرفت و مناطق بیشتر با مواد منفجرناشده و مین‌های دست‌ساز آلوده شد و بار دیگر قربانیان افزایش یافت.»
در سال 2017، دولت افغانستان از جامعهی جهانی تقاضای 110 میلیون دالر کمک کرد تا بتواند تعهداتش در راستای مین‌پاکی را حفظ و به آن عمل کند. ایالات متحده که از سال 2012 تا کنون 50 درصد منابع مالی خود برای ماین‌پاکی در افغانستان را قطع کرده بود، دو-سوم این کمک‌ها را با این درخواست فراهم کرد و افغانستان از 110 میلیون دالر، فقط حدود 42 میلیون دالر دریافت کرد.
با آنکه مهلت زمانی برای دستیابی به اهداف کنوانسیون اوتاوا در راستای پاک‌سازی افغانستان از تمام مین‌ها تا ختم مارج سال 2023 نزدیک می‌شود اما کاهش وجوه مالی این روند را متأثر کرده است. آقای یوسفی، مسوول بخش تطهیر مین اداره‌ی عالی مبارزه با حوادث طبیعی افغانستان می‌گوید: « بر اساس برنامه‌ی از پیش تعیین‌شده، در سال 2017 باید 95 میلیون متر مربع از وجود مین پاک‌سازی می‌شد، اما به دلیل کمبود بودجه فقط 50 درصد تکمیل شد و این روند نگران کننده است.»
دلایل کاهش بودجه
با وجود آنکه تا هنوز مناطق بسیاری در افغانستان از وجود مین پاک‌سازی نشده و هر روز از مردم قربانی می‌گیرد اما مسوولان می‌گویند که جامعهی جهانی بخش عمده‌ی کمک‌هایش را کاهش داده است.
این مسوولان یکی از دلایل کاهش کمک‌های جامعهی جهانی در بخش تمویل پروسه را مکلف‌سازی کشور‌ها برای تخصیص بودجه در راستای مین‌پاکی عنوان می‌کنند. مسوولان تأکید می‌کنند که جامعهی جهانی باورمند است که دولت‌ها خود باید برای مین‌پاکی بودجه اختصاص دهند در حالی که افغانستان عملا هیچ بودجه‌یی برای مین‌پاکی ندارد.
آقای یوسفی می‌گوید: « نبود بودجه‌ی مشخص ملی سبب شده که پروسه‌ی مین‌پاکی در افغانستان با چالش جدی مواجه شود.»
به گفته‌ی مسوولان وزارت دولت در امور رسیدگی به حوادث، دلیل دیگر کاهش کمک‌ها به پروسه‌ی مین‌پاکی در افغانستان، گسترش جنگ در منطقه و افزایش مشکلات منطقه‌یی است.
مسوولان همچنان اضافه می‌کنند که دلیل دیگر کاهش کمک‌ها برای تمویل پروسه‌ی مین‌پاکی در افغانستان، دستاورد‌های خوب پروسه‌ی مین‌پاکی است. جامعهی جهانی تصور کرده که افغانستان در این پروسه موفق بوده و حالا به مرحله‌یی رسیده که خود می تواند به تنهایی، از عهده‌ی امور باقی‌مانده برآید.. به باور این مسوولان، پروسه‌ی مین‌پاکی حالا قربانی موفقیتش شده است اما نمایندگان مردم در مجلس می‌گویند که پروسه‌ی مین‌پاکی آن‌چنان هم موفق نبوده که گزارش داده می‌شود.
جنرال نظیفه ذکی عضو کمیسیون امنیتی مجلس می‌گوید: «پروسه‌ی مین‌پاکی در فضای جنگی افغانستان آن‌چنان موفق نبوده و همواره با چالش مواجه بود اما نهاد‌ها و مؤسسات مین‌پاکی برای کسب شهرت گزارش‌های غیرواقعی ارایه کردند. با ارایه‌ی این گزارش‌های خلاف واقع، جامعهی جهانی و کمک‌کننده‌ها تصور کردند که دیگر نیازی به تمویل پروسه‌ی مین‌پاکی در افغانستان نیست و کمک‌های شان را قطع کردند یا کاهش دادند.»
این در حالی است که شفق یوسفی مسوول مین‌پاکی در افغانستان می‌گوید که در نبود حمایت‌های جهانی و به دلیل نبود بودجه‌ی مشخص، پروسه‌ی مین‌پاکی در کشور به آخرین سطح خود رسید.
مسوولان اداره‌ی مین‌پاکی تأکید می‌کنند که به دلیل همین مشکل، اکنون آن‌ها در کنار تقاضای کمک از کشور‌های دیگری که قبلا در فهرست کمک‌کننده‌ها نبود، از دولت افغانستان نیز خواسته است که بودجه‌ی مشخصی را برای پروسه‌ی مین‌پاکی اختصاص دهد.
مسوولان می‌گویند که وعده‌های تمویل پروسه‌ی مین‌پاکی، روزنه‌ی امیدی است تا این اداره بتواند تا ماه مارچ 2023 افغانستان را عاری از مین کند و اجازه ندهد که مهمات منفجرناشده، جان مردم را بگیرد.
آقای یوسفی تأکید می‌کند که جدا از این‌که پاک‌سازی از مین یک نیاز و عمل فوری انسان‌دوستانه میباشد، پاک‌سازی اراضی از مین اولین گام اساسی مورد نیاز برای ساخت‌و‌ساز سرک‌ها، عبور لوله‌های تیل و گاز و ایجاد شهرها در دهه‌ی تحول در افغانستان است. دولت هم باید مقداری از بودجه‌ی ملی را در این زمینه اختصاص دهد تا پروسه‌ی مین‌پاکی مطابق برنامه پیش برود و مصئونیت و خوشبختی مردم افغانستان در ساحات خطر تأمین شود.