دست‌کم 33 روز تا برگزاری انتخابات ریاستجمهوری افغانستان باقی مانده است و 28 روز از زمان آغاز کمپین‌های انتخاباتی گذشته است. اما برخلاف انتخابات‌های گذشته، این‌بار تبلیغات نامزدان انتخابات ریاستجمهوری ششم میزان کم‌رنگ است و گمانه‌زنی‌ها در خصوص برگزارنشدن انتخابات نیز بر فضای موجود سایه افکنده است. برخی‌ها همزمانی روند گفت‌وگوهای صلح امریکا و طالبان با انتخابات پیش‌رو را دلیل اصلی کم‌رنگ‌بودن کمپین‌های انتخاباتی می‌خوانند؛ گفت‌وگوهایی که ماه‌هاست در قطر میان زلمی خلیل‌زاد، فرستاده‌ی ویژه امریکا برای صلح افغانستان و هیأت سیاسی طالبان جریان دارد.
انتخابات ریاستجمهوری امسال از هر نگاه برای افغانستان حیاتی است؛ زیرا دوره‌ی قانونی حکومت وحدت ملی کنونی که در رأس آن رییس‌جمهور اشرف غنی قرار دارد، به پایان رسیده است. از سوی دیگر برگزاری انتخابات تداوم دموکراتیک‌بودن نظام سیاسی افغانستان را تضمین می‌کند. مردم افغانستان در هژده سال پسین برای داشتن یک نظام دموکراتیک مبتنی بر آرای شهروندی، قربانی‌های بی‌شمار داده‌اند و برای ارج‌گذاشتن به این فداکاری شهروندان کشور، برگزاری انتخابات حتمی است. اما آنچه قابل بحث است پیامد انتخابات ششم میزان است و نتایج حاصل از این انتخابات با اما و اگرهایی به همراه است.
انتخابات ریاستجمهوری ششم میزان، چهارمین انتخابات ریاستجمهوری است که پس از سقوط امارت اسلامی افغانستان برگزار می‌شود. افغانستان در سال 1393 برای نخستین‌بار روند انتقال مسالمت‌آمیز قدرت را در تاریخ خود تجربه کرد و زمینه‌ی این گذار از طریق برگزاری انتخابات فراهم گردید. بررسی انتخابات‌های گذشته نشان می‌دهد که افغانستان در دو دهه‌ی اخیر به ندرت انتخابات خوب و بدون اشکال داشته است و بدون شک انتخابات ریاستجمهوری 1393یکی از پرتقلب‌ترین و جنجالی‌ترین انتخابات‌ها در هژده سال اخیر بوده است.
اتهام تقلب گسترده از سوی نامزدان پیشتاز انتخابات ریاستجمهوری در دور دوم، افغانستان را در آستانه‌ی یک بحران سیاسی جدی قرار داد و سرانجام بن‌بست موجود با ایجاد حکومت وحدت ملی با میانجی‌گری جان کری، وزیر امور خارجه پیشین امریکا شکست. در آن زمان تنش سیاسی بر سر نتایج انتخابات زنگ خطر جدی را برای افغانستان به صدا در آورده بود.
توماس جانسون در تحقیق خود زیرنام «افسانه‌ی دموکراسی انتخاباتی افغانستان؛ بی‌نظمی‌های انتخابات ریاستجمهوری 2014» به اعتراض پانزده هزار نفری هواداران عبدالله عبدالله اشاره کرده و نیز به نقل از حمدالله محب، مشاور امنیت ملی افغانستان که در آن زمان هماهنگ کننده‌ی کارزار انتخاباتی اشرف غنی بود، نوشته است: مشاوران غنی در مورد کشاندن صد هزار نفر به خیابان‌ها بحث کردند. غنی به روش آموزنده‌ی خود به آن‌ها گفت: «جنگ داخلی به‌طور متوسط 10 تا 15 سال طول می‌کشد و حتا در آن زمان پایان دادن به آن بسیار مشکل است. جنگ داخلی ما هنوز ادامه دارد. من می‌توانم تضمین کنم که فردا با راهپیمایی شما گلوله‌ی اول [جنگ داخلی] شلیک خواهد شد.»
پنج سال پس از آن روز، این نگرانی یک‌بار دیگر مطرح است که فردای برگزاری انتخابات در ششم میزان چه چیزی در انتظار افغانستان می‌تواند باشد. این نگرانی بیش‌تر زمانی می‌تواند قابل بحث باشد که نامزدان انتخابات ریاستجمهوری از همین حالا همدیگر را متهم می‌کنند که ممکن است در انتخابات آینده دست به تقلب بزنند. این اتهام بیش‌تر متوجه اشرف غنی است که نامزدان دیگر می‌گویند او برای برنده‌شدن دست به هرکاری خواهد زد.
هرچند در خصوص چگونگی آمادگی‌ها برای برگزاری انتخابات ریاستجمهوری نیز پرسش‌های بسیاری مطرح است، اما در این نوشتار سعی می‌شود خلاصه‌ای دیدگاه‌های کارشناسانه‌ی متخصصان انتخاباتی و پژوهش‌گرانی که در میزگرد «روز پس از انتخابات؛ سناریوهای پیش‌رو» مطرح شده است، به‌صورت خلاصه بررسی شود. شرکت کنندگان میزگرد روز پنج‌شنبه، 31 اسد که از سوی انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان برگزار شده بود، دست‌کم روی چهار سناریوی احتمالی پس از برگزاری انتخابات ریاستجمهوری در ششم میزان بحث کردند. فرض این سخنرانان این بود که انتخابات در تاریخ معین آن برگزار می‌شود.
برنده‌ی جنجالی
برخی از کارشناسان و پژوهش‌گران در میزگرد «روز پس از انتخابات؛ سناریوهای پیش‌رو» به این باورند که انتخابات ریاستجمهوری ششم میزان در دور اول یک برنده‌ی مشخص دارد. احمد شجاع، رییس حمایت از روند صلح و مصالحه دفتر شورای امنیت به این باور است که دو پیش‌فرض برای طرح و بررسی سناریوهای پس از انتخابات وجود دارد. او گفت که پیش‌فرض اول این است که انتخابات در دور اول یک برنده‌ی واضح دارد و پیش‌فرض دوم این است که انتخابات در دور اول برنده واضح ندارد؛ اما با چانه‌زنی سیاسی «احتمالا یک شخص پیروز انتخابات خواهد شد.»
عبدالله احمدزی، رییس بنیاد آسیا در افغانستان به حساسیت انتخابات ششم میزان اشاره می‌کند و به این باور است که در صورت برگزاری انتخابات، میزان پایین مشارکت مردم در آن باعث خواهد شد تا یک نامزد در دور اول برنده شود. او در بخش دیگر از صحبت‌هایش گفت: «سناریوی آخر با احتمال بالاتر این خواهد بود که انتخابات در دور اول برنده‌ی قطعی نخواهد داشت و انتخابات به دور دوم خواهد رفت ولی از لحاظ زمانی و مصادف‌شدن آن با فصل زمستان، دور دوم انتخابات در بهار 1399 برگزار خواهد شد. این خلاء زمانی، فرصت را برای طالبان بیش‌تر فراهم می‌کند تا بازی را به نفع خود در داخل افغانستان انجام دهد.»
تمیم عاصی، معاون پیشین وزارت دفاع افغانستان با این پیش‌فرض که انتخابات برگزار می‌شود، چهار سناریوی احتمالی در فردای انتخابات را بررسی کرد. او گفت که سناریوی آخری این است که انتخابات با کم‌ترین میزان رای‌دهنده برگزار می‌شود. او گفت: «انتخابات برگزار خواهد شد، ولی کم‌ترین میزان رای‌دهندگان در انتخابات اشتراک خواهند کرد. بنابراین رییس‌جمهور با کم‌ترین آرای ممکن، با اتکا بر تقلب و مهندسی الکترونیک آرا (تورم رای) پیروز انتخابات خواهد شد.»
نعیم ایوب‌زاده، رییس بنیاد انتخابات شفاف افغانستان نیز چهار سناریوی احتمالی پس از برگزاری انتخابات را مطرح کرد. به گفته‌ی او، انتخابات برگزار می‌شود، اما دلایل سیاسی انتخابات را با چالش مواجه می‌کند و اگر انتخابات به دور دوم هم برود، انتخابات و مشروعیت آن با چالش مواجه خواهد شد.
او گفت: «سناریوی سوم به‌طور احتمالی این خواهد بود که انتخابات به دور دوم خواهد رفت. پیروز انتخابات اعلام خواهد شد، ولی این نتیجه از سوی دیگر تیم‌های انتخاباتی قابل پذیرش نخواهد بود و حامیان این تیم‌ها به سمت خشونت برای مخالفت با نتایج آرا خواهند رفت.»
بحران مشروعیت
انتخابات ریاستجمهوری 1393 افغانستان را به بحران کشاند. اکنون یکی از نگرانی‌ها پیشامد وضعیت مشابه در فردای انتخابات ششم میزان است. یکی از سناریوهای احتمالی مورد بحث، خلق بحران مشروعیت است. عبدالله احمدزی به این باور است که به‌دلیل کم‌رنگ‌بودن مبارزات انتخاباتی و تشدید تهدیدهای امنیتی، این احتمال وجود دارد که رای‌دهندگان کم‌تری در انتخابات شرکت کنند و انتخابات سراسری برگزار نشود.
او گفت در این صورت مشارکت مردم اگر با انتخابات پارلمانی 1397 قیاس شود، احتمال این وجود دارد که در حدود سه میلیون رای‌دهنده در انتخابات شرکت کنند. در یک کشوری که گفته می‌شود که بیش از 30 میلیون نفر نفوس دارد و 16 میلیون نفر واجد شرایط رای، سه میلیون نفر از حق رای خود استفاده می‌کنند، «شاید امکانات این وجود داشته باشد که یکی از نامزدان بیش‌تر از 1.5 میلیون رای را کسب کند.»
سناریوهای احتمالی تمیم عاصی این است که انتخابات برگزار می‌شود، اما افغانستان با بحران مشروعیت روبه‌رو می‌شود و از بطن این سناریو یک اداره‌ی موقت به‌وجود خواهد آمد. او گفت سناریوی دوم این است که انتخابات برگزار خواهد شد و «بحران مشروعیت احتمالا شکل خواهد گرفت. برای جلوگیری از حاشدن بحران مشروعیت، یک نسخه‌ی دوم حکومت وحدت ملی شکل خواهد گرفت.»
آقای عاصی در بخشی از صحبت‌های خود به پراکندگی قشر سیاسی افغانستان در خصوص انتخابات و رفتن انتخابات به دور دوم اشاره کرد و گفت: «به لیست رأی‌دهندگان نگاه کنید. نُه میلیون نفر است. دو میلیون آن مشکلات دارد و آدم‌های خیالی است. از هفت میلیون باقی مانده، شش صد یا هفت صد هزار آن مشکل دارد. اگر میزان انتخابات پارلمانی گذشته را قیاس کنیم، سه میلیون رای‌دهنده را بین 17 نامزد تقسیم کنید. یک نامزد با 500 هزار رای می‌تواند رییس‌جمهور شود. این اساس بحران مشروعیت را در افغانستان رقم می‌زند. ولو هم که یک نامزد 1.5 میلیون رای ببرد، آیا این نامزد می‌تواند با 1.5 میلیون رای، از 33 یا 34 میلیون نفوس افغانستان نمایندگی کند.»
سایه‌ی صلح بر سر انتخابات
در حال حاضر همزمانی روند صلح و انتخابات مردم افغانستان را نیز دچار سردرگمی کرده است. هنوز کسی پاسخ روشن برای این سوال که اول صلح می‌شود یا انتخابات، ندارد. آنچه از نشست‌های امریکا با طالبان تا کنون رسانه‌ای شده است، نزدیک‌شدن دو طرف به توافق صلح است. این مسأله و گفته‌های مقام‌های ارشد امریکایی که می‌گویند صلح برای آنان در افغانستان اولویت دارد، به سردرگمی و پیچیدگی اوضاع افزوده است.
یکی از سناریوهای احتمالی مورد بحث در میزگرد روز پنج‌شنبه احتمال تعویق انتخابات ریاستجمهوری به‌دلیل رسیدن به صلح با طالبان بود. عبدالله احمدزی گفت یکی از سناریوها این است که انتخابات به تعویق بیفتد. او گفت: «یک سناریو در مورد انتخابات، سناریوی تعویق انتخابات به‌دلیل تاثیرگذاری مذاکرات صلح میان ایالات متحده امریکا و طالبان و در آینده، مذاکرات صلح میان طالبان و افغانستان میباشد. به‌دلیل همین تاثیرگذاری، احتمال تعویق انتخابات وجود دارد.»
نعیم ایوب‌زاده، رییس بنیاد انتخابات شفاف افغانستان نیز گفت که جامعه‌ی جهانی در حال حاضر دو کارت بازی را به‌صورت همزمان استفاده می‌کند و کارت‌های بازی صلح و انتخابات را همزمان در دست دارد. او گفت هنوز روشن نیست که جامعه جهانی به صلح افغانستان اولویت قایل است یا برگزاری انتخابات در آن.
او با بیان این‌که اگر انتخابات برگزار شود دروازه‌ی صلح با طالبان بسته می‌شود، گفت: «سناریوی چهارم این خواهد بود که امکان دارد موضع جامعه‌ی جهانی در مورد افغانستان تغییر پیدا کند و انتخابات به مثابه‌ی اولویت اول جامعه‌ی جهانی قرار گیرد. بنابراین سناریو، امکان دارد که زمینه برای برگزاری انتخابات و سپس تشکیل حکومت یا اداره‌ی سرپرست فراهم شود.»
تمیم عاصی نیز به پیچیدگی وضعیت کنونی و سرگردانی میان صلح و انتخابات اشاره کرد و گفت: «سناریوی سوم این است که مردم به سمت انتخابات پیش خواهند رفت، اما ایالات متحده‌ی امریکا اعلام خواهد کرد که در مذاکرات با طالبان به توافق رسیده است و براین اساس، احتمالا اولویت افغانستان قبل از این که انتخابات باشد، صلح باشد.»
انتخابات ریاستجمهوری افغانستان در ششم میزان سال جاری میان 17 نامزد برگزار می‌شود. محمداشرف غنی، رییس‌جمهور و عبدالله عبدالله، رییس اجرایی از جمله نامزدان این دور انتخابات ریاست‌جمهوری‌اند. این دو نامزد در انتخابات 1393 نیز دو دور باهم رقابت کردند، اما سرانجام نتیجه‌ی انتخابات در دور دوم میان دو طرف با چالش مواجه شد. در آن زمان کمیسیون انتخابات افغانستان هیچ نامزدی را برنده اعلام نکرد و گفت که براساس توافق سیاسی، اشرف غنی رییس‌جمهور و عبدالله عبدالله رییس اجراییه حکومت وحدت ملی خواهد بود.
همین مسأله یک‌بار دیگر پرسش‌های جدی را خلق کرده است که در صورت برگزاری انتخابات، آیا این افراد و سایر نامزدان پس از ششم میزان نتیجه‌ی انتخابات را می‌پذیرند یا خیر. سوال کلیدی دیگر است که آیا کمیسیون‌های انتخاباتی افغانستان می‌توانند تنش‌های احتمالی را مدیریت کنند یا نه.