بامیان، ولایت فقیر مرکزی به‌لحاظ برپایی جشنواره‌های فرهنگی و هنری در یک دهه و نیم اخیر یک سر و گردن از دیگر ولایت‌های اسم و رسم‌دار کشور بلندتر بوده است. برپایی ده دور جشنوارهی فرهنگی راه ابریشم، برگزاری هفت دور برنامه‌ی شبی با بودا و راه‌اندازی سه دور جشنوارهی هنری فرهنگی دمبوره و گل کچالو، بامیان را در صدر خبرهای فرهنگی رسانه‌ها قرار داده است. برگزاری این برنامه‌ها همزمان با استقبال گرم مردم، مخالفانی نیز داشته است، به‌ویژه برگزاری جشنوارهی دمبوره و مخالفت جدی برخی روحانیان و نمایندگان مراجع تقلید؛ مخالفتی که حالا به مقاطعه با والی بامیان انجامیده است.
این مخالفت‌ها از کجا می‌آید؟ آیا جنگ ملا و مطرب است یا عوامل سیاسی دارد؟ اعلام مقاطعه به معنای چیست و چه تأثیری روی روابط مردم و اداره‌ی محلی بامیان خواهد گذاشت؟
اعلام مقاطعه
گروهی روحانیان بامیان به اسم «شورای علمای مرکز بامیان» و نمایندگی برخی مراجع تقلید شیعه در این ولایت در یازدهم میزان امسال با صدور اعلامیه‌ای نشست و برخاست خود را با والی بامیان به‌دلیل آنچه «اهانت به دین» می‌خوانند و برگزاری جشنواره دمبوره ممنوع اعلام کردند. آن‌ها با خود فیصله کرده‌اند که دعوت والی را نپذیرند و در مجالسی که او ترتیب می‌دهد اشتراک نکنند، اما اشتراک در برنامه‌های دیگر دولتی را آزاد گذاشته‌اند.
در مقدمه‌ی این اعلامیه، عنوان‌های «شورای علمای مرکز بامیان»، «نمایندگان دفاتر آیت‌الله سیستانی، آیت‌الله محقق کابلی، آیت‌الله فیاض و آیت‌الله شیرازی» به‌کار رفته و در آخر آن از هر روحانی خواسته شده که «کارهای ضد دین والی» را بیان کند.
سید اسکندر علوی، روحانی عضو دفتر آیت‌الله محمداسحاق فیاض در بامیان، ضمن تأیید این اعلامیه به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که طاهر زهیر، والی بامیان چندی پیش در خصوص برگزاری جشنواره دمبوره، علیه عالمان دین ادبیات تندی به‌کار برده و مقابل علما ایستاده است: «ریشه‌ی اختلاف در همین است و علما دیگر مشکلی با والی ندارند. در رابطه با قطع رابطه علما با والی، والی باید راهی برایش بسنجد. رابطه خود را حسنه کند و ادبیات خود را اصلاح. ما مشکلی نداریم با والی. علما وظیفه امر به معروف و نهی از منکر دارد و وظیفه‌شان است که نسبت به شخص والی یا دست‌اندرکاران این برنامه بیانیه صادر کند و نهی از منکر بکند.»
اشاره‌ی آقای علوی به بخشی از سخنرانی طاهر زهیر در مراسم صدمین سالگرد استقلال افغانستان است که در آن آقای زهیر مخالفت روحانیان بامیان با دمبوره را «جنگ ملا و مطرب» خوانده و گفته بود که دین و هنر نزاعی باهم ندارد.
آقای زهیر در صحبت‌هایش که تا هنوز کاربران شبکه‌های اجتماعی آن را همرسانی می‌کنند، خطاب به روحیان بامیان گفته است که «یکی‌تان غیرت ندارید که علیه تروریستان، تکفیری‌ها، داعش و طالبان و تمویل‌کنندگان، باداران و همسایگان‌شان -که گاها بعضی این انسان‌ها (ملاها) سر در همان آخور دارد- اطلاعیه صادر کنید. علیه دمبوره اطلاعیه صادر می‌کنید که چه شود؟»
حساسیت مذهبی یا عوامل سیاسی؟
مخالفت روحانیان مسلمان با موسیقی به‌ویژه در افغانستان پیشینه دراز دارد. این مخالفت‌ها همزمان با برگزاری نخستین دور جشنواره دمبوره در بامیان، وارد مرحله‌ای دیگری شد. تا جایی که گروهی روحیان بامیان موسوم به «شورای علمای مرکز بامیان» با صدور اعلامیه‌ای جشنواره دمبوره را تحریم کرده و برپایی آن را حرام اعلام کردند. این جبهه‌گیری‌ها این پرسش را به‌وجود آورده که این مسأله چرا این‌قدر در بامیان حساس است؟ جنگ ملا و مطرب است، یا جنگ دین و هنر یا عوامل سیاسی دارد؟ آیا ملاها به‌دلیل نسبت‌های حزبی و سیاسی می‌خواهند با یک رویداد فرهنگی برخورد سیاسی کنند؟
اسماعیل ذکی، مسئول شبکه جامعه مدنی و حقوق بشر بامیان به روز نامه اطلاعات روز می‌گوید که روحانیان بامیان در یکی از جشنواره‌های راه ابریشم نیز مخالفت‌شان را با موسیقی اعلام کرده بودند، اما مخالفت آن‌ها با جشنواره دمبوره زمانی اوج گرفت که این مسأله وجه سیاسی و نژادی پیدا کرد. به گفته‌ی آقای ذکی در 15 سرطان سال 1396 خورشیدی زمانی که نخستین جشنواره دمبوره با نخستین سالگرد درگذشت سید حسین انوری، فرمانده جهادی و رهبر یکی از شاخه‌های حزب حرکت اسلامی مصادف شد، مخالفت‌ها با برگزاری جشنواره دمبوره هم اوج گرفت: «این موضوع به حدی جدی شد که آقای حسینی مزاری بسیار موضع سرسختانه گرفت و اطلاعیه‌هایی هم از طرف مرکز تبیان مبنی بر محکومیت قاطع آن پخش کرد. و ما در بامیان شاهد بودیم که قضیه سیاسی و قومی شده بود تا مذهبی، و یا به عبارت دیگر ردای سیادت و قومیت را به تن مذهب کرده بودند.»
روی‌هم‌رفته مسئول شبکه جامعه مدنی و حقوق بشر بامیان معتقد است که جبهه‌گیری روحانیان مخالف جشنواره دمبوره، نوعی پاسخ‌گویی به نهادهای است که از آن طریق تمویل می‌شوند.
طاهر زهیر، والی بامیان در صحبت‌هایش در مراسم صدمین سالگرد استقلال افغانستان خطاب به روحانیان مخالف جشنواره دمبوره گفته بود که مخالفت آن‌ها بنیاد دینی، منطقی و مذهبی ندارد، بلکه برخی از آن‌ها در پی جنگ مذهبی در افغانستان هستند.
سخن‌گوی والی بامیان به اطلاعات روز می‌گوید که موضع‌گیری برخی روحانیان بامیان با جشنواره دمبوره با عقبه‌ی سیاسی همراه است، اما این‌که این عقبه‌ی سیاسی ریشه در کجا دارد، از آن اطلاعی ندارند.
سید اسکندر علوی، از روحانیان بامیان و عضو دفتر آیت‌الله فیاض نیز معتقد است که ممکن در بین‌شان افرادی باشند که غرض‌های شخصی یا حزبی داشته باشند. آقای علوی می‌گوید که در کل موضع‌گیری‌شان، سیاسی نه، بلکه دینی است: «اصل مسأله این است که بامیان مرکز قدرت و مرکز مذهبی و فرهنگی و فکری تشیع و مناطق مرکزی است. وقتی در این‌جا فرهنگ تشیع تخریب می‌شود، فرهنگ تمام هزاره‌جات و مناطق شیعه‌نشین تحت تأثیر قرار می‌گیرد.»
این روحانی معتقد است آنچه مخالفت روحانیان بامیان را برانگیخته، به قول او «منکرات» و «حواشی» است که سبب «اختلاط» و «تحریک» زنان و مردان می‌شود.
«این مراسم در سطح بامیان برگزار می‌شود و آن هم مختلط با زن و مرد و جوان. حواشی هم دارد. تحریک‌آمیز است. مخصوصا اختلاط جوانان، یعنی رودررونشستن و خواندن و دمبوره‌زدن دختران و پسران. چنین چیزی در مرکز فکری و فرهنگی تشیع صحیح نیست. این به نشانه‌ی این است که همه تشیع و علما آن را پذیرفته و همه باید دمبوره بزنیم و همه دمبوره گوش بدهیم. از این جهت حساسیت‌برانگیز است.»
عبدالرحیم اخلاقی، استاد دانشگاه معتقد است که شکل و شمایل اعلامیه‌ی منتشره‌ی اخیر برخی روحانیان و نمایندگان مراجع تقلید در بامیان بیش‌تر به تصمیم شخصی و توافق چند نفر می‌ماند و از موقف فتوا اعلام نشده است.
به باور این استاد دانشگاه، دین علیه هنر جنگی ندارد و مخالفت شورای علمای بامیان و تعدادی از نمایندگان مراجع تقلید با جشنواره دمبوره عمدتا یا در نحوه‌ی تدبیر جشنواره دمبوره یا این‌که در یک قرائت «افراطی»، «قشری» و «غیراجتهادی» ریشه دارد: «افراط‌گرایان در اقصی نقاط جهان اسلام، مسایل عادی را حساس کرده و می‌کنند.»
اعلام مقاطعه نگران‌کننده است؟
پس از آن‌که گروهی از روحانیان و نمایندگان برخی مراجع تقلید نشست و برخاست خود با والی بامیان را ممنوع اعلام کردند، پرسش‌هایی را نیز به‌وجود آورد. با توجه به مذهبی‌بودن جامعه و نفوذ روحانیان میان مردم، این موضع‌گیری روی روابط مردم و اداره محلی بامیان تأثیری خواهد گذاشت؟ آیا می‌شود آن را نوعی تقابل مردم و نماینده دولت افغانستان در بامیان تعبیر کرد؟ و روی‌هم‌رفته پیامد حساس‌شدن این مسأله چیست؟
عبدالرحیم اخلاقی، استاد دانشگاه می‌گوید که مسأله‌ی جدی اتفاق نیفتاده که پیامد خاصی داشته باشد. به باور او چنین اعلامیه‌ای بیش از آن‌که چند صباحی خوراک و سرگرمی کاربران فضای مجازی شود، تاثیر دیگری نخواهد داشت.
اسماعیل ذکی، مسئول شبکه جامعه مدنی و حقوق بشر بامیان نیز معتقد است که قطع رابطه برخی روحانیان و نمایندگان مراجع تقلید با والی بامیان، پیامد خوبی ندارد، اما نمی‌تواند سبب فاصله میان مردم و اداره محلی بامیان شود.
«مردم در حال حاضر خیلی حرف‌شنوی از طرف علما ندارند و عامه مردم شاید از این قضیه آگاهی نداشته و یا به آن اهمیت نمی‌دهند».
عبدالرحمن احمدی، سخن‌گوی والی بامیان می‌گوید که اعلام مقاطعه و مخالفت این روحانیان با جشنواره دمبوره، بخشی از جامعه‌ی چندصدایی است و تمام اقشار جامعه حق دارند در رابطه به برنامه‌های حکومت و رویدادهای اجتماعی و فرهنگی نقد و نظر داشته باشند.
«ما تمام دیدگاه‌ها را می‌شنویم اگر به نفع جامعه و مردم بود، آن را می‌پذیریم و در غیرآن ما صدای آن‌ها را خفه نمی‌کنیم. ما تا حالا شاهد تأثیر این‌گونه اعلامیه‌ها و بیانیه‌ها و فیصله‌ها روی روابط مردم و حکومت نبودیم. حکومت و مردم روابط دوطرفه و نیک دارند و حامی برنامه‌های حکومت در عرصه‌های مختلف بوده‌اند».
جشنواره دمبوره، تغییر سفره مردم
سه سال است که جشنواره دمبوره در بامیان برگزار می‌شود. نخستین جشنواره آن در 16 و 17 سرطان 1396، دومین آن در هشتم و نهم سرطان 1397 و سومین دور این جشنواره در 31 اسد و اول سنبله امسال برگزار شد. این جشنواره را «نهاد فرهنگی بابا» و اداره محلی بامیان با حمایت مالی دولت چین به هدف معرفی و توسعه موسیقی محلی دمبوره، نیکوداشت از آوازخوانان و نوازندگان و جذب گردش‌گران برگزار می‌کند.
برگزارکنندگان این جشنواره می‌گویند با این کارشان ضمن احیا و توسعه‌ی موسیقی هزارگی، پای گردش‌گران بیش‌تری را در این ولایت فقیر و محصور در کوه‌ها می‌کشانند و تغییری در سفره مردم می‌آورد.
به گفته‌ی طاهر زهیر، والی بامیان از سال 1394 به بعد، شمار گردش‌گرانی که به بامیان رفته‌اند، به مراتب بیش‌تر شده است. او می‌گوید قبل از سال 1394، تعداد گردش‌گرانی که به بند امیر سر می‌زده‌اند، تنها 20 هزار نفر بوده، اما در سال‌های بعد از آن شمار گردش‌گران به‌مراتب بیش‌تر شده و در سال 1397 تا سقف 250 هزار و در جریان یک هفته‌ی عید قربان امسال به صدهزار نفر رسیده است.
«ما فحشا و منکرات را ترویج نمی‌کنیم، ترویج گردش‌گری می‌کنیم. ما تغییر به دسترخوان مردم میاوریم. 61 درصد مردم این ولایت زیر خط فقر زندگی می‌کند. ما هیچ بندر، گذر و تجارت نداریم. دیگر کسی برای ما از آسمان خرما نمی‌ریزد. شما (روحانیان مخالف جشنواره) هم توان ایجاد کار را ندارید».
در مقابل روحانیان مخالف جشنواره دمبوره موسوم به «شورای علمای مرکز بامیان» در تمام این سه سال روی «حرام»بودن برگزاری این جشنواره تأکید کرده‌اند. آن‌ها امسال در آستانه‌ی سومین دور برگزاری جشنواره دمبوره با صدور اعلامیه گفتند: «این اعمال براساس نظر تمام علما و مراجع تقلید حرام قطعی بوده، نه بهانه‌ی ایجاد شادی، نه جذب توریست، نه رشد اقتصاد و نه حمایت هنر و هنرمند، هیچ‌کدام نمی‌تواند توجیه‌گر و مشروعیت‌بخش آن باشد.»
نورالله عزیزی، از برگزارکنندگان این جشنواره می‌گوید که این مخالفت‌ها، جایی را نگرفته، جز این‌که نوع تبلیغات بوده و سبب حضور و استقبال بیش‌تر مردم شده است.