خبرنگاران در افغانستان که با تهدیدها، ارعاب و فقدان منابع مواجه‌اند، انتظار توجه جامعه جهانی را می‌کشند
منبع: دیلی تایمز/ نعمت خان +
ترجمه: حمید مهدوی
کسی را تصور کنید که به تازگی برایش ویزه افغانستان صادر شده است و از طریق یک استاتوس فیس‌بوکی کمیته مصئونیت خبرنگاران که در صفحه [فیس‌بوکش] ظاهر شده، اطلاع یافته است که حداقل شش کارمند نهاد میزبانش در کابل در یک حمله انتحاری کشته شده‌اند. تیتر این‌گونه بود: «کمیته مصئونیت خبرنگاران حمله بر کارمندان تلویزیون طلوع در افغانستان را محکوم می‌کند». در این استاتوس توضیح داده شده بود که یک بمب‌گذاری انتحاری در کابل هفت کارمند تلویزیون طلوع را کشته است. هدف حمله موتر حامل کارمندان طلوع، پس از کارشان، بود.
من بدون درک این که زن و پسرم این استاتوس را خواهند دید، آن را به اشتراک گذاشتم، چون معمولاً اخبار تازه‌ی نهادهای خبرنگاری را به اشتراک می‌گذارم. زمانی متوجه ترسم شدم که زن و پسر هشت ساله‌ام از من خواستند سفرم به افغانستان را لغو کنم؛ افغانستانی که به‌عنوان یکی از خطرناک‌ترین کشورها برای خبرنگاران شهرت دارد. اما من تلاش کردم آن‌ها را متقاعد بسازم. از زنم پرسیدم: «هزاران خبرنگار از افغانستان، از جمله از جنگ‌زده‌ترین مناطق آن، گزارش می‌دهند. آیا کراچی برای یک خبرنگار کم‌تر خطرناک است؟». با این حال، آن‌ها نگران باقی ماندند و برای مصونیتم دعا کردند.
میزبانان که با یک راننده و یک مرد مسلح همراهی می‌شدند، از میدان هوایی بین‌المللی حامد کرزی در کابل همراهم شدند. ترسم فروکش نکرد، هرچند مدیر هوتلی که در آن اقامت داشتم به سمت یک اتاق «امن» اشاره کرد که در حالت «اضطرار» [در آن اتاق بروم]. مطمئن نبودم که منظورش از اضطرار چیست. کسی از داخل صدا زد: «در خطرناک‌ترین کشور برای خبرنگاران آمده‌ای».
در حاشیه مشغولیت برنامه‌ریزی شده‌ام که شامل داستان‌هایی در مورد ظهور داعش در ولایت‌های شرقی افغانستان و درک مردم افغانستان از پاکستان بود، با چندین خبرنگاران دیدار کردم تا دریابم که چه باعث می‌شود آن‌ها حرفه‌ای را پیشه کنند که دعوت‌گر تهدیدات بی‌شمار در این کشور جنگ زده است.
عبدالمجیب خلوت‌گر، مدیر «نی»، نهادی در کابل که روی آموزش و پیشرفت خبرنگاران کار می‌کند، به من گفت که خبرنگاران در افغانستان در شرایط بسیار دشوار کار می‌کنند و به‌طور منظم با خشونت، تهدید و ارعاب مواجه‌اند که نمی‌گذارند آن‌ها به‌طور عادی کار شان را انجام بدهند. نهاد او (نی) برای ظرفیت سازی خبرنگاران کار می‌کند و از آن‌ها دفاع می‌کند.
خبرنگار دیگر دیدگاه مشابهی داشت. محمد فهیم دشتی، رییس اتحادیه ملی خبرنگاران افغانستان که یک نهاد حمایوی مشمول پانزده نهاد خبرنگاری در این کشور است، گفت: «در پی افزایش ناامنی، مصونیت خبرنگاران به یک مسئله جدی در افغانستان تبدیل شده است». ضیاالرحمن، گزارش‌گر طلوع نیوز در ولایت شرقی ننگرهار که به تازگی پس از دفن همکارش زبیر خاکسار که توسط مردان «ناشناس» در جلال‌آباد کشته شده بود، برگشته بود به من گفت که خبرنگاران با تهدیدهای تروریستان مواجه‌اند. او به‌طور غم زده‌ای گفت: «گزارش‌ها احتمالاً برخی‌ها را در این بخش جهان، جایی که کنتل دولت حداقل است، خشمگین می‌کند».
خبرنگاران در افغانستان که با تهدیدها، ارعاب و فقدان منابع مواجه‌اند، انتظار توجه جامعه جهانی را می‌کشند. گزارش‌ها نشان می‌دهد که حدود 58 خبرنگار، به شمول خاکسار، از سال 2011 بدین‌سو در افغانستان کشته شده‌اند که از آن جمله 65 درصد به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم توسط طالبان کشته شده‌اند. نزدیک به 33 درصد آن‌ها توسط مردان «ناشناس» به قتل رسیده‌اند، در حالی که 2 درصد قرار ادعاها توسط مقام‌های حکومتی کشته شده‌اند.
نظر به داده‌هایی که توسط نی جمع‌آوری شده است، از سال 2001 تاکنون حدود 629 مورد خشونت علیه خبرنگاران رخ داده است و بیشترین حمله در سال 2014 گزارش شده است. در حالی که ماه جون، با 70 مورد حمله، خشونت‌آمیزترین ماه بود، بیشترین مورد خشونت در سطح کل افغانستان در کابل رخ داده است. ولایت غربی هرات با 43 مورد جایگاه دوم را دارد در حالی که ننگرهار در میان ولایت‌هایی که بیشترین میزان خشونت علیه خبرنگاران در آن رخ داده است، جایگاه سوم را اشغال می‌کند. قندهار و تخار هرکدام شاهد 27 مورد خشونت [علیه خبرنگاران] بوده است و در هلمند 21 مورد حمله رخ داده است.
داده‌ها نشان می‌دهد که از جمله 629 رویداد، 203 مورد تهدید مستقیم، 58 مورد قتل، 215 مورد آن لت و کوب خبرنگاران بوده است. حدود 73 خبرنگار دستگیر شده و 26 تن دیگر در این دوره زمانی ربوده شده‌اند. پنج نهادی که گزارش‌گران آن‌ها با بیشترین خشونت مواجه شده‌اند، تلویزیون آریانا (32 مورد)، تلویزیون طلوع (22 مورد)، پژواک (15 مورد)، فعالان مدنی (14 مورد) و الجزیره (12) مورد هستند.
خلوت‌گر به من گفت که دوره آموزشی مصونیت که توسط نهاد او پیشکش شده بود، باوجود شهرتش در میان سه جذبه کلان نبود. «دلیل آن این بود که در افغانستان جنگ‌زده، جایی که خبرنگاران شجاعت غیرضروری از خود نشان می‌دهند، این مسئله برای آن‌ها به یک مسئله عادی تبدیل شده است». دشتی با این دید موافق بود اما گفت که خبرنگاران در افغانستان باید بیاموزند که چگونه از پس اوضاع خطرناک برآیند. برای این کار، اتحادیه خبرنگاران در چند جهت کار می‌کند. دشتی گفت که اتحادیه ملی خبرنگاران افغانستان، باوجود محدودیت‌های مالی، بر حکومت اعمال فشار می‌کند تا امنیت خبرنگاران را تامین کند.
اتحادیه ملی خبرنگاران افغانستان دستور العمل اولیه را برای خبرنگاران تهیه کرده است که چگونگی پوشش دادن حملات انتحاری و برخورد با تهدیدات شخصی و نهادی را شامل می‌شود. وی به من گفت: «پول کافی نداریم تا آن را برای هزاران خبرنگار چاپ کنیم.» «با رییس جمهور اشرف غنی و شورای امنیت حکومت و هم‌چنین نهادهای مجری قانون چندین نشست برگزار کرده‌ایم و از آن‌ها خواسته‌ایم که اقدامات جدی را برای تامین امنیت خبرنگاران افغان که همین اکنون در معرض خطر قرار دارند، روی دست بگیرند». اتحادیه ملی خبرنگاران افغانستان، هرچند پول کافی ندارد، اما قصد دارد کارگاه‌های آموزشی مصونیت [خبرنگاران] را دایر کند. او می‌گوید: «ما همیشه از خطرات دوری می‌کنیم و از این‌رو به اعضای [نهاد] ما در مورد این که چگونه از پس آن برایند، آموزش می‌دهیم.» «ما روی قوانین و مقررات کار می‌کنیم و برای تغییرات در برنامه آموزشی پولیس لابی می‌کنیم. آن‌ها باید بدانند که آن‌ها چطور با خبرنگاران در اجرای وظایف شان همکاری کنند».
حملات بر خبرنگاران می‌تواند از پیشرفت رسانه در افغانستان جلوگیری کند اما تهدیدها، ارعاب و قتل خبرنگاران نمی‌تواند رسانه‌ها را از گسترش آن باز دارد. تقریباً تمام افغان‌ها با خلوت‌گر در ارتباط به رسانه‌ها هم رای هستند. «تعداد نهادهای رسانه‌ای در افغانستان که در سال 2013 تقریباً به700 نهاد می‌رسد، به دلیل بحران مالی، به حدود 550 نهاد در سال 2016 کاهش یافته است که به توجه نیاز دارد». امروزه هزاران خبرنگار، به شمول خبرنگارانی که در مناطق دورافتاده فعالیت دارند، به آموزش نیاز دارند. هرچند اتحادیه خبرنگاران با منابع محدودش آغاز به کار کرده است، کمک مالی بین‌المللی به آن‌ها کمک خواهد کرد تلاش‌ها برای تامین امنیت خبرنگاران در این منطقه جنگی را تسریع ببخشد.