(گزارشی از اداره‌ی پست افغانستان)
بسیار شنیده‌ایم که شاهان خراسان توسط کبوتران نامه‌هایی به بغداد و شام می‌فرستادند. کبوتران سریع و بی‌پروا نامه‌ها را از مرجع تا مقصد، بدون دست‌خوش حوادث یا بدون خوانش محتوای آن، انتقال می‌دادند. این شاید مستقیم و مستقل‌ترین شکل پیام‌رسانی در زمان وقت بود. بعدها از سواران اسب برای پیام‌رسانی استفاده می‌شد. اسب سرعت کبوتر را نداشت. سواران بر اسب ممکن بود در مسیر راه نیست و نابود شوند. پیام انتقال نیابد، یا با رسیدن قاصد به مقصد، گیرنده‌ی پیام خشم‌گین می‌شد و سر قاصد را از بدن جدا می‌کرد. پیام‌رسان چنگیز توسط شاه خراسان سر بریده شد. سر داخل جعبه به چنگیز فرستاده شد. چنگیز از این عمل بسی غمگین و خشم‌گین شد. خراسان را با خاک یک‌سان کرد. هم‌چنین بسیار روایت شده است که سلاطین غزنه هدیه و نامه و هیأت‌های سیاسی‌شان را با هزار خوف و خطر کردن به عراق می‌فرستادند. ماه‌ها را در برمی‌گرفت تا خرسندی یا غضب خلیفه‌ی بغداد نسبت به سلاطین غزنه، برای سلاطین مشخص شود.
بعد از شکل‌گیری اداره‌ی پست در اروپا و صنعت پستی، مشکلات نامه‌رسانی در حد زیادی کاهش یافت. هر پست‌چی از انجام 3000 سفر جلوگیری می‌کند، که هر سفر افزون بر هزینه، پیامدهای دیگری چون اتلاف وقت، فشارهای عصبی و روحی، مشکلات حمل‌و‌نقل، اتلاف سوخت، آلودگی هوا، صرف نیروی انسانی و انواع خسارت‌های احتمالی مالی و جانی را نیز به همراه دارد. در نهم اکتبر سال 1860م روز جهانی پست نام‌گذاری شد. اتحادیه‌ی جهانی پست با هدف توسعه‌ی پست در سطح جهان، در کشور سویس تأسیس شد. امروزه افغانستان و تقریبا تمامی کشورهای جهان عضو اتحادیه‌ی پست جهانی هستند. تاریخچه‌ی پستی نوین در افغانستان به دوران امیر شیر‌علی خان بر‌می‌گردد. از آن زمان تاکنون، اداره‌ی پست افغانستان گاهی مستقل و گاهی با وزارت اطلاعات و مخابرات یک‌جا کار کرده است. دست‌خوش حوادث گوناگون بوده است. در سال‌های اخیر اما فرصت‌های بیش‌تری برای سرمایه‌گذاری و انجام فعالیت‌های پست، در اختیار دولت و مردم افغانستان بوده است. شکل‌گیری شرکت‌های خصوصی برای عرضه‌ی خدمات پُستی باعث شد تا اداره‌ی افغان پُست که یک اداره‌ی دولتی است، با آن‌ها وارد رقابت شود و دولت نیز شرکت‌های خصوصی را مورد حمایت قرار دهد.
محمد صالح، آمر عملیاتی اداره‌ی پست از اهمیت پست حرف می‌زند. او می‌گوید: پست در طول تاریخ وجود داشته است. یکی از راه‌های موفق ارتباطات بشری بوده است. در افغانستان نیز از مدت زمان زیادی اداره‌ی پست فعال بوده و اوج رونق این اداره در زمان داوود خان بوده است. در زمان داوود خان خدمات پستی افغانستان در منطقه ممتاز بود. بعد از آن تا دوره‌ی آقای کرزی در حقیقت زوال خدمات پستی در افغانستان بوده و در دوره‌ی جدید دوباره فعالیت‌های چشم‌گیری داشته‌ایم. فعلا با تمام کشورهای جهان در ارتباط هستیم. برعلاوه‌ی خدمات سنتی، از خدمات جدید نیز بهره می‌بریم. در قسمت بسته‌ها تا سی کیلو را در مدت 72 ساعت انتقال می‌دهیم.
شکل‌گیری شرکت‌های خصوصی
انجینیر میر عبدالرحمان صدری، رییس اداره‌ی تنظیم خدمات پستی افغانستان می‌گوید: «تا حال هفت شرکت خصوصی در حوزه‌ی خدمات پستی فعالیت دارند.» تعدادی از این شرکت‌ها مصروف عرضه‌ی خدمات بین‌المللی هستند و تعدادی دیگر، در بخش داخلی فعالیت دارند. شرکت دی‌اچ‌ال، شرکت تی‌ان‌تی و شرکت اکسپو فیدکس از جمله‌ی شرکت‌هایی اند که در عرصه‌ی ملی و بین‌المللی فعالیت می‌کنند. شرکت نی، افغان جیت و شرکت پست سریع باختر در بخش نقل‌و‌انتقالات داخلی فعالیت می‌کنند. اداره‌ی پست افغانستان که یک اداره‌ی دولتی است، نیز در میان این شرکت‌ها به رقابت می‌پردازد. مسئولان تلاش دارند اداره‌ی پست افغانستان را به یک شرکت مستقل تبدیل کنند. البته در چارچوب وزارت مخابرات، پس از شرکت افغان تلی‌کام در بخش مخابرات، اداره‌ی پست دومین شرکت مستقل خواهد بود.
تمام این شرکت‌ها براساس معیار، سریع فعالیت می‌کنند. حداکثر زمان تعیین شده 72 ساعت است تا یک بسته از مرجع به مقصد برسد. سیستم پی‌گیری جهانی نیز فعال است. در صورت نرسیدن مراسلات به وقت معین آن، اداره‌ی پست افغانستان می‌تواند از طریق اداره‌ی پست جهانی این موضوع را پی‌گیری کند.
اولین شرکت خصوصی پُستی در زمان حکومت طالبان آغاز به فعالیت کرد. شرکت پُست سریع باختر با فرمان مُلا محمد عمر، رهبر گروه طالبان در سال 1380 آغاز به فعالیت کرد. قبل از آن عرضه‌ی خدمات پُستی در انحصار دولت افغانستان بود. دولت به وزارت مخابرات مسئولیت داده بود تا اداره‌ی پُست را تأسیس کند. این اداره تا حال در چارچوب فعالیت‌های وزارت مخابرات فعالیت می‌کند. در سال 2002، با شروع فصل جدید، شرکت‌های خارجی با همکاران افغانی خود وارد بازار رقابت خدمات پُستی شدند. شرکت‌های دی‌اچ‌ال، تی‌ان‌تی و اکسپو فیدکس از اولین شرکت‌های خصوصی بین‌المللی بودند که در افغانستان آمدند و به عرضه‌ی خدمات در سطح ملی و بین‌المللی پرداختند. بعد از آن در چوکات وزارت مخابرات اداره‌ای به نام «کمیشنری پُست» ایجاد شد تا خدمات شرکت‌های خصوصی و شرکت دولتی افغان پُست را تنظیم کند.
بنابر بالا گرفتن تقاضای خدمات پُستی در کشور، از سال 2009 دولت افغانستان اداره‌ی مقرراتی پُست را جدا از ریاست پُست تأسیس کرد. هدف از ایجاد این اداره، تشویق بخش خصوصی و تنظیم خدمات پُستی بود. ایجاد رقابت سالم بین شرکت‌ها و ساخت قوانینی که باید توسط تمام شرکت‌ها رعایت می‌شدند، از دیگر مسئولیت‌های این اداره بود. از سال 2011 دولت اداره‌ی تنظیم خدمات پُستی را ایجاد کرد. این اداره تا اکنون فعالیت دارد و رشد خدمات پُستی سریع در افغانستان را از جمله‌ی دست‌آوردهای خویش می‌داند. طرح یک قانون جدید توسط این اداره به وزارت عدلیه سپرده شده است تا نهایی گردد. آقای صدری می‌گوید که این قانون تا حال در افغانستان نانوشته بوده و بعد از این امیدوار است که ره‌نمود مشخصی برای شرکت‌های خصوصی و دولتی به وجود آید. او می‌گوید که با تصویب این قانون خدمات پُستی افغانستان از اعتبار بیش‌تر بین‌المللی برخوردار خواهد شد.
ساحه‌ی فعالیت
اداره‌ی خدمات پُستی تحت ریاست پُست افغانستان هم اکنون 465 پسته‌خانه در اکثر مناطق امن و ناامن افغانستان دارد. این آمار شامل شرکت‌های خصوصی و شرکت دولتی افغان پُست می‌شود. این نمایندگی‌ها در میدان‌های هوایی، مرکز شهرها، ولسوالی‌ها، دفاتر مرکزی و بندری (مرزی) موقعیت دارند. خدمات پُستی سریع (E.M.S) از معیارهای بین‌المللی است که در 72 ساعت مراسلات را به مقصد می‌رساند. تفاوتی ندارد که داخل کشور باشد یا در دورترین نقطه‌‌ی دنیا. عواید این اداره سالانه 150 میلیون افغانی می‌شود که در حال افزایش است. البته این مبلغ صرفا از عواید خدمات پُستی دولتی است. گفتنی است که در بخش خصوصی و دولتی هم‌اکنون 201.8 میلیون دالر امریکایی سرمایه‌گذاری شده است. سرمایه‌گذاری روی خدمات پُستی بیش‌تر خواهد شد. اداره‌ی پُست افغانستان در حال حاضر 1576 تن کارمند دارد.
تأثیر فن‌آوری جدید بر خدمات پُستی
خدمات پُستی فقط شامل نامه‌ها نیست که فکر کنیم در حال زوال است. با وارد شدن فن‌آوری جدید، از جمله ای‌میل‌نویسی، بخش نامه‌نگاری و اسناد مکتوب کم‌رنگ شده است. در صورت شدت نیاز یا اهمیت نامه‌های تجاری، مردم به اداره‌ی پُست مراجعه می‌کنند. در بخش دیگر، تجارت الکترونیکی بر سرعت خدمات پُستی استوار است. آقای صدری می‌گوید که در افغانستان خدمات پُستی هنوز خوب جا نیفتاده است. به همین خاطر، تجارت الکترونیکی نیز با شکست مواجه است. به باور او، در بقیه‌ی کشورها، شرکت‌هایی که خدمات پُستی ارائه می‌کنند، حتا خرید مردم را نیز به عهده گرفته‌اند. مردم از طریق انترنت خرید می‌کنند و مأموران اداره‌ی پُست در مدت زمان اندکی مواد خرید شده را به خانه‌ی مشتری می‌رسانند. با این همه، اداره‌ی تنظیمات پُستی افغانستان تلاش دارد خدمات بهتری را ارائه کند که مردم افغانستان نیز از سهولت‌های جدید بهره‌مند شوند.
مشکلات
بزرگ‌ترین چالش در ارائه‌ی خدمات پُستی، فعالیت کُند و کم‌کاری بخش گمرکات است. آقای صدری می‌گوید که اداره‌ی تنظیم خدمات پستی در رفع این مشکل گام جدی را برداشته است. او می‌گوید که بخش گمرکات با این اداره هم‌کاری کرده و در صدد ساختن معبر جدیدی در میدان‌های هوایی برای خدمات پُستی است. او می افزاید که با ساخت این معبر، محمولات پُستی سریع‌تر و آسان‌تر قابل انتقال خواهند بود. اما علی محمد بهیر، مدیر عمومی شبکه‌ی پست می‌گوید: مسیرهای انتقال به ولسوالی‌ها و نا‌امنی باعث شده است که ما نتوانیم بسته‌ها را به‌صورت عادی و به وقت و زمانش به ولایات و ولسوالی‌ها برسانیم. البته این یک مشکل بسیار حاد است. از مشکلات دیگر، نبود آدرس دقیق است. ما تلاش کردیم که کُد پستی را تعیین کنیم که به‌زودی به اجرا گذاشته خواهد شد. از مشتریان گرامی تقاضا می‌کنیم که آدرس خود را دقیق بنگارند تا خللی در کار به وجود نیاید. اگر در ساحات غیرپلانی زندگی می‌کنند، به اداره‌ی پست مراجعه کنند و یک پست باکس برای خود بگیرند.