کریمه صبح وقتی از حومه‌‌ی شهر بزرگ تهران به دفترش کارش در یکی از نقاط مرکزی شهر تهران میآید و شام وقتی از همان مسیر به حومه‌‌ی شهر برمی‌‌گردد، چندین اتوبوس را سوار شده و در شبکه‌‌ی متروی تهران چندین خط را عوض میکند. این همه گشت‌وگذار بدون کارت الکترونیکی مترو و اتوبوس برای کریمه امکان‌پذیر نیست.
در سال‌‌های اخیر دولت ایران در بخش الکترونیکیسازی خدمات شهری اقدامات زیادی انجام داده و یا در حال اجرا است. پرداخت پول در ادارات دولتی و اکثر فروشگاه‌‌ها به‌صورت آنلاین و یا توسط کارت بانکی صورت می‌‌گیرد، برای استفاده‌کردن از خطوط مترو و سوارشدن اتوبوس‌‌های شهری داشتن کارت الکترونیکی الزامی است و این کارت در اکثر موارد بدون داشتن کارت بانکی شارژ نمی‌‌شود. به گفته‌ی کریمه، خرید نان از نانوایی هم بدون کارت بانکی ممکن نیست.
اما مهاجران افغان در این کشور از دسترسی به خدمات لازم درمانی شکایت دارند و گرفتن سیم و افتتاح حساب بانکی هم چالش‌‌های است که مهاجران با آن روبه‌رویند. در روزهای اخیر شماری از مهاجران افغانستان برای رسیدگی به این مشکلات‌‌شان کارزاری را با هشتگ «#من_مهاجرم!» آغاز کرده است که با واکنش‌‌های مختلف از سوی مهاجران افغان در ایران، شهروندان ایرانی و مقامات ایرانی مواجه شد است.
کازار #من_مهاجرم!
ظهیر کابلی، جوانی است که چندین سال میشود در یکی از منطقه‌‌های شهر قم ایران زندگی میکند. حالا که همه پرداخت‌‌های از طریق کارت بانکی صورت می‌‌گیرد، ظهیر حدود چهار هفته پیش همراه مادرش به یکی از شاخه‌‌های بانک خصوصی ملت مراجعه میکند تا برای مادرش حساب بانکی باز کند: «برای کسانی که کارت آمایش دارند [کارت اقامت موقت اتباع خارجی که از سوی وزارت داخله‌‌ی ایران صادر میشود]، حساب باز نمی‌‌کنیم.» این پاسخ مسئول بانک ملت به ظهیر و مادرش است. کارمند بانک به ظهیر میگوید اگر گذرنامه/پاسپورت داشته باشد، برایش حساب باز میکند. ظهیر میگوید که بازکردن حساب با پاسپورت هم فرایند سختی دارد.
با مادرش به بانک سپه میرود: «هر سال وقتی برای تمدید کارت آمایش به دفتر کفالت مراجعه میکنیم، آن‌جا قشنگ نوشته است که بانک سپه برای کسانی که کارت آمایش دارند، حساب باز میکند.» بعد از نیم ساعت ایستادن در صف بانک وقتی نوبت به ظهیر و مادرش میرسد، کارمند بانک میگوید که بخش مربوط افغانستانیها بسته است. بدون کارت بانکی به خانه برمی‌‌گردد.
تنها مشکل حساب بانکی نیست که این روزها مهاجران افغانستان در ایران را در تنگنا قرار می‌‌دهد، بلکه خدمات درمانی و حساب بانکی از مشکلات دیگری است که مهاجران به آن به‌صورت محدود دسترسی دارند و یا هیچ دسترسی ندارند.
حدود ده روز پیش، فرشته حسینی، یک بازیگر افغان در ایران با گذاشتن عنوان «امروز روز خوبی برای مادرم نبود.» در انستاگرامش ماجرای مادرش را که یک دفتر مخابراتی برایش سیمکارت نداده بود، روایت کرد: «امروز صبح وقتی خواهر کوچکم نتوانست در مدرسه‌ی/مکتب آنلاین شرکت کند، مادرم متوجه میشود که سیم‌کارتش مشکلی برایش پیش آمده، به مخابرات میرود و مشکل را میگوید و طبق معمول به مادرم می‌گویند «صاحاب [صاحب] سیمکارت باید بیاد!»
در ایران اکثر مهاجران افغانستان سیمکارتهای را استفاده میکنند که در شرکت‌‌های مخابراتی به اسم خودشان ثبت نیست و یا به اسم یک افغانستانی یا ایرانی دیگر ثبت شده است. مسئولین مخابرات مشکل سیمکارت مادر فرشته را به‌دلیل اینکه سیمکارت به اسم خودش نیست، حل نمی‌‌کند. در عین حال برایش سیمکارت جدید هم صادر نمی‌‌کند چون پاسپورت ندارد و با کارت اقامت موقتی وزارت داخله ایران (آمایش) در ایران به‌سر می‌‌برند.
فرشته نوشته است: «پس مشکل سیمکارت مادرم را حل نمی‌کنند و به او سیمکارت جدیدی هم نمی‌فروشند. مادرم با من تماس گرفت و گفت امروز روز خیلی بدی داشتم، زهرا نتوانست درس یاد بگیرد و همه‌ی امروز را گریه کرد. گفت من هم امروز در مخابرات گریه کردم چون هیچ کار دیگری نتوانستم بکنم!»
شب وقتی ظهیر پست فرشته را می‌‌بیند تصمیم می‌‌گیرد که برای احقاق حقوق اولیه مهاجران کارزاری را به راه اندازد. او که قبلا با مدیران سایت «کارزار» -سایت اختصاصی جمع‌‌آوری امضا- آشنایی داشته است با هشتگ #من_مهاجرم! کارزاری را تحت عنوان «درخواست اقدام فوری برای رفع مشکلات مهاجران از جمله مسائل درمانی، افتتاح حساب بانکی و خرید سیمکارت» راهاندازی میکند.
در متن درخواستی این کارزار که به آدرس وزارت داخله ایران نوشته شده، آمده است: «برخی مشکلات خاص دامن‌گیر مهاجران افغانستانی در ایران شده و در صورت عدم رسیدگی به‌موقع ممکن است با فاجعه انسانی روبه‌رو شویم.»
در مورد ارائه خدمات سیمکارت و حساب بانکی نوشته: «لازم است خاطرنشان شود که مدتی است سیمکارتهای مهاجران افغانستانی به دلایل نامعلوم و به گونه‌ای سلیقهای مسدود میشود. این امر باعث شده کودکان و دانش‌آموزان مهاجر به آموزش آنلاین دسترسی نداشته باشند و از حق مسلم آموزش محروم شوند. بدیهی است رفع مشکل ثبت سیمکارت و حساب‌های بانکی که مستلزم تعیین تکلیف مهاجران فاقد مدرک و اعتباردهی به مدارک هویتی مهاجران قانونی است»
کریمه عطایی، فعال مهاجر افغان در ایران میگوید داشتن سیمکارت و حساب بانکی بسیار مهم است: «حالا که همه چیزها در ایران آنلاین شده، مثلا مدارس/مکاتب به‌صورت آنلاین تدریس میکند و تا زمانی که سیمکارت نداشته باشی، نمی‌‌توانی وارد کلاس آنلاین شوی و تا زمانی که سیمکارت نداشته باشی از برخی خدمات بانکی هم بهره‌‌مند شده نمی‌‌توانی.»
خانم عطایی میگوید که در بخش ارائه‌‌ی سیمکارت و افتتاح حساب بانکی سلیقهای برخورد میشود: «بهار همین سال من رفتم در یک بانک برای خودم حساب باز کردم و کارتم را برای چهار سال تمدید کرد. اما همین چند روز پیش که می‌خواستیم برای خواهرم حساب بانکی باز کنیم، همین بانک حساب باز نکرد.»
بخشی از این کارزار روی خدمات درمانی مهاجران تمرکز دارد که در متن درخواستی در مورد ارائه خدمات درمانی نوشته شده است: «با توجه به اینکه هزینه‌های بستری کرونا در شرایط حاد خصوصا بستری در بخش مراقبت‌های ویژه بسیار هزینه‌بر است، بسیاری از بیماران فاقد مدرک مهاجر به‌دلیل همین هزینه‌های سرسام‌آور در گوشه خانه‌های خود در بدترین شرایط با مرگ دست‌وپنجه نرم میکنند.»
علی ابراهیمی، فعال مهاجر میگوید، مهاجران بیمه ندارند و مصارف درمانی‌‌شان به‌صورت آزاد حساب میشود. به گفته آقای ابراهیمی، مصارف درمانی مهاجران که با پاسپورت در ایران زندگی میکنند در شفاخانه‌‌های دولتی متناسب با یک توریست خارجی که به ایران میآید، حساب میشود که «این هزینه متاسفانه بالا است. موردهای زیادی را ما داریم که شفاخانه‌‌های دولتی با این معیار می‌‌سنجد که خیلی متفاوت‌‌تر از کسی است که [کارت] آمایش دارد.»
تا هنوز هیچ کدام آمار رسمی و غیررسمی وجود ندارد که چه تعداد مهاجران افغانستان در ایران به ویروس کرونا مبتلا شده و جان باخته است. اما زینب رضایی، یکی از داکتران مهاجر افغانستان در ایران که در بخش مبارزه با کرونا فعالیت دارد به بخش افغانستان خبرگزاری شفقنا در مورد ارائه خدمات درمانی به مهاجران افغان گفته است: «موج اول و دوم کرونا به سختی افغانستانیها را پذیرش می‌کردند و حتا به‌راحتی اجازه ورود نمی‌دادند و ما به همراه بعضی از دوستان‌مان به منزل هم وطنان‌مان برای ویزیت، درمان و حتا تهیه دارو می‌رفتیم. در موج سوم تعداد بیماران بد حال زیاد شد و رسیدگی در منزل نیز دیگر امکان‌پذیر نبود. با رایزنی‌‌‌هایی که صورت گرفت پذیرش بیمارهای افغانستانی هم شروع شد و حالا که ما در اوج کرونا قرار داریم بیماران مهاجر نیز با همان شرایطی که برای دوستان ایرانی وجود دارد هم در بیمارستان‌های خصوصی و هم دولتی پذیرش میشوند.»
در ماه‌‌های اخیر که ویروس کرونا در منطقه شیوع پیدا کرده است، ایران یکی از کشورهای است ویروس کرونا در آن همه‌‌گیر شده است و در حال حاضر موج سوم شیوع کرونا را سپری میکند.
۵ هزار نفر این کازار را امضا کردهاند
کارزار #من_مهاجرم در ۲۲عقرب آغاز گردیده و تا ۲۲ حوت سال جاری ادامه خواهد داشت و تاکنون ۵ هزار و ۵۰ نفر با امضا شان از این کارزار حمایت کرده است. درخواستی این کارزار به آدرس وزارت داخله‌‌ی ایران نوشته شده و دبیران این کارزار میگوید که برای در مرحله اول ۵ هزار امضا کافی است تا درخواستی به وزارت داخله فرستاده شود.
در کنار مهاجران افغانستان در ایران، شماری زیادی از شهروندان ایرانی هم از این کارزار حمایت کردهاند. کاربری به اسم روح الله ابوترابی سایت این کارزار نوشته است: «چرا مهاجران باید از یک سیم کارت یا خدمات درمانی یا حساب بانکی که دیگه جزء امکانات اولیه محسوب میشود، محروم باشند؟ طرف ۳۰ سال است که پدر و مادرش در ایران زندگی میکند و خودش نیز در ایران متولد شده و بزرگ شده، آیا نباید به این‌گونه افراد شهروندی ایران اعطا شود؟ به بهانه یک سری مشکلات نباید حق دادن شهروندی را از آنان گرفت.»
نعیم زارع، کاربری دیگری نوشته: «وقتش است که جدا از شعارها، ما ایرانی‌ها هم به کارزار تلاش برای احقاق حقوق مهاجران بپیوندیم. برادران و خواهران افغان ما سال‌ها در این کشور زندگی کردند، چرا نباید از ابتدایی‌ترین حقوق برخوردار باشند؟ خدمات درمانی و داشتن سیمکارت حق همه ساکنین این سرزمین است.»
در میان نظرات، شماری زیادی از مهاجران افغانستان در ایران درد دلهای شان را بیرون ریختند. اکبر مجیدی نوشته است: «ایا گناه ما چیست که مهاجر شدیم؟ حال همه خراب است. من خودم سه تا مریض دارم که احتیاج به عمل دارند، ولی پول کافی ندارم. تمام دفاتر رفتم برای بیمه ولی هیچ‌کس حرفم را گوش نداد… خدایا خودت به داد ما برس.»
زینب رمضانی هم نوشته است: «وقتی ما به‌عنوان یک مهاجر و به‌صورت قانونی در کشور ایران زندگی میکنیم و با کارت آمایش که خود دولت ایران برای ما صادر کردند. چرا با این کارت حتا حق داشتن حساب بانکی و کارت عابر بانک که در عصر حاضر یک بحث ضروری برای همه است، محرومیم؟!»
پاسخ حکومت افغانستان و ایران
بعد از انتقاد بازیگر مهاجر افغانستان و آغاز کارزار #من_مهاجرم!، محمد جواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فن‌‌آوری اطلاعات ایران واکنش نشان داد. او در صفحه انستاگرامش نوشته است که هیچ محدویتی برای واگذاری سیمکارت به مهاجرانی که دارای مدارک معتبر هستند، وجود ندارد.
آقای جهرمی همچنان نوشته: «دوم اینکه برای واگذاری سیمکارت به مادر ایشان[بازیگر مهاجر افغانستان]، هیچ استعلامی از سامانه احراز هویت سازمان تنظیم مقررات نشده است. این بدان معناست که دفتر خدمات ارتباطی، از وظایف خود تخطی کرده است. به او گفته‌اند سیمکارت به شما نمی‌دهند، تا چند تومان پول بیشتر بگیرند و نقره داغش کنند. بی‌وجدانی است انصافا.» اما شماری از مهاجران که در زیر پست وزیر ارتباطات ایران نظر دادند، با آقای جهرمی موافق نیستند.
در همین حال، گران هیواد، سخنگوی وزارت خارجه کشور به اطلاعات روز میگوید که شماری از مهاجران افغانستان در ایران که اسناد و مدارک لازم را ندارند در سکتورهای بانکی و مخابرات به مشکلات مواجه میشوند و به همین دلیل دولت افغانستان هیأتهای را برای تکمیل روند ثبت احوال نفوس و توزیع تذکره الکترونیکی و توزیع پاسپورت ماشین‌‌خوان به ایران فرستاده است تا به این مشکلات مهاجران افغانستان رسیدگی کند.
آقای هیواد میگوید که سفارت افغانستان در تهران با مقامات ایرانی روی حل این مشکلات رایزنی میکند. سخنگوی وزارت خارجه میگوید که دو روز پیش (دو شنبه، ۳ قوس) عبدالغفور لیوال، سفیر افغانستان در تهران با محمدباقر قالی‌‌باف، رییس مجلس نمایندگان ایران در مورد حل این مشکلات مهاجران دیدار کرده است.