حدود یکونیم ماه قبل امرالله صالح، معاون اول رییسجمهوری در کنار رسیدگی به وضعیت امنیتی شهر کابل، برنامههایی برای کاهش و مبارزه با آلودگی هوا در جریان زمستان نیز روی دست گرفت. او به ادارهی ملی حفاظت از محیط زیست هشدار داد، در صورتی که حدود ۶۰۰ بلندمنزل و شهرک در کابل که به گفتهی او عامل ۴۰ درصد آلودگی هوا در جریان زمستان است، دستگاه تصفیه دود نصب نکنند، رهبری ردههای اول، دوم و سوم این اداره برکنار میشوند. حالا اما بهنظر میرسد که برنامهی آقای صالح چندان مؤثر واقع نشده است، زیرا این طرح اگر حتا صددرصد هم عملی شود، تأثیری چندانی بر کاهش آلودگی هوا ندارد.
با آنکه آقای صالح، اداره ملی حفاظت از محیط زیست را مکلف به پیگیری نصب فلتر در بلندمنزلها و شهرکها کرده بود، اما حالا این مسئولیت به شهرداری کابل سپرده شده است.
بر اساس اطلاعات ریاست صحت محیطی و محیط زیست شهرداری کابل که مسئول بررسی و نظارت از طرح نصب فلتر در بلندمنزلها است، تا کنون از میان ۵۸۸ بلندمنزلی که مرکزگرمی دارند، حدود ۳۰۰ بلندمنزل دستگاه تصفیهی دود نصب کردهاند. حسن غلامی، رییس این ریاست، در صحبت با روزنامه اطلاعات روز گفت که از ۱۵ عقرب تا ۲۹ قوس در نتیجهی پیگیری شهرداری، ۱۵۶ بلندمنزل دستگاه تصفیه دود نصب کردهاند. او افزود که ۱۴۹ بلندمنزل دیگر سال گذشته فلتر نصب کرده بودند. او همچنان گفت که مرکزگرمیهای ۱۳۷ بلندمنزل و شهرک دیگر غیرفعال است و حدود ۱۴۰ بلندمنزل دیگر هنوز فلتر نصب نکردهاند.
به گفتهی آقای غلامی، در جریان کار از حدود دو ماه به اینسو دستگاههای مرکزگرمی ۱۷۳ بلندمنزل مسدود شده که از این میان تا کنون ۱۰۸ بلندمنزل با نصب فلتر دوباره فعال شده است.
آقای غلامی میگوید که تا کنون حدود ۶۰ درصد بلندمنزلها فلتر نصب کردهاند. او ابراز امیدواری میکند که تا پایان ماه جدی این رقم به، ۹۰ درصد برسد.
آنطور که اقای غلامی می گوید نصب این تعداد فلتر هم کار سادهای نبوده است. به گفته او در جریان بررسی و کار چندین کارمند ادارهاش حتا لتوکوب شدهاند: «مالکان ۱۱ بلندمنزل به هشدارهای شهرداری بیاعتنایی کرده و مهرلاکها را بدون اجازه برداشته بودند. اجازه ندادند که تیمهای ما بروند مرکزگرمیهایشان را بررسی کنند. حتی کارمندان ما را لتوکوب کرده بودند.»
به گفتهی آقای غلامی در نزدیک به دو ماه گذشته شهرداری کابل مالکان حدود ۲۲۰ بلندمنزل را به دلیل تخلفات محیط زیستی به ریاست کشف عملیاتهای وزارت داخله معرفی کرده که تحت پیگرد قرار بگیرند: «وزارت داخله مالکان شماری از بلندمنزلها را برای ۲۴ ساعت در نظارتخانه نگهداشته بودند تا آنان مجبور شدند فلتر نصب کردند.»
فرماندهی پولیس کابل اما میگوید که تا کنون کسی در ارتباط با تخطیهای محیط زیستی بازداشت نشده است. فردوس فرامرز، سخنگوی پولیس کابل به روزنامه اطلاعات روز گفت: «پولیس به عنوان همکار در کمیته محافظت از محیط زیست حضور دارد و هر مسئولیتی که از آدرس این کمیته به پولیس سپرده میشود، پولیس به گونهی جدی آن را دنبال میکند. تا کنون همچون مورد نداریم.»
رییس صحت محیطی و محیط زیست شهرداری کابل میگوید این ریاست علاوه بر بررسی و نظارت از حدود ۶۰۰ بلندمنزل و شهرک، حدود ۹۰۰۰ منبع آلودهکنندهی دیگر را نیز نظارت و ارزیابی میکند. به گفتهی آقای غلامی آلودگی که این منابع تولید میکنند نظر به آلودگی ناشی از مواد سوخت ناچیز است: «مجموع آلودگی بلندمنزلها و حدود ۹۰۰۰ آلودهکنندهی دیگر ۱۵ تا ۲۰ درصد بیشتر نیست. شهرداری کابل، وزارت داخله و ادارهی ملی حفاظت از محیط زیست تنها قادر به کنترل همین منابع آلودهکننده است. برای ۸۵ درصد دیگر هیچ برنامهای نیست.»
براساس ارزیابی اداره ملی حفاظت از محیط زیست حدود ۵۰ درصد آلودگی هوا در پایتخت از سوخت زغال سنگ در خانههای مسکونی و حدود ۳۵ درصد آن از گشتوگذار موترها در سطح شهر ناشی میشود. انجنیر نیکمحمد، رییس تفتیش و نظارت در اداره ملی حفاظت از محیط زیست به روزنامه اطلاعات روز میگوید که در این صورت اداره ملی حفاظت از محیط زیست و گروههای توظیفشده اگر موفق شوند بر تمامی ساختمانهای رهایشی، شهرکها، حمامها، حوضها دستگاه تصفیه دود نصب و سایر فعالیتهای را که باعث آلودگی میشود هم مهار کنند، تأثیر زیادی بر کاهش آلودگی هوای پایتخت ندارد، زیرا آلودگی که این منابع تولید میکند نسبت به آلودگی که خانههای مسکونی تولید میکند، اندک است.
اداره ملی احصاییه و معلومات افغانستان بهتازگی نفوس کابل را حدود پنج میلیون نفر اعلام کرده است. حسن غلامی هم میگوید که در کابل حدود ۶۰۰ هزار خانواده از سر ناچاری در زمستان زغال سنگ بیکیفیت و تصفیهناشده میسوزانند زیرا از انرژیهای پاک مثل برق مداوم و گاز ارزان محرومند. او اضافه میکند که در کنار ۶۰۰ هزار خانواده، حدود ۶۰۰ هزار واسطهی نقلیه نیز در کابل در گشتوگذار است. به گفتهی در مجموع این دو منبع کلان آلودهکننده عامل ۸۵ درصد آلودگی هوای کابل است.
آگاهان محیط زیست نیز معتقدند که تعبیه دستگاه تصفیهکنندهی دود در مرکزگرمیها، تأثیر چندانی بر کاهش آلودگی هوای پایتخت نخواهد داشت.
عبدالاحد ملکیار، کارشناس محیط زیست به این باور است که نصب فلتر در حدود ۶۰۰ بلندمنزل و شهرک هم تأثیر قابل توجهی روی کاهش آلودگی هوا نخواهد داشت، زیرا به گفتهی او دودی که از مرکزگرمیها بیرون میشود در ارتفاع بالاتر قرار میگیرد و محیط را آنقدر آلوده نمیکند. به گفتهی او گشتوگذار حدود ۱۰۰ هزار موتر در روز و سوخت مواد ناپاک مثل ذغال سنگ تصفیه ناشده، رابر و پلاستیک بزرگترین عامل آلودهکنندهی هوای پایتخت است. بر اساس اطلاعات آقای ملکیار، از شروع زمستان تا کنون حدود ۸۰۰ هزار تن ذغال سنگ به شهر کابل وارد شده است که احتمالا تا پایان زمستان مصرف میشود: «نصب فلتر در بلندمنزلها راه حل نیست و تأثیر چندانی ندارد.»
با این وجود، آقای ملکیار میگوید که کابل امسال آلودهترین زمستان را شاهد خواهد بود و شهروندان کابل نسبت به زمستانهای قبل آسیب بیشتری میبینند: «در این روزها اگر شما روزانه سه کیلومتر پیاده بروید، نسبت به فصلهای دیگر احساس خستگی بیشتر میکنید. حتی عرق میکنید، نه به این خاطر که لباس گرم پوشیدهاید، نه، عرق میکنید بخاطر که نفسهای عمیق میکشید. هر قدر که غلظت هوا و آلودگی بیشتر باشد به همان اندازه تنفس ما عمیق می شود.»
با این حال آقای ملکیار توزیع گاز ارزان، به حداقل رساندن قطعی برق، جلوگیری از ورد ذغال سنگ بیکیفیت و تیل بیکیفیت را راه حل مؤثر برای کاهش آلودگی هوای پایتخت میداند.
امرالله صالح در یاداشت جلسهی ششونیم دیروزش نوشت: «اگر فکر میکنید که امسال هیچ فرقی با سال گذشته ندارد پس ما ناکام هستیم. اگر فرق دارد پس کامیاب هستیم.»