فصل سردی در حال نزدیک‌شدن است. بسیاری از شهروندان کابل از همین حالا در تدارک خرید سوخت برای زمستان است. عمده‌ترین مواد سوختی که در کابل مشتری دارد، زغال سنگ است؛ آن هم زغال سنگ تصفیه‌نشده و اغلب بی‌کیفیت که دودش در زمستان نفس پایتخت را تنگ می‌کند.
با این وجود مسئولان حکومتی می‌گویند که برای کاهش آلودگی هوای پایتخت در زمستان پیش‌رو، حکومت از حدود یک ماه به این‌سو «برنامه‌های جدی» را روی دست گرفته است که با تطبیق آن انتظار می‌رود هوای زمستان شهر کابل پاک‌تر شود.
سال گذشته پس شکایت‌ها و انتقادهای باشندگان پایتخت از آلودگی مرگبار، حکومت وحدت ملی کمیسیون عالی مبارزه با آلودگی هوا را ایجاد کرد. در این کمیسیون 13 نهاد دولتی که شامل وزارتخانه‌ها، شهرداری و ادارات مستقل می‌شوند دخیل‌اند و در راس آن رییس‌جمهور غنی قرار دارد که هدف آن کاهش چشم‌گیر آلودگی هوا کابل در چهار سال آینده خوانده شده است. اداره ملی حفاظت از محیط زیست، به‌عنوان منشی و هماهنگ‌کننده‌ی این برنامه‌ی پنج‌ساله عمل می‌کند.
انجنیر نیکمحمد، رییس تفتیش و نظارت در اداره ملی حفاظت از محیط زیست به روزنامه اطلاعات روز میگوید که حدود یک ماه پیش جلسه‌ای تحت ریاست رییس‌جمهور غنی در ارگ دایر شد و رییس‌جمهور به معاون اولش وظیفه سپرد که تدابیر پیشگیرانه برای کاهش آلودگی هوای پایتخت در زمستان پیش‌رو روی دست گیرد. به گفته‌ی او، معاون اول رییس‌جمهوری هم طرح مدونی را به وزارت داخله و شهرداری کابل سپرده است که بر مبنای آن فعالیت‌های محیط‌زیستی و برنامه‌های کاهش آلودگی هوای پایتخت عملی شود. یکی از موارد عمده در این طرح، نصب دستگاه تصفیه دود در مکان‌هایی است که به پیمانه زیاد زغال سنگ استفاده می‌کنند.
براساس این طرح، اداره ملی حفاظت از محیط زیست در هماهنگی با شهرداری کابل و وزارت داخله، هفت گروه کاری برای تفتیش و نظارت از فعالیت منابع آلوده‌کننده مثل شهرک‌ها، ساختمان‌های رهایشی، حمام‌ها، حوض‌ها و سایر فعالیت‌های کوچک و بزرگ دیگر، تشکیل داده است. انجنیر نیکمحمد میگوید که این گروه‌ها از حدود یک ماه به این سو کارش را آغاز کرده و به منابع آلوده‌کننده‌ای که هنوز دستگاه تصفیه دود نصب نکرده‌اند 40 روز وقت داده که این کار را انجام دهند.
انجنیر نیکمحمد میگوید که در زمستان سال گذشته براساس طرح کوتاه‌مدت کاهش آلودگی هوا، نزدیک به 60 درصد شهرک‌ها، ساختمان‌های رهایشی که مرکزگرمی دارند، حمام‌ها، حوض‌ها و سایر فعالیت‌ها که از زغال سنگ استفاده می‌کنند، فلتر نصب کردند. به گفته‌ی او حکومت در نظر دارد که در زمستان پیش‌رو این رقم به صددرصد برسد.
همچنان به گفته‌ی او، اداره ملی حفاظت از محیط زیست از ریاست ترافیک کابل خواسته است که روزانه حدود 10 ایست را برای بازرسی موترهای دودزا در نقاط مختلف شهر کابل ایجاد کند تا این وسایط از دور خارج شود.
او می‌افزاید که در سال‌های گذشته قوانین و مقرره‌های محیط‌زیستی هم مشکلات و نواقص حقوقی داشت که باعث شده بود، اداره‌ی ملی حفاظت نتواند با متخلفان برخورد جدی کند. اما به گفته‌ی او امسال در اسناد تقنینی تعدیلات و تغییراتی آمده که صلاحیت‌های این اداره را بیش‌تر کرده است. او به‌عنوان نمونه به ماده‌ی 67 قانون محیط زیست اشاره می‌کند که بر مبنای آن در گذشته هیچ مفتشی حق نداشت از مجموعه‌های رهایشی نظارت کند. اما به گفته‌ی او امسال این ماده تعدیل شده است و به مفتشان این حق را داده است که از مجموعه‌های رهایشی هم نظارت کنند و در صورتی که دستگاه تصفیه دود نصب نکرده بودند، با آنان برخورد قانونی کنند.
براساس اسناد تقنینی تعدیل‌شده، اگر شهروندان از قوانین و مقرره‌های محیط زیستی تخطی کنند، ابتدا اخطار دریافت می‌کنند؛ اگر به اخطار توجه نکنند، جریمه می‌شوند و اگر با وجود جریمه همچنان به تخلفاتش ادامه دادند به نهادهای عدلی و قضایی معرفی می‌شوند: «این کار با هماهنگی و همکاری سایر اداره‌های سکتوری انجام می‌شود.»
اداره ملی احصاییه و معلومات افغانستان به‌تازگی نفوس کابل را حدود پنج میلیون نفر اعلام کرده است. انجنیر نیکمحمد هم میگوید که در کابل حدود 600 هزار خانواده زندگی می‌کنند. با این حال، یک بخش کلانی از باشندگان پایتخت از سر ناچاری در زمستان زغال سنگ بی‌کیفیت و تصفیه‌ناشده می‌سوزانند زیرا از انرژی‌های پاک مثل برق مداوم و گاز ارزان محرومند.
براساس ارزیابی اداره ملی حفاظت از محیط زیست و شهرداری کابل حدود 50 درصد آلودگی هوا در پایتخت از سوخت زغال سنگ در خانه‌های مسکونی و حدود 35 درصد آن از گشت‌وگذار موترها در سطح شهر ناشی می‌شود. انجنیر نیکمحمد میگوید که در این صورت اداره ملی حفاظت از محیط زیست و گروه‌های توظیف‌شده اگر موفق شوند بر تمامی ساختمان‌های رهایشی، شهرک‌ها، حمام‌ها، حوض‌ها دستگاه تصفیه دود نصب و سایر فعالیت‌های را که باعث آلودگی می‌شود هم مهار کنند، تأثیر زیادی بر کاهش آلودگی هوای پایتخت ندارد، زیرا آلودگی که این منابع تولید می‌کند نسبت به آلودگی که خانه‌های مسکونی تولید می‌کند، اندک است.
با این وجود از نظر انجنیر نیکمحمد راهکار اساسی برای کاهش آلودگی هوای پایتخت، برق‌رسانی مداوم و توزیع گاز ارزان به شهروندان است. به گفته‌ی او اگر شهر کابل از داشتن برق مطمئن محروم باشد، نصب دستگاه‌های تصفیه دود هم بی‌اثر می‌شود زیرا این دستگاه‌ها با برق کار می‌کنند.
در برنامه‌ی پنج‌ساله حکومت برای کاهش آلودگی هوای پایتخت، شرکت برشنا، اداره ملی استندرد و ریاست مواد نفتی هم نقش کلیدی دارند.
برنامه برشنا
شرکت برشنا میگوید که در نظر دارد در زمستان امسال نصب سولر بر بام‌های خانه‌های باشندگان شهر کابل را آغاز کند. وحیدالله توحیدی، سخن‌گوی شرکت برشنا به روزنامه اطلاعات روز میگوید که این برنامه به‌زودی آغاز می‌شود.
طبق این برنامه اگر کسی خود هزینه‌ی خرید سولر را داشته باشد، برشنا در قسمت نصب و خدمات پس از فروش، او را کمک می‌کند. و اگر کسی هزینه‌ی خرید دستگاه سولر و بتری را ندارد، شرکت برشنا این وسایل را برای او تهیه می‌کند و سپس در قسط‌های پنج تا 10 سال پول آن را از مشتری می‌گیرد. این برنامه طی یک قرارداد سه‌جانبه بین شرکت برشنا، مشتری و شرکتی که وسایل را تهیه می‌کند، انجام می‌شود.
علاوه بر نصب سولر، برشنا در نظر دارد به‌زودی بندهای برق داخلی را غیرفعال و آب آن را برای تولید برق در زمستان ذخیره کند. به گفته‌ی آقای توحیدی این برنامه به‌زودی اجرا می‌شود: «تا زمستان تولیدات داخلی را متوقف و از برق ازبیکستان و تاجیکستان استفاده می‌کنیم. 80 میگاوات برق حرارتی تره‌خیل در کنار برق وارداتی ازبیکستان و تاجیکستان نیازمندی‌های پایتخت را تا زمستان مرفوع می‌کند.»
سخن‌گوی شرکت برشنا میگوید که انتظار می‌رود که در زمستان بدون منابع سولری، مجموع تولیدات داخلی و برق وارداتی به 480 میگاوات برسد.
مشکل پابرجای قیمت گاز
ریاست مواد نفتی و گاز مایع کشور اما میگوید اقداماتی که این اداره روی دست دارد در حدی نیست که تأثیر چندانی روی کاهش قیمت گاز در زمستان داشته باشد.
تمام فعالیت‌های ریاست مواد نفتی خلاصه می‌شود با تأمین نفت و گاز وزارت دفاع ملی، مرکزگرمی‌های مکروریان‌ها و توزیع گاز مایع در 36 غرفه در نواحی مختلف شهر کابل. با این حال، عبدالله کاکر، معاون تجارتی ریاست مواد نفتی و گاز مایع میگوید که رسیدگی به کل جمعیت کابل، از توان این اداره بالا است. با آن هم او تأکید می‌کند که ریاست مواد نفتی و گاز مایع سعی می‌کند در بازار با سکتور خصوصی رقابت کند تا قیمت گاز در زمستان پایین نگهداشته شود.
ریاست مواد نفتی و گاز مایع سال گذشته در فصل زمستان براساس برنامه کوتاه‌مدت حکومت برای کاهش آلودگی هوای پایتخت، در 36 فروشگاهش در سطح شهر کابل، هر کیلو گاز را به 50 افغانی عرضه می‌کرد که به گفته‌ی آقای کاکر برای جمعیت پنج میلیونی کابل کافی نبود و امسال هم کافی نخواهد بود.
آقای کاکر میگوید که این اداره یک طرح مدون ذخیره گاز مایع برای زمستان را به شورای عالی تصدی‌ها پیشکش کرده است اما تا کنون در این مورد تصمیمی گرفته نشده است.
اقدام‌های اداره ملی استندرد
تعیین استندرد برای زغال سنگ، یکی از موارد مهم برای جلوگیری از آلودگی هوا خوانده می‌شود که تا حالا به اجرا گذاشته نشده است. غلام‌سرور همگام، رییس تدوین استندردهای این اداره به روزنامه اطلاعات روز گفت استندرد زغال سنگ در حدود 20 صفحه تدوین شده است و قرار است در این هفته نهایی و به اداره ملی حفاظت از محیط زیست و نهادهای دخیل دیگر در کار زغال سنگ فرستاده شود: «استندرد زغال سنگ با معیارهای بین‌المللی تدوین شده است.» او اضافه کرد که این اداره تا کنون 26 استندرد محیط زیستی را تدوین کرده است.
نگرانی از شعاری‌بودن برنامه‌ها
فعالان محیط زیست اما معتقدند که برنامه‌های حکومت برای کاهش آلودگی هوا اکثر واکنشی است و مؤثر تمام نمی‌شود.
یاسین ستیز، فعال محیط زیست میگوید که برنامه‌های چون نصب دستگاه تصفیه‌کننده‌ی دود بر مرکزگرمی‌های شهرک‌ها و ساختمان‌های رهایشی تأثیر چندانی روی کاهش آلودگی هوای پایتخت ندارد، زیرا بخش کلانی از آلودگی هوای کابل از سوخت زغال سنگ در خانه‌های عادی و مسکونی ناشی می‌شود. به گفته‌ی او در مواردی حتا همین دستگاه‌های تصفیه دودی که بر مرکزگرمی‌ها تعبیه می‌شوند چون معیاری نیستند خود به منبع آلاینده تبدیل می‌شود: «تمام دستگاه‌های تصفیه دودی که در حمام‌ها و مرکزگرمی‌ها به کار گرفته می‌شوند، معیاری نیست و خودش یک آلودگی دیگر محیط زیستی را در پی دارد. یک نوع این دستگاه‌ها سیستم تر دارد که خودش باعث آلودگی آب می‌شود. از سوی دیگر همه توان تهیه این دستگاه‌ها را ندارند، زیرا این دستگاه‌ها در داخل تولید نمی‌شود و تهیه آن گران تمام می‌شود.»
نصب سولر هم از نظر آقای ستیز عملی نیست، زیرا زمان کمی به زمستان مانده است و عملی‌شدن آن هم به‌لحاظ زمانی و هم اقتصادی مقدور نیست.
آقای ستیز پیشنهاد می‌کند که بهتر است حکومت روی یکی دو مورد تمرکز کند، زیرا افغانستان به‌لحاظ اقتصادی در موقعیتی نیست که تمام این برنامه‌ها را عملی کند. به اعتقاد او بهترین راه برای کاهش آلودگی هوای پایتخت سرمایه‌گذاری روی گاز مایع و تشویق سکتور خصوصی برای سرمایه‌گذاری روی واردات بخاری‌های معیاری گازی است: «به نظر من بهترین راه حل همین است.»
در زمستان سال گذشته هم حکومت پس از اعتراض‌های گسترده‌ی باشندگان کابل به آلودگی مرگبار این شهر، طرح کوتاه‌مدت کاهش آلودگی هوا را روی دست گرفت، اما آن‌طور که باید نتوانست آن را تطبیق کند. قیمت گاز در حد اعظمی باقی ماند، برق کم از کم نیم روز قطع و کابل هم در روزهای که باد و باران نبود در صدر شهرهای آلوده جهان قرار می‌گرفت. برنامه‌ی امسال هم هم هنوز در مراحل ابتدایی‌اش قرار دارد و این که نتیجه می‌دهد یا خیر هنوز معلوم نیست.