هالهِ گونولتاش، روزنامه گزته دووار
ترجمه: علیرضا یاسا
این قسمت روایت بزرگ‌ترین خطری است که زنان پناهجو و فرزندان آنها را تهدید میکند: آزار و اذیت جنسی. تجاوز جنسی دو مأمور امنیتی مرکز بازگشت مهاجران در شهر وان بر یک زن ایرانی، که تلاش شده بود پس از تجاوز آن زن را در فهرست افراد فرستاده‌شده نشان داده شود، درحالی‌که او را در همان مکان تنها نگهداشته بودند.
اگرچه عبور از مرز ایران به‌دلیل شیوع ویروس کرونا کاهش چشم‌گیر یافته است، اما پناهجویان در شهر و ولسوالي‌‌‌هاي وان از دریافت خدمات بهداشتی پرهیز میکنند. دکتر حسین یاویچ رییس اتاق پزشکی وان-هاکاری میگوید: «همانند سایر نقاط ترکیه، از آمار پناهجویان مبتلا به ویروس کرونا در وان هیچ اطلاعی در دست نیست.»
یاویچ تأکید میکند که درخواست هیچ پناهجوی غیرسوری که تحت حفاظت بین‌‌‌المللی قرار دارند و به‌جز موارد رویدادهای ترافیکی و حالات تولد و بیماری کودکان در وزارت بهداشت و بیمارستان‌‌‌های دانشگاهی (دولتي) ثبت نشده است. آنها به‌اين دليل به مراكز بهداشتي مراجعه نمي‌‌‌كنند كه مبادا دست‌گير شوند و آنها را به اجبار به كشورشان برگردانند. اين کار خطرات جدي براي سلامتي پناهجویان محسوب می‌‌‌شود.
همزمان با مشکل بهداشتی بزرگ‌ترین خطری که به‌خصوص زنان و کودکان مهاجر را تهدید میکند خشونت، تجاوز و آزار جنسی است. با تعدادی از پناهجویان سوری که به ویروس کرونا مبتلا هستند و می‌‌‌توانند حرف بزنند (ترکی صحبت کنند) در خانه‌‌‌های‌شان از بیرون پنجره با آنها صحبت میکنیم.
طبق آمار اداره مهاجرت به تعداد ۱۶۹۸ پناهجو اجازه اقامت یافته و در شهر وان زندگی میکنند. پناهجویان سوری در این شهر با داشتن حق حفاظت موقت می‌‌‌توانند از خدمات بهداشتی رایگان بهره‌‌‌مند شوند. با این‌حال بزرگ‌ترین مانع استفاده از خدمات بهداشتی و درمانی برای این پناهجویان، ناتوانی مکالمه به زبان ترکی است.
در حال حاضر بیش از ۲۵۰ نفر از پناهجویان سوری در زیر خیمه‌‌‌هایی زندگی میکنند که به‌دلیل تخریب خانه‌‌‌ها به اثر زلزله در سال ۲۰۱۱ در منطقه سیران‌‌‌تپه شهر وان بنا شده بود. آنها در هر خانواده حداقل ۵ فرزند دارند. وقتی به این محل می‌‌‌رویم پی می‌‌‌بریم که ۲۷ نفر در این‌جا آلوده به ویروس کرونا بوده که ۱۲ نفر آنها در بیمارستانها پس از تداوی مرخص شده‌اند. آزمایشات برای اطمینان از عدم آلوده بودن آنها پس از درمان نیز به پایان رسیده است.
از پشت پنجره‌ی خانه‌‌‌های آنها با کسانی که قادر به گفت‌وگو به زبان ترکی هستند، صحبت میکنیم. توضیح می‌‌‌دهند که به‌دلیل نبود مترجم در بیمارستانها مشکلات جدی در روند درمان و استفاده از دارو داشته‌اند. تعداد بیمارانی هم به‌دلیل مشکلات اقتصادی و یا هم مشکلاتی که در بیمارستانها داشته‌اند روند درمان را در خانه سپری میکنند.
اداره مهاجرت شهر وان پناهجویان را ثبت نمیکند
اگر پناهجویانی قادر شوند از مرز ایران به داخل ترکیه وارد شوند، و در این مسیر توسط پولیس گرفتار نشده باشند، حق این را دارند که به اداره‌‌‌های مهاجرت ولایتها مراجعه و درخواست پناهنده‌‌‌گی‌‌‌شان را ثبت کنند. اما از یک سال به این‌سو اداره مهاجرت ولایت وان به درخواست پناهجویان جواب منفی داده و آنها را به سایر ولایتها راجع می‌‌‌سازند. با پرس‌وجو متوجه می‌‌‌شویم که اداره مهاجرت هیچ پناهجویی را ثبت نمیکند.
این یک روال عادی است که وقتی پناهجویان از اداره مهاجرت وان و ولایتهای اطراف با جواب منفی به ثبت درخواست‌‌‌شان مواجه می‌‌‌شوند، در سایر ولایتهای همجوار نیز با همین برخورد روبه‌رو شوند. از سوی دیگر، پناهجویانی که توان مالی و سرپناه ندارند، از نظر قانونی امکان سفر برایشان میسر نیست، چون هنوز ثبت نشده و هیچ کارت هویتی در ترکیه برایشان صادر نشده است و آنها آزادی تردد و سفر از ولایتی به ولایت دیگر در خاک ترکیه را ندارند. یعنی این‌که یک پناهجوی عراقی یا افغانستانی برای پیدا کردن اداره مهاجرتی از ولایتهای ترکیه برای ثبت درخواست پناهجویی‌اش از اتوبوس‌‌‌های بین‌شهری استفاده کرده نمی‌‌‌تواند.
در ترمینال‌‌‌ها هنگام فروش بلیت از «کارت هویت یا برگه ثبت» آنها پرسیده می‌‌‌شود. کسانی که کارت هویت و اجازه راه (کسانی که کارت هویت موقت از اداره مهاجرت برایشان صادر شده باشد، در سفرهای میان‌شهری‌شان باید از اداره مهاجرت برگه اجازه سفر بگیرند) نداشته باشند، باید مبالغ هنگفتی را متقبل شوند تا در صندوق‌‌‌های مخفی اتوبوس‌‌‌ها به‌صورت مخفی بتوانند به شهرهای مورد نظرشان سفر کنند. و یا رانند‌‌‌گان تاکسی با تفکیک این‌که در راه‌‌‌های میان‌شهری بازرسی امنیتی وجود ندارد پناهجویان را انتقال می‌‌‌دهند که ارقام مطالبه‌شده از پناهجویان برای فاصله ۲۰۰ کیلومتری تا ۳۰۰۰ لیر می‌‌‌تواند افزایش یابد.
اگر پناهجو توان پرداخت مبلغ بالا را داشته باشد و با هزار و یک سختی به ولایتی دیگر برسد، آن‌گاه به اداره مهاجرت آن شهر درخواست می‌‌‌دهد. و اگر آنجا برایش پرونده پناهجویی تشکیل شود، «کارت هویت موقت» برایش صادر می‌‌‌شود. با این‌حال، پناهجو در شهری که برایش کارت هویت صادر شده، مجبور به اقامت است.
اگر پناهجو در شهری که مجبور به اقامت شده نتواند شغلی برایش دست‌وپا کند، به امید ادامه زندگی خود و خانواده‌‌‌اش مجبور به نقل مکان به شهرهای بزرگ‌تر است. البته اگر توسط نیروهای امنیتی شناسایی شود که در خارج از ولایتی به سر می‌‌‌برد که در آن ثبت شده است، ابتدا به شهری که ثبت شده باز گردانده شده، و سپس به مرکز بازگشت برای اخراج از کشور فرستاده می‌‌‌شوند.
از یک‌سال به این‌سو بیمه بهداشت فعال نیست
برای بهره‌‌‌مندی رایگان از خدمات بهداشتی (بیمه رایگان بهداشتی)، اشخاصی که کارت هویت موقت دارند، نظر به قانون حفاظت بین‌‌‌المللی و قواعد مربوطه‌شان، باید همزمان با درخواست آنها حفاظت امنیت اجتماعی (SGK- Sosyal Güvenlik Kurumu) برایشان به‌حالت فعال در بیاید. اما یک‌سال است که پناهجویان از این خدمات بهره‌‌‌مند نیستند.
این نقص در اجرائات مشکلات جدی بهداشتی را برای پناهجویان به همراه داشته است. مخصوصا زنان و کودکان در صورت مریضی در بیمارستانها پذیرفته نمی‌‌‌شوند، اگر هم پذیرفته شوند باید مبلغ گزافی بپردازند.
به‌دلیل نگرانی از برگشت اجباری از خدمات بهداشتی استفاده نمی‌‌‌کنند
حسین یاویچ رییس اتاق بهداشت وان اظهار داشت که پناهجویان با مشکلات جدی بهداشتی روبه‌رویند، و زنان باردار و کودکانی که در وضعیت بد بهداشتی قرار داشته باشند، به‌دلیل این‌که ثبت نشده‌اند و مکان ثابت‌شان هنوز مشخص نیست بسیار به‌ندرت درخواست خدمات بهداشتی میکنند. یاویچ میگوید دلیل اصلی این پناهجویان که به مراکز بهداشتی مراجعه نمی‌‌‌کنند این است که آنها هنوز در مسیر مهاجرت قرار دارند و از این‌که به اجبار برگشتانده شوند در هراس‌اند.
پناهجویان سوری که دارای وضعیت حفاظت موقت‌اند، به دلیل نداشتن مترجم به زبان مادری‌شان نمی‌‌‌توانند از خدمات لازم بهداشتی به درستی استفاده کنند. ندانستن زبان چالش بزرگی در افهام و تفهیم میان دکتر و بیمار است و یکی از دلایل مغالطه در تشخیص بیماری و درمان می‌‌‌شود.
در مراکز بازگشت مهاجران خدمات بهداشتی ارائه نمیشود
به گفته دکتر یاویچ پناهجویانی که گرفتار شده و به مراکز بازگشت اجباری برده می‌‌‌شوند تا با عبور از مرز ایران به کشورهای خود باز گردند، نیز با مشکلات جدی بهداشتی روبه‌رویند. پناهجویانی که پس از ماهها سفر و جابه‌جایی به این مراکز آورده می‌‌‌شوند، به‌دلیل نبود امکانات و پرسونل بهداشتی، فقط با دیدن درجه تب‌شان با آله ابتدایی حرارت سنج بسنده می‌‌‌شود.
عدم اتخاذ تدابیر حفاظتی برای کارکنان بهداشتی در این مراکز، سلامتی آنها را نیز به خطر می‌اندازد.
ممانعت پولیس در ترمینال شهر وان
برای کسانی که به واسطه وکیل مدافع از «مرکز برگشت» بیرون می‌‌‌شوند و «اجازه سفر» پیدا میکنند اولین توقف‌‌‌گاه‌شان ایستگاه اتوبوس‌‌‌های میان‌شهری است.
وقتی در ساعت‌های ظهر به ترمینال اتوبوس‌‌‌ها رفتیم، گروهی از پناهجویان که راهی شهرهای مختلف بودند انتظار حرکت اتوبوس‌‌‌ها را می‌‌‌کشیدند. آنها می‌‌‌توانند به‌صورت قانونی سفر کنند، زیرا «اجازه سفر» از طرف اداره مهاجرت ولایتی برایشان صادر شده است.
برای صحبت با پناهجویان کنارشان در سالن انتظار رفتم، اما پس از لحظه‌‌‌ای پولیس از راه رسید و به ما هشدار داد که برای مصاحبه و تصویربرداری از پناهجویان اجازه نامه از مقام ولایت لازمی است. به پولیس می‌‌‌گویم ما قصد تصویربرداری و عکاسی نداریم، ما می‌‌‌خواهیم با پناهجویان صحبت کنیم. پولیس میگوید این هم امکان ندارد، و مأموران امنیتی ترمینال که مربوط به نیروهای امنیتی شهر وان‌اند را صدا می‌‌‌زند. تا رسیدن تیم امنیتی مانند یک شهروند در کنار پناهجویان در یکی از صندلی‌‌‌های خالی می‌‌‌نشینم.
در صندلی‌‌‌های بعدی کنارم چهار طفل یک خانواده نشسته‌اند که بین شش تا ده ساله به‌نظر می‌رسند. با مخاطب قراردادن یک خانم پناهجو اسمش را می‌‌‌پرسم، او از گفتن اسمش خودداری میکند. پدر طفلش را در آغوش گرفته و برای آرام کردنش در اطراف راه می‌‌‌رود. خانم برگه «اجازه سفر» و بلیت‌‌‌های اتوبوس برای آنکارا را در میان دستانش با فشار نگهداشته است.
زن پناهجو می‌پرسد: «چون با ما حرف می‌‌‌زدید پولیس با شما از سر قهر رفتار کرد؟» می‌‌‌گویم: «نخیر! به شما ربطی ندارد.» زن پناهجو میگوید: «ما ماهها در مرکز برگشت ماندیم، ۱۴ روز قبل ما را در قرنطین گرفتند، تازه بیرون شدیم.» او با بیان «از این‌که شما کنارمان نشسته‌اید می‌ترسم که ما را دوباره گرفتار کنند»، نگرانی‌اش را بیان میکند.
برای این‌که به اضطراب او نیفزایم، بلافاصله از کنارش بلند می‌‌‌شوم. تیم امنیتی چند دقیقه بعد می‌رسند. برای‌مان می‌‌‌گویند در هر قسمت از شهر وان به‌شمول ترمینال عکس‌برداری و یا تماس با پناهجویان «اجازه از مقام ولایت شرط» است.
در پاسخ به تماس غیر مستقیم ما با ولایت، پاسخ می‌‌‌آید که: «تصمیم ولایت برای عدم تصویربرداری از پناهجویان» واضح است. تیم امنیتی از ما می‌‌‌خواهد که ترمینال را ترک کنیم. ما آنجا را ترک میکنیم.
تجاوز جنسي بر يك پناهجوی ایرانی در مرکز بازگشت
در کنار خطرهای بهداشتی و عبور از مرز برای زنان و کودکان در راه مهاجرت، بزرگ‌ترین خطر اما خشونت و سوءاستفاده جنسی است. خشونت و سوءاستفاده‌هایی که در کشورهای مبدأ آنها علیه‌شان آغاز شده، در راه فرار و مهاجرت و در کشوری که درخواست پناهندگی می‌‌‌دهند همچنان در حال افزایش است.
زنان و کودکان پناهجو در وان با تهدید تجاوز جنسی و سوءاستفاده روبه‌رویند. اخیرا دو مأمور در مرکز بازگشت مهاجران در شهر وان بر یک زن پناهجوی ایرانی به اسم ز.ن تجاوز کردند که این خبر در رسانه‌‌‌ها نیز بازتاب یافت. این تجاوز زمانی اتفاق افتاد که پناهجوی ایرانی به اسم ز.ن. در این مرکز به مأموران در حال توضیح‌دادن شرایط خودش بوده است.
تجاوز جنسی بر زن ایرانی در اتاقش
طبق گفته محمود کاچان وکیل مدافع و عضو کانون وکلای مهاجرت و پناهندگی بعد از جابجایی ز. ن. در یک اتاق تک‌نفری در بخش زنانه که ورود مردان در آن ممنوع است، دو نفر از مأموران امنیتی بر او تجاوز کردند. ز. ن. از ترس صدایش را هم بلند نکرده بود، اما در اولین فرصت در صحبت با ترجمان از این‌که دو بار بر او تجاوز شده، خبر می‌‌‌دهد.
اظهارات آنها ثبت و به دادستانی فرستاده شد. در نتیجه تحقیقات ورود مأموران امنیتی در بخش ممنوعه بدون هیچ وضعیت اضطراری که توسط دوربین‌‌‌های امنیتی ثبت شده بود، اثبات گردید.
بقایای DNA مأموران امنیتی پیدا شد
در پایان تحقیقات ذره‌‌‌بینی DNA یکی از آن دو مأمور امنیتی در بقایایی که در لباس زیر ز.ن مانده بود مطابقت داشت.
اظهارات ز. ن. درست بود. دادستانی به اتهام «تجاوز جنسی» علیه هر دو مأمور امنیتی پرونده باز کرد. مأموران امنیتی ادعا کردند که ز.ن. دعوا می‌‌‌کرد، موهای خودش را می‌‌‌کَند، و آنها تلاش کرده‌اند مانع او از ضرررساندن به خودش شوند. اما تصاویر دوربین‌‌‌های امنیتی این ادعای آنها را دروغ ثابت کرد. هر دو دست‌گیر شدند.
اما مشکلی پیش آمد. ز.ن. در زمان طی مراحل این پرونده غیب شده بود. اعضای کانون وکلای مدافع وان، که به‌صورت رضاکار در این پرونده همکاری می‌‌‌کردند، در زمان شروع تحقیقات، هنگام گرفتن اظهارات ز.ن برای حمایت از او، به آن زن جوان دسترسی پیدا نکردند.
در جایی که بر او تجاوز شده بود ماهها نگهداری میشد
آنها از مقامات هیچ پاسخی دریافت نمی‌‌‌کردند. اعتقاد بر این بود که او با مشکلاتی که مواجه شده، مجبور به برگشت به وطن‌‌‌اش شده است. اما با این‌حال این باور وجود داشت که با غیاب ز.ن. این پرونده طی مراحل شده به پیش خواهد رفت. اما در روز محاکمه بر خلاف انتظار، وکلا با دیدن ز.ن حیرت زده شدند. او در سالن انتظار تحت نظر قرار داشت. او نه‌رفته بود و نه فرار کرده بود!
پس از اندکی مشخص شد که او ماه‌‌‌هاست در همان مرکزی که مورد تجاوز قرار گرفته بود در بازداشت‌اداری قرار داشته است. با وجود این‌که صدمه بزرگی بر او وارد شده بود اما به هیچ مرکزدرمانی و یا به‌جای دیگر منتقل نشده بود. مثل این‌که مجرم باشد، بدون هیچ اطلاعی از او، به اجبار در این‌جا نگهداشته شده بود.
کانون وکلای شهر وان درخواست اشتراک در این محاکمه را داشت، اما از سوی دادگاه مجازات‌‌‌های سنگین (دادگاه ذی‌صلاح) این درخواست رد شد.
به‌جز وکیلی که از قبل مشخص شده بود، به هیچ وکیل دیگری اجازه ورود به دادگاه داده نشد. نمایند‌‌‌گان رسانه‌‌‌ها و نهادهای جامعه مدنی هم به دادگاه راه داده نشدند.
محکمه با استناد به شرایط اپیدمی (ویروس کرونا) این تصمیم را گرفته بود. اما با این‌حال یک گروه پولیس مسلح که مأموران امنیتی مرکز برگشت مهاجران (متهمان) را آورده بودند، همه‌باهم در داخل سالن منتظر ماندند.
هر چند وکلا بر این وضعیت اعتراض کرده گفتند «یک قربانی تجاوز چگونه می‌‌‌تواند در میان این همه از مردان داستانش را تعریف کند» اما نتیجه مثبتی در پی نداشت. دادگاه پشت در بسته برگزار شد.
در پایان جلسه‌ی دادگاه، تصمیم گرفته شد که دو مأمور امنیتی مرکز برگشت (متهمان) در توقیف بمانند، و از دیگر مأموران امنیتی این مرکز به‌عنوان شواهد نیز اظهارات گرفته شود. همچنان دادگاه بنابر درخواست وکیل ز.ن. مبنی بر انتقال او به مکانی دیگر، به دادگاه خانواده نیز مکتوبی نوشت. بعد از حکم دادگاه، اداره مهاجرت شهر وان پس از ماهها خاموشی نهایتا، برای انتقال ز.ن. به خانه امن با وکیل او تماس گرفت.
اگر وکلا صدای‌شان را بلند نمی‌‌‌کردند، و این دعوا را تعقیب نکرده بودند، در اصل به خواست پناهجویی ز.ن وقعی گذاشته نمی‌‌‌شد و بدون سروصدا او به کشورش برگشتانده میشد و تا آن زمان او در همان حجره‌ای که در آن مورد تجاوز قرار گرفته بود نگهداشته میشد.
در زمانی که در شهر وان بودیم با خبر شدیم که با تصمیم اداره مهاجرت شهر وان، ز.ن. به همراه یکی از اقاربش به کشورش باز گردانده شده است.
تجاوز قاچاقچی‌‌‌های انسان به یک زن رواندایی
سال گذشته یک زن رواندایی که از مرز ایران به‌طور غیرقانونی وارد ترکیه شده بود، توسط سه قاچاقچی انسان در حوالی ولسوالی چالدران مورد تجاوز قرار گرفت. این واقعه به دادگاه کشیده شد. بنابر حقیقت اظهارات زن رواندایی یک قاچاقچی انسان دست‌گیر شد، و دیگران هنوز فراری است که دادگاه حکم توقیف آنها را صادر کرده است.
کانون وکلای وان از ادارات مربوطه درخواست آدرس و مشخصات زن رواندایی را کردند، اما به جواب این درخواست گفتند «هیچ شخصی با این اسم ثبت نشده است». در مورد عدم دسترسی به اطلاعات در مورد آن پناهجوی رواندایی، محمود کاچان وکیل مدافع میگوید «فکر میکنیم به احتمال زیاد او رد مرز شده است.»
بدنام‌‌‌سازی و تهدید زنان مهاجر از طریق انستاگرام
همچنان محمود کاچان وکیل مدافع خبر افزایش سوءاستفاده و خشونت علیه زنان مهاجر را که در روزهای اخیر به‌بخش زنان در کانون وکلا رسیده است، با ما شریک میکند. او میگوید: «مردانی از طریق حساب انستاگرام زنان پناهجو را هدف قرار داده و با سیاه‌نمایی، طوری که اگر زنان پناهجو به درخواست‌های جنسی آنها جواب رد دهند، با تهدید «رد مرز» روبه‌رو می شوند، از آنها سوءاستفاده جنسی میکنند. با این ترفند چندین زن قربانی وجود دارد. آنها خودشان با وکلای خانم صحبت کرده‌اند، اما این زنان پناهجو از درج شکایت خودداری میکنند. ما روی این موضوع کار میکنیم. اگر بتوانیم زنان قربانی را متقاعد کنیم، این قضیه را با جزئیات در یک پرونده جمع‌آوری کرده، به دادستانی کل جمهوریت برای پی‌گیری خواهیم فرستاد.»
آقای کاچان میگوید ما مدام با قضایای خشونت جنسی و تهدید علیه زنان پناهجو روبه‌رو می‌‌‌شویم، اما این زنان همیشه فرصت این را ندارند که دردشان را بیان کنند و یا صدای‌شان را به گوش مسئولان برسانند.
بخش‌های قبلی این ترجمه:
پایان.