«در جریان بارداری خون‌ریزی کردم، برای همین به شفاخانه مراجعه کردم. داکتر برایم ۳۰ آمپول سفتریاکسون تجویز کرد. طبق توصیه داکتر روز دو بار استفاده می‌کردم. این آمپول‌ها نه‌تنها خون‌ریزی‌ام را متوقف نکرد بلکه سبب از بین‌رفتن طفل در بطن‌ام شد.» گفته‌های فهیمه (اسم مستعار) است که مدعی است کودکش را به‌دلیل مصرف بی‌رویه سفتریاکسون از دست داده است. او به روزنامه اطلاعات روز میگوید که به سبب استفاده داروی نادرست بعد از سقط طفل به‌شدت ضعیف شده و مشکل گرده نیز پیدا کرده است.
سفتریاکسون به آنتی‌بیوتیکی خطرناک و پرعارضه معروف است. انجمن فارمسیسان افغانستان میگوید تجویز بی‌رویه‌ی داروی سفتریاکسون در کشور روند نگران‌کننده‌ای دارد. مسئولان این نهاد میگوید در افغانستان به‌دلیل رویکرد تجارتی به مسأله‌ی دارو، توجه به توصیه‌های صحی به حاشیه رفته است. به همین سبب پزشکان بدون تشخیص دقیق و در نظرگرفتن وضعیت صحی بیماران آنتیبیوتیک سفتریاکسون تجویز می‌کنند.
ظاهرا این مشکل از نظر وزارت صحت عامه نیز جدی است. براساس آمار رسمی این وزارت در سال ۱۳۹۹ نزدیک به سه میلیون آمپول سفتریاکسون یک‌‌گرامه و نزدیک به شش‌صدهزار آمپول سفتریاکسون ۵۰۰ ملی گرم به‌گونه‌ی رسمی در افغانستان وارد شده است.
سفتریاکسون؛ دوای هر درد؟
تجویز بی‌رویه‌ی این دارو در موارد غیرضروری، تجربه مشترک بسیاری از شهروندان کابل است. بسیاری ماننده فهیمه مدعی‌اند که برای درمان اندک بیماری که به داکتر مراجعه کرده، سفتریاکسون دارویی است که در در اولین خط نسخه‌ی پزشک جا خوش کرده است؛ برای بیماری‌هایی چون گلودردی، سردردی، زکام و حتا حساسیت‌های فصلی.
روزنامه اطلاعات روز با چند تن از افرادی که پزشکان برای درمان بیماری به آن‌ها آمپول سفتریاکسون تجویز کرده‌اند، گفت‌وگو کرده است. تمام این افراد می‌گویند به‌دلیل استفاده از آنتیبیوتیک سفتریاکسون عوارض جانبی زیادی را تحمل کرده است.
از نظر پزشکی سفتریاکسون یک آنتیبیوتیک از نسل سوم سفالوسپورین‌هاست که باعث عوارض پوستی، گوارشی، تنگی نفس، شوک آنافیلاکسی (اختلال تنفسی)، ایست قلبی می‌شود و حتا استفاده بی‌رویه و تزریق نادرست آن باعث مرگ بیمار می‌شود.
جمشید دانشجوی سال چهارم یکی از دانشگاه‌های کابل است. او میگوید به‌دلیل ریزش و زکام پزشک برایش ۱۲ آمپول سفتریاکسون تجویز کرد که پس از مصرف ۴ آمپول بدنش روزبه‌روز ضعیفتر شد: «فقط ریزش و سردرد بودم. به داکتر مراجعه کردم. بعد از استفاده‌ی داروهای داکتر روزبه‌روز ضعیفتر می‌شدم. تمام بدنم می‌لرزید و حالت تهوع پیدا کرده بودم. به داکتر دیگر مراجعه کردم. همه دارو‌هایی را که داکتر قبلی داده بود دور انداخت و داروهای دیگری داد.»
نگرانی بیشتر جمشید و دیگر باشندگان کابل این است که پزشکان بدون درنظرداشت وزن بیمار، وضعیت صحی و نوعیت بیماری (ویروسی و یا باکتریایی بودن) برای اغلب بیماری‌ها آنتیبیوتیک سفتریاکسون تجویز می‌کنند.
قندآغا نظری، استاد فارمکوتراپی دانشکده‌ی فارمسی دانشگاه کابل است. او به روزنامه اطلاعات روز میگوید که سفتریاکسون برای بیماری‌هایی که زمینه‌ی باکتریایی دارند توصیه می‌شود نه به بیماری که عامل آن‌ها ویروسی است. به گفته‌ی او هر آنتیبیوتیک یا ادویه ضد میکروب برای گروه خاص مکروب و سیستم‌های خاص بدن است و استفاده غیرمعقول آن عوارض جانبی زیادی را برای بیمار به بار می‌آورد: «پزشکان می‌توانند این آنتیبیوتیک را در هر سن و سالی تجویز کنند اما دوز آن باید با توجه به وزن بیمار تعیین گردد. این دارو نیز در زمان حمل خانم‌ها باید زیر نظر متخصصان نسایی ولادی توصیه شود.»
شماری از باشندگان کابل به روزنامه اطلاعات روز می‌گویند سفتریاکسون دوای هر درد شده است. به باور آن‌ها پزشکان برای ریزش عادی، سردرد، گلودردی و حتا سرفه این آنتیبیوتیک را تجویز می‌کنند که گاهی تا ۱۲ عدد می‌رسد.
قندآغا نظری میگوید آمپول سفتریاکسون نباید برای ریزش عادی استفاده شود، زیرا به گفته‌ی این استاد دانشگاه استفاده‌ی بیش‌ازحد هر آنتیبیوتیک می‌تواند هم باعث عوارض جانبی و تأثیرات سمی شود و هم افزایش مقاومت میکروبی: «سیفتریاکسون را عمدتا در درمان انتانات باکتریایی طرق تنفسی بولی استفاده می‌کنند. تطبیق آن به شکل زرق داخل وریدی بوده و آن هم به آهستگی باید تزریق شود. اگر از طریق عضلی زرق شود خیلی دردناک است. داکتر آن باید این آنتیبیوتیک را در حالات که دیگر آنتی‌‌بیوتیک‌ها نتواند تأثیر کند و یا مقاومت دوایی به مقابل آن‌ها ایجاد شود باید تجویز کنند.»
آقای نظری تأکید می‌کند استفاده‌ی نامناسب و یا غیرضروری آن در مواردی که آنتی‌‌بیوتیک‌هایی با دوز کمتر اثربخش است نیاز نیست، چرا که ممکن است موجب مقاومت میکروب‌ها شود.
داکتر خالد احدی، رییس بررسی از تطبیق قوانین صحی وزارت صحت عامه میگوید پزشکان در صورتی که داروهای دیگر جواب ندهد می‌توانند در مرحله‌ی سوم این آنتیبیوتیک را به بیمار تجویز کنند.
آقای احدی به روزنامه اطلاعات روز میگوید پزشکان بنا به مسئولیتی که دارند اگر دارویی را به اشتباه به بیمار تجویز کنند نظربه قانون مورد بازخواست قرار می‌گیرند چرا که پزشکان در مقابل هر دارویی که به آن‌ها تجویز می‌کنند مسئول‌اند: «وزارت صحت عامه لایحه‌ی مشخص در مورد نسخه‌نویسی دارد. شکایت‌های که قبلا در این وزارت از طرف مردم رسیده، تجویز داروها به شکل قیدی یا شفری بوده که از طرف یک کمیته مشخص مورد بررسی قرار گرفته است. آن‌ها نسخه‌ها را دانه به دانه بررسی کرده و از پزشک مربوطه می‌پرسند که این دارو را برای چه تجویز کرده است.»
بهبودی سریع، دامی برای مشتری بیشتر
ظاهرا تجویز بیش‌ازحد و در مواردی غیرضروری آنتیبیوتیک سفتریاکسون ریشه در عاملی دیگری نیز دارد. یکی از پزشکان کابل در گفت‌وگو با اطلاعات روز میگوید داکتران اگر به بیمار داروی زیاد به‌ویژه آنتی‌‌بیوتیک‌های قوی که تأثیر فوری بر وضعیت بیمار دارند، توصیه نکنند مردم به کارشان بی‌باور می‌شوند.
داکتر حکیم یکی از متخصصان داخله در یکی از شفاخانه‌های پایتخت کار می‌کند. او میگوید بسیاری از پزشکان به‌دلیل جذب بیمار و بهبودی سریع آن‌ها این دارو را تجویز می‌کنند این در حالی است که سفتریاکسون یک آنتیبیوتیک بسیار قوی است و فقط برای بیمارانی که در حالت‌های خاص دارای عامل باکتریایی هستند توصیه می‌شود: «بیمار می‌خواهد زودتر به نتیجه برسد و هرچه زودتر دارو اثر کند به همان اندازه بیمار به داکتر و توصیه‌هایش باور می‌کنند. اگر به بیمار دارویی که به مرور زمان تأثیر کند توصیه شود دیگر به داکتر باور نمی‌کند به همین دلیل ما برای بیماران دارو قوی و سفتریاکسون تجویز می‌کنیم»