دختران کوبانی | مرور کتاب

دختران کوبانی | مرور کتاب

کتاب «دختران کوبانی؛ داستان عصیان، شجاعت و عدالت» به قلم «گیل تزماخ لمون»، داستان زنان مبارز کُرد است که برای آزادی و برابری جنگیدند و سپس از پشت خنجر خوردند

داعش برای بسیاری از مردمی که در عراق و مناطق شمال‌شرقی سوریه زندگی نمی‌کنند، همچنان یک مفهوم انتزاعی باقی مانده است. اما برای فرماندهان «یگان‌های مدافع زنان» کُرد یا «ی‌پ‌ژ» که از شجاع‌ترین نیروهای رزمی روی زمین به‌شمار می‌آیند، این گروه ترویستی هرچیزی بود الا امری انتزاعی. زنان مبارز کُرد وحشی‌گری و خون‌خواری جنگ‌جویان دولت اسلامی را که زنان کُرد، از جمله دوستان اعضای ی‌پ‌ژ را پس از تجاوز کشتند و در مواردی قربانیان‌شان را سر بریدند، از نزدیک دیدند. «مبارزه وجودی» زنان کُرد علیه داعش، نه‌تنها جنگی برای دفاع از خودگردانی مردم‌سالارانه مناطق‌شان، بلکه نبردی از سر تعهد عمیق‌شان نسبت به برابری زنان و مردان نیز بود.

«گیل تزماخ لمون» در کتاب «دختران کوبانی» داستان زنان مبارز کُرد را که به‌عنوان بخشی از نیروی موردحمایت ایالات متحده در نبرد علیه داعش و در نهایت نابودکردن خلافت این گروه، حالت افسانه‌ای به خود گرفتند، با جزئیات و به تفصیل نگاشته است. لمون که عضو «شورای روابط خارجی» و نویسنده چند کتاب دیگر درباره قهرمانی زنان است، مبارزات فرساینده‌ی اعضای ی‌پ‌ژ علیه داعش را، از بازپس‌گیری شهر استراتژیک منبیج در شمال‌شرق سوریه در سال ۲۰۱۶ گرفته تا آزادی رقه، مرکز قدرت دولت اسلامی در سال ۲۰۱۷، با جزئیات بیان می‌کند. طوری که خواننده‌ی دختران کوبانی می‌تواند تنش را در زانوی تک‌تیرانداز کوبانی حس کند هنگامی که پشت تنفگش قوز کرده و صدای جنگ‌جویان دولت اسلامی را می‌شنود که در مخابره فرماندهان زن را مسخره می‌کنند.

زنان تک‌تیرانداز کُرد، بی‌رحم و قاطع در برابر دشمن، از نیروهای تحت‌فرمان‌شان که اکثرا مرد بودند، محافظت می‌کردند. اما آن‌ها به هدف‌شان نیز عمیقا متعهد بودند. برای آن‌ها این مبارزه صرفا یک جنگ نظامی نبود، بلکه مبارزه‌ی سیاسی و ادای مسئولیت برای شکل‌دادن به آینده‌ و زندگی نسل‌ بعدی‌شان بود. لمون می‌نویسد که وقتی لحظه عبور از رود فرات برای آزادسازی منبیج از دست داعش فرا رسید، زنان مدافع کرد نخستین نیروهایی بودند که در تاریکی شب برای تأمین امنیت ساحل رودخانه رفتند. با پیروزی‌های پی‌هم این زنان در برابر داعش، جایگاه منطقه‌ای این زنان نیز رشد کرد. زنانِ دیگر از عراق، ایران و ترکیه برای پیوستن به صفوف زنان مبارز کُرد راهی میادین جنگ سوریه و عراق شدند.

لمون کتابش را به پدر عراقی‌اش تقدیم می‌کند. او می‌نویسد که همیشه با پدرش در مورد رفتار جامعه‌شان با زنان صحبت می‌کرد و وقتی هنوز جوان بود، پدرش به برابری زنان و مردان باور نداشت. اما تا وقتی که درگذشت، کارهای دخترش که برجسته‌کردن مبارزات زنان بود، نظرش را تغییر داده بود.

قهرمانان کُرد لمون باور نوپای پدرش را اگر زنده بود، بیشتر از پیش تقویت می‌کرد. بسیاری از کُردها از آموزه‌های رهبر کُردی-ترکی‌شان، عبدالله اوجالان، بنیان‌گذار حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) پیروی می‌کنند. پ‌ک‌ک یک گروه شبه‌نظامی کُرد است که ترکیه، ایالات متحده و اتحادیه اروپا آن‌را گروه تروریستی می‌دانند. اما با این‌که پ‌ک‌کِ مستقر در ترکیه برای شکل‌گیری کردستان مستقل، با آنکارا می‌جنگد، کُردهای سوریه بیشتر مجذوب ایدئولوژی اوجالان برای ایجاد دموکراسی مردمی و برابری هستند. اوجالان نیز معتقد است که برای آزادی واقعی یک جامعه، زنان آن جامعه باید از حقوق و جایگاه کاملا برابر با مردان آن جامعه برخوردار باشند.

با این‌حال همان‌طور که لمون در کتابش خاطرنشان می‌کند، باورهای ایدئولوژیک کُردها باعث دردسرهایی برای واشنگتن در مشارکتش در این جنگ نیز شد. ایالات متحده که در حدود سال ۲۰۱۴ از پیروزی‌های دولت اسلامی در سوریه نگران بود، به دنبال نیروی زمینیِ برآمد که هم مایل و هم قادر به بازپس‌گیری قلمرو تحت کنترل داعش باشد. یگان‌های مدافع زنان کُرد (که سایر جنگ‌جویان کُرد از «یگان‌های مدافع خلق» یا «ی‌پ‌گ» نیز به آن پیوسته بودند) برای امریکا یک شریک طبیعی به حساب می‌آمد. این نیروهای تحت رهبری زنان، از قبل درحال نبرد علیه دولت اسلامی بودند و به حمایت بین‌المللی نیاز داشتند. همچنین کُردها برخلاف اپوزیسیون ضد اسد در سوریه (که خود را وقف جنگ با رژیم بشار اسد کرده بودند) بر دفاع از مناطق کُردنشین متمرکز بودند و بنابراین احتمال این‌که حمایت از آن‌ها منجر به رویارویی با روسیه شود، کم‌تر بود. اما ترکیه که پ‌ک‌ک را گروه تروریستی می‌داند، از دیرباز با حمایت ایالات متحده از نیروهای مسلح کُرد مخالف بود، هرچند که همین نیروهای مسلح کُرد بودند که قسمت عمده نیروهای زمینی را که در نهایت دولت اسلامی را شکست دادند، تشکیل می‌دادند.

کتاب لمون بر کوبانی متمرکز است، شهری در شمال سوریه و زادگاه بسیاری از فرماندهان کُرد و همچنین جایی که نیروهای ی‌پ‌ژ اولین ضربه‌ی تعیین‌کننده را بر دولت اسلامی وارد کردند. در سال ۲۰۱۶ هنگامی که کوبانی در آستانه سقوط به دست جنگ‌جویان داعش قرار داشت، رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه تهدید کرد که اگر ایالات متحده جنگ‌جویان کُرد را مسلح کند، ائتلاف بین‌المللی ضد داعش را از استفاده از «پایگاه هوایی انجیرلیک» ترکیه منع می‌کند. در آن‌زمان دولت اوباما این تصمیم را به عهده‌ی تیم رییس‌جمهور منتخب دونالد ترمپ گذاشت. ترمپ تصمیم گرفت کُردها را مسلح نکند.

اما دولت ایالات متحده بعدا تغییر موضع داد و در نهایت یگان‌های مدافع کُرد را به‌عنوان بخشی از نیروی کلان‌تر متشکل از کُردها و عرب‌ها معروف به «نیروهای دموکراتیک سوریه»، مسلح کرد. نیروهای دموکراتیک سوریه تنها نیروی زمینی بود که قادر به بازپس‌گیری رقه، پایتخت دولت اسلامی، از دست داعشی‌ها و نابودکردن آنچه از خلافت فیزیکی این گروه باقی مانده بود شد. نیروهای دموکراتیک خلافت داعش را در ازای ۱۰ هزار کشته و ۲۰ هزار زخمی سرنگون کردند.

لمون می‌نویسد که نیروهای ویژه ایالات متحده با کار با فرماندهان زن کُرد، آمیخته‌ای از حس تحسین، غرور و حتا حسادت را نسبت به عزم و شجاعت این زنان احساس می‌کردند. حس گناه نیز وجود داشت زیرا نیروهای ویژه حتا قبل از بازپس‌گیری رقه می‌دانستند که اراده سیاسی در واشنگتن برای ادامه همکاری با کُردها پس از پایان دولت اسلامی وجود ندارد. سرنوشت ایالات متحده این بود که اشتباهاتی را که در عراق، افغانستان و لیبیا مرتکب شده بود، در سوریه نیز تکرار کند. ایالات متحده در این کشورها جنگ را پیروز شده بود، اما صلح را به خاطر کوتاهی در ارائه حمایت سیاسی از طرف‌های شایسته، از دست داده بود. ایالات متحده در هر یک از این کشورها، قدرت را به دولت‌های ضعیف و نهادهای شکننده واگذار کرده بود و به این ترتیب برای تروریست‌ها امکان تجدید حیات به وجود آمده بود. دولت اسلامی نشانه‌ای از ضعف دولت سوریه بود و مقامات پیش‌بینی می‌کردند که در صورت عدم رسیدگی به ریشه‌های اصلی بی‌ثباتی در سوریه، این گروه دوباره جان خواهد گرفت.

اما خطر دیگری نیز در کمین بود. اردوغان پس از شکست دولت اسلامی تهدید کرد که به شمال سوریه حمله خواهد کرد تا نیروهای کُرد را از مرز ترکیه دور کند. او به حضور دائمی کُردها در منطقه‌ای تا این حد نزدیک به ترکیه بدگمان بود. ترمپ در اواخر سال ۲۰۱۹ طی یک تماس تلفنی با اردوغان تأییدیه ضمنی حمله را صادر کرد و به نیروهای امریکایی دستور داد از مرز دور شوند. او در توییتر نوشت: «دیگران ممکن است بخواهند وارد میدان شوند و برای یک طرف یا طرف دیگر بجنگند. بگذارید بجنگند!» پس از تماس تلفنی ترمپ با اردوغان، نیروهای ترکیه حمله به کوبانی را شروع کردند، ۲۰۰ غیرنظامی را کشتند و بیش از ۱۰۰ هزار نفر را آواره کردند.

قلب من از خواندن گزارش لمون درباره این‌که زنان مبارز کُرد پس از تماس ترمپ بار دیگر مجبور شدند برای دفاع از زادگاه‌شان، همان جایی که تازه از چنگ دولت اسلامی آزادش کرده بودند، در برابر نیروهای موردحمایت ترکیه تفنگ بردارند، درحالی‌که در کمال ناباوری‌شان واشنگتن دست روی دست گذاشته بود و آن‌ها را تماشا می‌کرد، درد گرفت. لمون می‌نویسد: «پس از شوک اولیه ناشی از سرعت عقب‌نشینی نیروهای امریکایی، اعضای ی‌پ‌ژ برای دفاع از شهرهای مربوطه‌شان دست به کار شدند. آن‌ها دوباره وارد جنگ شده بودند.» ایالات متحده درحالی‌که نیروهای کُرد سوری را تحت فشار قرار داده بود که مناطق بیشتری را از چنگ داعش پس بگیرند، هرگز به محافظت از آن‌ها در برابر ترکیه متعهد نشده بود. ایالات متحده با درخواست همکاری از نیروهای کُرد برای مبارزه با داعش، آن‌ها را به یک هدف تبدیل کرده بود، زیرا این نیروها اکنون نمایان‌تر، تواناتر و بزرگ‌تر شده بودند. یک دیپلمات ارشد امریکایی که با نیروهای کُرد در ساحه کار می‌کرد، در یک یادداشت محرمانه، حملات ترکیه بر نیروهای کُرد را «تلاش عمدی برای پاک‌سازی قومی» خواند که اعتبار ایالات متحده را خدشه‌دار می‌کند و نتیجتا جبهه‌ی جنگ علیه بقایای دولت اسلامی را تضعیف می‌کند.

با توجه به گزارش‌های تازه درباره تجدیدگروه دولت اسلامی در منطقه، رییس‌جمهور بایدن باید به زودی تصمیم بگیرد که آیا در سوریه بماند یا نیروهای باقی‌مانده معدود امریکایی را از این کشور خارج کند. او همچنین باید تصمیم بگیرد که آیا با نیروهای دموکراتیک سوریه برای جلوگیری از تجدیدنیروی داعش همکاری کند یا خیر. اما برای کُردها، زندگی فعلی‌شان زندگی به وقت اضافه است. آن‌ها نمی‌توانند هم با دولت اسلامی مبارزه کنند، هم شهرهای‌شان را بازسازی کنند، هم از شهروندان‌شان محافظت کنند و هم مجبور به جنگ با ترکیه باشند. اگر بایدن شهامت اخلاقی ایستادن در برابر اردوغان را داشته باشد و روابط آینده آنکارا-واشنگتن را مشروط به در امان‌ماندن کُردها کند، دیپلماسی ایالات متحده می‌تواند تغییر بزرگی را برای کُردها به ارمغان آورد.

لمون می‌نویسد که حتا قبل از تهاجم ترکیه، کُردها «نمی‌خواستند با ترکیه بجنگند، آن‌ها بهتر از هرکس دیگری از کاستی‌های نظامی‌شان در برابر نیروهای ترکیه آگاه و به دنبال راهی برای جلوگیری از جنگ بودند. در واقع به درخواست امریکایی‌ها نیروهای دموکراتیک سوریه تمام سنگرهای خود را که برای دفاع در برابر حملات ترکیه ساخته شده بود، نابود کردند.»

روژدا، یکی از فرماندهان زن نیروهای کُرد می‌گوید: «کنترل این مسأله در دست ما نبود. واقعا دردناک است که مجبور شویم با ترکیه در همان جایی بجنگیم که از چنگ داعش آزادش کردیم.»

الیز لابوت به‌‌عنوان روزنامه‌نگار و ستون‌نویس، سیاست خارجی و امور جهانی ایالات متحده را پوشش می‌دهد. او استاد مدعو دانشکده خدمات بین‌المللی دانشگاه امریکایی است و به‌عنوان خبرنگار سی‌ان‌ان برای دو دهه، از بیش از ۸۰ کشور گزارش داد و هفت وزیر امور خارجه امریکا را پوشش داد.