در ۲۱ اپریل موتری مملو از مواد منفجره در محوطه‌ی پارکینگ هتل سرینا در کویته، مرکز ایالت ناآرام بلوچستان، منفجر شد. در این حمله ۵ نفر کشته و ۱۲ نفر دیگر زخمی شدند. تحریک طالبان پاکستان مسئولیت انفجار مرگ‌بار کویته را برعهده گرفت. تحریک طالبان پاکستان گروهی متشکل از شبه‌نظامیان پشتونِ فعال در مناطق مرزی بین پاکستان و افغانستان است که بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۴ پاکستان را دچار هرج‌ومرج کرد. حملات بی‌شمار این گروه بر تأسیسات و کاروان‌های ارتش، مراکز پولیس، مکاتب و عبادت‌گاه‌های متعلق به اقلیت‌های دینی-مذهبی پاکستان طی آن دوره، جان بیش از ۸۰ هزار سرباز و غیرنظامی را گرفت. با این‌حال از سال ۲۰۱۴ ظرفیت عملیاتی گروه تحریک طالبان پاکستان رو به ضعف نهاد و در سال‌های بعدی این گروه در رده گروه‌های «تقریبا بی‌اهمیت» سقوط کرد. از این جهت حمله اخیر تحریک طالبان پاکستان به هتل سرینا مهم است، زیرا نشان می‌دهد که این گروه دوباره درحال قدرت‌مندشدن است. حملات این گروه بر پروژه‌ها و اتباع چینی نیز احتمالا افزایش یابد.
ظهور و سقوط تحریک طالبان پاکستان
تحریک طالبان پاکستان در ماه دسامبر سال ۲۰۰۷ در واکنش به اقدام ارتش پاکستان علیه روحانیون شبه‌نظامی که در لعل مسجد اسلام‌آباد لانه کرده بودند، ایجاد شد. این گروه هدف اصلی خود را سرنگونی دولت پاکستان و برپایی دولت مبتنی بر قوانین اسلامی در این کشور می‌خواند. تحریک طالبان پاکستان طی یک سال پس از شکل‌گیری، کنترل بخش عمده «مناطق قبیله‌ای فدرال» پاکستان را به‌دست گرفت و نفوذ خود را در ساحات وسیع از ایالت خیبرپختونخوا پاکستان گسترش داد. این گروه پس از تسلط بر بخش عمده دره سوات، به سمت منطقه بونر پیش‌روی کرد و به‌نظر می‌رسید برای حمله به اسلام‌آباد نزدیک می‌شود.
با این‌حال، حملات بی‌باکانه تحریک طالبان پاکستان بر اهداف نظامی متعلق به ایالات متحده و دولت پاکستان، کار دست این گروه داد. رهبران این گروه درحالی هدف حملات هواپیماهای بدون‌سرنشین ارتش امریکا قرار گرفتند که ارتش پاکستان عملیات‌های زمینی را علیه اعضای تحریک طالبان پاکستان در مناطق قبیله‌ای این کشور به راه انداخت. این کارزارها ساختار سوق و اداره تحریک طالبان پاکستان را درهم شکست و جنگ‌جویان این گروه را پراکنده کرد. اختلافات جناحی، شکاف‌های داخلی و جدایی فرماندهان و جنگ‌جویان تحریک طالبان پاکستان و پیوستن آن‌ها به «دولت اسلامی خراسان» نیز خسارات سنگینی بر این گروه وارد کرد. تا سال ۲۰۱۴ این گروه به نیرویی به مراتب ضعیف تبدیل شد که فقط قادر به حمله بر اهداف نرم بود.
نور ولی محسود و احیای تحریک طالبان پاکستان
با قرارگرفتن نورولی محسود در رأس این گروه در سال ۲۰۱۸، فرآیند احیای تحریک طالبان پاکستان به جریان افتاد. برای مثال گروه‌های انشعابی مانند جماعت‌الاحرار و حزب الاحرار که قبلا از تحریک طالبان پاکستان جدا شده بودند، دوباره زیر چتر این گروه در آمدند. گفته می‌شود که طی یک سال گذشته اختلافات جناحی درون این گروه نیز تقریبا به پایان رسیده و شبه‌نظامیان همسو با تحریک طالبان پاکستان اکنون در هماهنگی با یک‌دیگر فعالیت می‌کنند. این امر قابلیت‌های عملیاتی تحریک طالبان پاکستان را افزایش داده است. برپایان گزارش تازه سازمان ملل متحد، تحریک طالبان پاکستان بیش از ۱۰۰ حمله بین مرزی را از ماه جولای تا ماه اکتبر سال ۲۰۲۰ انجام داده است. در واقع، در سال ۲۰۲۰ این گروه و گروه‌های وابسته به آن حدود ۶۷ حمله تروریستی را انجام داده‌اند که حدود ۴۶ درصد از کل حملات تروریستی گزارش‌شده در سال ۲۰۲۰ را تشکیل می‌دهد.
افزایش قابلیت‌های عملیاتی این گروه در گستره جغرافیایی رو به گسترش فعالیت‌های این گروه نیز قابل مشاهده است. حملات تحریک طالبان پاکستان اکنون از سنگرهای سنتی این گروه در مناطق قبیله‌ای پاکستان فراتر رفته و به شهرهای پاکستان مانند کویته رسیده است. حمله به هتل سرینا مؤید ظرفیت پیشرفته این گروه است. سرینا از جمله هتل‌های به شدت محافظت‌شده بلوچستان است و اغلب کارمندان دولت، دیپلمات‌ها و امدادرسانان بین‌المللی در آن اقامت می‌کنند. علاوه براین، این هتل بین کنسول‌گری ایران و ساختمان شورای ایالتی بلوچستان واقع شده است. این‌که یک بمب‌گذار انتحاری توانسته با موتر مملو از مواد منفجره از ایست‌های بازرسی این محله و کمربند امنیتی هتل عبور کند و خودش را به پارکینگ هتل برساند، نشان می‌دهد که تحریک طالبان پاکستان یا حامیانی را درون دستگاه‌های امنیتی بلوچستان برای خود دست و پا کرده است یا در غیر این صورت، اطلاعات استخباراتی سطح بالایی را برای اجرای این حمله در اختیار داشته است.
آیا چین هدف تحریک طالبان پاکستان است؟
تحریک طالبان پاکستان ادعا کرد که هدف حمله انتحاری در هتل سرینا «مقامات عالی رتبه از جمله مأموران پولیس» بوده است. با این‌حال، اعتقاد براین است که چین هدف این حمله بوده است. نونگ رونگ، سفیر چین در پاکستان و سایر مقامات چینی از جمله سرکنسول چین در کراچی در روز حمله در هتل سرینا اقامت داشتند، گرچه در لحظه انفجار در آن‌جا حضور نداشتند. به گفته سفارت پاکستان در بیجینگ، این حمله دقایقی قبل از بازگشت مقامات چینی به هتل اتفاق افتاد. این نیز نشان می‌دهد که چرا به احتمال زیاد هدف حمله در هتل سرینا سفیر چین و هیئت همراه وی بوده است.
برای تلاش اخیر تحریک طالبان پاکستان به منظور هدف قراردادن منافع چین، می‌توان چند توضیح ارائه کرد. یکی ظلم و ستم چین بر مسلمانان اویغور است که تحریک طالبان پاکسان در گذشته آن‌را محکوم کرده است. برای مثال در سال ۲۰۱۲، این گروه مسئولیت کشتن یک جهان‌گرد چینی را در پیشاور پاکستان به عهده گرفت و آن‌را «انتقام» در برابر رفتار دولت چین با مسلمانان در استان سین‌کیانگ توصیف کرد. علاوه براین، تحریک طالبان پاکستان با این تلاش‌های خود احتمالا منافع گسترده چین را در پاکستان هدف قرار می‌دهد. بیجینگ به عنوان بخشی از «دالان اقتصادی چین و پاکستان»، میلیاردها دالر را روی مجموعه‌ای از پروژههای زیربنایی در پاکستان سرمایه‌گذاری کرده است. پروژههای چین در بلوچستان نقش اساسی را در موفقیت دالان اقتصادی چین و پاکستان ایفا می‌کند و حمله به این پروژه‌ها و اتباع چینی باعث «به تأخیرافتادن یا کندشدن» پیشرفت پروژ‌های دالان اقتصادی چین و پاکستان می‌شود. این امر می‌تواند به اقتصاد پاکستان ضربه وارد کند و در نتیجه دولت را تضعیف کند.
همچنین، با توجه به این‌که گفته می‌شود تحریک طالبان پاکستان فعالیت‌های خود را در مناطق پشتون‌نشین بلوچستان افزایش داده است، این احتمال نیز وجود دارد که این گروه با گروه‌های جدایی‌طلب و ملی‌گرای بلوچ وارد همکاری شده باشد. گروه‌های بلوچ، همانند تحریک طالبان پاکستان، به شدت مخالف دولت پاکستان هستند. این گروه‌ها چندین حمله را بر اتباع و پروژههای چینی و پاکستانی در بلوچستان سازمان داده‌اند. اگر تحریک طالبان پاکستان واقعا با شبه‌نظامیان بلوچ ارتباط برقرار کرده باشد، بیجینگ و اسلام‌آباد باید نگران باشند.
نتیجه‌گیری
حمله موتربمب اخیر تحریک طالبان پاکستان در هتل سرینا در کویته نه‌تنها نشان‌دهنده تجدید قوای این گروه، قابلیت‌های عملیاتی پیشرفته این گروه و نیز توانایی این گروه برای انجام حمله بر ساختمان‌های به شدت محافظت‌شده است، بلکه ظرفیت این گروه برای انجام حمله در مناطق خارج از قلمرو سنتی‌اش را نیز نشان می‌دهد. علاوه براین، حمله کویته بیان‌گر قصد تحریک طالبان برای هدف قراردادن منافع و اتباع چینی در پاکستان است. این حمله به‌ویژه اگر تحریک طالبان پاکستان با شبه‌نظامیان بلوچ هم‌دست شده باشد، باید زنگ خطر را در بیجینگ و اسلام‌آباد به صدا درآورد.
دکتر سودا راماچاندران، پژوهش‌گر و روزنامه‌نگار مستقل مستقر در بنگلور هند است.