ارتش ایالات متحده در تاریخ ۲ جولای کنترل پایگاه هوایی بگرام را به حکومت افغانستان واگذار کرد. سربازان امریکایی و متحدان‌شان در ناتو، آماده می‌شوند افغانستان را تا اواسط ماه جولای ترک کنند. روند خروج نیروها درحالی شتاب گرفته که در اصل رییس‌جمهور جو بایدن تاریخ ۱۱ سپتامبر ۲۰۲۱ را مهلت نهایی خروج کامل از افغانستان تعیین کرده بود.
برپایه تحلیل تازه پژوهش‌گران دانشگاه براون، دو دهه درگیری نظامی امریکا در افغانستان حدود ۲.۳ تریلیون دالر هزینه روی دست واشنگتن گذاشته است. حالا کشورهای منطقه از جمله پاکستان، ایران، چین، هند و کشورهای آسیای میانه درحال محاسبه هزینه‌ای هستند که حفظ امنیت منطقه پس از رفتن ایالات متحده روی دست آن‌ها خواهد گذاشت.
اواخر ماه جون جامعه اطلاعاتی امریکا پس از یک ارزیابی به این نتیجه رسید که حکومت افغانستان امکان دارد طی شش ماه پس از خروج ایالات متحده از این کشور سقوط کند. این ارزیابی در مقایسه با نتیجه‌گیری قبلی امریکایی‌ها که خوش‌بینانه‌تر بود، تصویری تاریک از فردای خروج ترسیم می‌کند. با پیشروی سریع طالبان در مناطق شمال افغانستان و سقوط ده‌ها ولسوالی، نیروهای امنیتی افغانستان اغلب بدون جنگ تسلیم می‌شوند. براساس گزارش ماه جون تیم سازمان ملل متحد برای نظارت بر تحریم‌ها، طالبان در حال حاضر بیش از نیمی از ولسوالی‌ها را تحت کنترل مستقیم خود دارند و بر ۷۰ درصد مناطق غیرشهری اعمال نفوذ می‌کنند.
لرزه‌های ناشی از پیشروی‌های اخیر طالبان در سراسر منطقه حس می‌شود. حتا مناطقی که در فاصله‌ی چهار ساعت رانندگی از دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، قرار دارند، در مواردی صحنه درگیری‌های شدید طالبان و نیروهای افغان بوده‌اند. در تاریخ ۲۰ جون شبه‌نظامیان طالبان در شمال افغانستان نیروهای دولتی را در قندوز، ششمین شهر بزرگ کشور که حدود ۳۰۰ هزار جمعیت دارد، محاصره کردند. سپس در ۲۲ جون طالبان گذرگاه مرزی افغانستان-تاجیکستان را در بندر شیرخان بدون درگیری تصرف کردند.
در همین‌حال، نیروی مرزی تاجیکستان گزارش داد که ۱۳۴ نظامی افغان به خاک تاجیکستان پناه آورده‌اند. به دنبال آن گزارش شد که حدود ۵۳ سرباز دولتی و ملیشه‌های غیردولتی با عبور از مرز از حمله طالبان در ولسوالی شورتپه، به خاک ازبیکستان عقب‌نشینی کردند. همین‌طور در ۵ جون گزارش شد که بیش از ۱۰۰۰ سرباز افغانستان از مرز بدخشان به تاجیکستان فرار کردند.
منطقه آمو دریا و رود پنج که افغانستان را از ازبیکستان و تاجیکستان جدا می‌کند، احتمالا طی چند هفته آینده کاملا تحت کنترل طالبان در خواهد آمد. از آن‌جایی که این سناریو به طالبان امکان می‌دهد تا به‌زودی کنترل کامل مرزهای بین‌المللی افغانستان در امتداد جبهه شمالی کشور به‌دست گیرند، خطر هجوم پناهندگان افغانستان به آسیای میانه و سپس روسیه و اروپا به‌شدت افزایش یافته است.
روسیه پس از حمایت مخفیانه از طالبان به‌عنوان ابزاری برای تضعیف تلاش‌های جنگی ایالات متحده در افغانستان، اکنون از گسترش بی‌ثباتی به آسیای میانه و فراتر از آن می‌ترسد. سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه گفته است که در پاسخ به تحولات اخیر در افغانستان، «تا پایان امسال فرماندهی نظامی مرکزی دو لوای قوای هوایی را با جنگنده-بمب‌افکن سوخو-۳۴ و جنگنده رهگیر میگ-۳۱بی‌ام مجهز خواهد کرد.» این برنامه برای تقویت و تجهیز نیروی هوایی روسیه در منطقه «توانایی ما را در مقابله با دشمن با آتش هوایی و موشک‌های کروز در ساحات استراتژیک آسیای میانه به‌طور چشم‌گیری افزایش می‌دهد.»
به همین ترتیب، چین نیز پس از خوش‌وبش با طالبان اکنون از گسترش بی‌ثباتی در منطقه در نتیجه خروج ایالات متحده نگران است. به‌قدرت‌رسیدن طالبان علاوه بر ایجاد اختلال در پیشرفت ابتکار کمربند و راه رییس‌جمهور شی جین پینگ، می‌تواند تهدید افراط‌گرایان اسلام‌گرا در استان سین‌کیانگ در غرب چین را دوباره فعال کند.
احتمال تبدیل‌شدن افغانستان به منبع فقر شدید، مهاجرت گسترده و بی‌ثباتی به‌سرعت به نگرانی همه تبدیل می‌شود. و دولت‌های آسیای میانه بیشتر از همه در تیررس تحولات در افغانستان قرار دارند. با این‌حال بسیاری از مقامات منطقه‌ای آسیای میانه به‌طرز جالبی خوش‌بین به‌نظر می‌رسند. عبدالعزیز کامیلوف، وزیر خارجه ازبیکستان پس از سفر اخیرش به ایالات متحده برای بحث درباره افغانستان و امنیت منطقه‌ای، مصاحبه مفصلی انجام داد و در آن اظهار داشت که تنها افغان‌ها، به‌شمول طالبان، می‌توانند مشکلات افغانستان را حل کنند.
او گفت: «ما تا حدی خوش‌بین هستیم. زیرا وضعیت تغییر کرده است. اول این‌که دو طرف برای اولین‌بار پس از ۴۰ سال تماس مستقیم برقرار کرده‌اند. طالبان همچنین خواهان مذاکره مستقیم [با حکومت] برای دست‌یابی به توافق صلح هستند.» کامیلوف ضمن تأکید براین‌که او به‌هیچ‌وجه مدافع طالبان نیست، با اشاره به بیانیه رسمی در وب‌سایت گروه طالبان گفت که در این بیانیه ادعا شده که طالبان خواهان ایجاد امارت اسلامی مستقل در افغانستان بدون هیچ‌گونه دخالت خارجی هستند. و این‌که ظاهرا قرار است در این کشور جدید حقوق زنان، دختران و اقلیت‌ها تضمین‌شده باشد.
باورش سخت است که یک دیپلمات کارآزموده مانند کامیلوف فریب سخنان چرب و شیرین طالبان را می‌خورد. اما این استدلال وی که افغانستان باید به‌طور عمیق‌تری در اقتصاد آسیای میانه ادغام شود، بر مبنای استراتژیک درستی استوار است. حتا طالبان نیز مجذوب ایده «آسیای میانه بزرگ» خواهند شد، ایده‌ای که احتمالا برخی از پویایی‌های اقتصادی سال‌های شکوه جاده ابریشم (۱۱۰۰ تا ۱۶۰۰ میلادی) را احیا کند.
باتوجه به تصمیم چین مبنی بر تعمیق روابط تجاری و گسترش سرمایه‌گذاری و زیرساخت‌هایش در سراسر منطقه اوراسیا، این چشم‌انداز امکان تحقق را دارا است. اما برای تحقق آن، اول باید صلح در افغانستان حاکم باشد.
جومارت اوتوربایف از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۵ نخست‌وزیر قرقیزستان بود.