شب‌ها به امید خوب‌شدن اوضاع و باز شدن راه‌ها سر بر بالین می‌گذارد اما نه خبر خوب می‌شنود و نه راه باز می‌شود تا فرزندانش دوباره به مکتب بروند.
وقتی نزدیک به یک ماه قبل حمله افراد گروه طالبان بر ولسوالی جاغوری ولایت غزنی شدت یافت، خانواده او مثل صدها خانواده‌ی دیگر شبانه سراسیمه از روستای‌شان فرار کردند. احمد ۴۲ ساله و برادرش با کودکان قد و نیم‌قدشان با پشت‌سرگذاشتن مشکلات و خطرهای زیادی سه هفته قبل به کابل رسیده‌اند. اما او در این مدت نتوانسته آرام بخوابد. می‌گوید، جنگ ویرانگر است و این روزها سبب شده که هفت کودک آن‌ها از رفتن به مکتب محروم شوند: «ما بیست سال با دل و جان زحمت کشیدیم، کار کردیم، خانه و زندگی نسبتا مناسب برای کودکان ما ساختیم و کودکان ما را تشویق به درس‌خواندن کردیم. اما طالبان یک‌شبه همه زحمت‌های ما را نقش بر آب کردند. ما را آواره کردند.کودکان ما از رفتن به مکتب محروم شدند.»
در ماه‌های اخیر، هزاران خانواده مثل خانواده‌ی احمد بر اثر درگیری، خشونت، جنگ و سقوط مناطق‌شان به‌دست طالبان، آواره شده‌اند. بر پایه‌ی آمار وزارت امور مهاجرین و عودت‌کنندگان افغانستان، پس از ماه حمل امسال حدود ۵۱ هزار خانواده، محل دایمی سکونت‌شان را ترک کرده و به جاهای امن‌تری در مراکز شهرها پناه برده‌اند. این آوارگان جنگی بیشتر از مناطق درگیر جنگ و ولسوالی‌های که از کنترل دولت خارج شده و به‌دست گروه طالبان افتاده، فرار کرده و به مراکز شهرهای امن‌تر کوچیده‌اند. در کنار مشکلات و آواره‌شدن این خانواده‌ها کودکان آن‌ها نیز از رفتن به مکتب باز مانده‌اند. یکی از این کودکان نورولی ۱۵ ساله از ولایت پکتیا است که بر اثر جنگ و حمله طالبان بر روستای آن‌ها او و خانواده‌اش شبانه از ولسوالی سیدکرم فرار کرده و به مرکز این ولایت پناه آورده‌اند. می‌گوید، پس از آواره‌شدن و آمدن در شهر گردیز با مشکلات زیادی روبه‌رو شده‌اند. جای بودوباش ندارند و روزهای سختی را سپری میکنند. همچنان او، برادر و خواهرانش از رفتن به مکتب محروم شده اند. «صنف ده هستم. قبل از جنگ مکتب می‌رفتم و درس می‌خواندم. امتحانات ما جریان داشت که طالبان بر روستای ما حمله کردند و ما امتحان را ناتمام گذاشته از آن‌جا فرار کردیم. دلم برای خانه و دوستان مکتبم تنگ شده. کاش جنگ تمام شود و ما دوباره مثل روزه‌های قبل مکتب برویم.»
کبیرخان نیز یکی از باشندگان ولسوالی زرمت این ولایت و شاگرد صنف ۹ مکتب است. او در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات روز، می‌گوید که به سبب جنگ و خشونت‌های طالبان بر ولسوالی آن‌ها ناگزیر به شهر گردیز آواره و بی‌جا شده‌اند. به گفته وی امسال برای او و هم‌قطارانش سال پر از حادثه‌های بد بوده است. «امسال برای شاگردان مکتب سالی خوبی نبود. در ماه‌های اول سال تعلیمی به سبب شیوع ویروس کرونا نتوانستیم به مکتب برویم و درس بخوانیم. بعدا به‌خاطر حمله طالبان، جنگ و خشونت در روستاهای ما. حالا هم که در شهر گردیز آمدیم دولت برای ما امکانات درس‌خواندن و رفتن به مکتب را فراهم نکرده است.» کبیرخان از دولت و وزارت معارف کشور می‌خواهد تا راه‌حل مناسب پیدا کرده و زمینه درس را برای آن‌ها در شهر گردیز مساعد کند تا او وکودکان دیگر که بی‌جا شده و به شهر گردیز آمده‌اند، بتوانند به درس و مشق‌شان ادامه دهند.
هرچند آوارگان جنگ از تمام ولایت‌های کشور هستند اما بر پایه‌ی آمار وزارت امور مهاجرین و عودت‌کنندگان بیشترین رقم بی‌جاشدگان مربوط به ۱۲ ولایت از جمله قندوز، فاریاب، جوزجان، لغمان، قندهار، هلمند و ننگرهار هستند. بیشتر آوارگان از مناطق جنگی و تحت قلمرو طالبان به مراکز ولایت‌ها می‌روند. مرکز ولایت غزنی در جنوب کشور، یکی از این شهرها است که این روزها به کانون تجمع آوارگان جنگی مبدل شده است .
حمید نزدیک به ۲۵ روز می‌شود که با خانواده ۶ نفری خود به علت جنگ و حمله طالبان از ولسوالی مالستان به مرکز این ولایت آمده است. او با چهار کودک و همسرش در این مسیر چندین شب گرسنه و تشنه در دشت‌ها و کوه‌ها مانده و خطرهای زیای را پشت سر گذاشته‌اند. می‌گوید، آوارگی و مشکلات نداشتن جای بودوباش از یک‌سو و بازماندن کودکانش از رفتن به مکتب از سوی دیگر امان او را بریده است. «کودکانم لباس خوب و غذای خوب نداشته باشند اما باید درس و سبق خوب بخوانند. دو هفته است که درس‌های مکاتب شروع شده و نگرانی من هر روز از نرفتن کودکانم به مکتب بیشتر می‌شود. کودکانم باید درس بخوانند. هم سن‌وسالان ما درس نخواندند که این همه بدبخت و بی‌سرنوشت هستیم. به همین خاطر دعا می‌کنم که طالبان دیگر مانع رفتن کودکان ما به مکتب نشوند.»
براساس گفته‌های عطاالله واحدیار، معین تعلیم و تربیه افغانستان، ۱۷۶ باب مکتب در اثر جنگ در ساحات مختلف کشور تخرب شده است. اما مسئولین وزارت معارف کشور آمار دقیق از بازماندن کودکان از رفتن به مکتب ندارد.
در ماه‌های اخیر که نیروهای خارجی از افغانستان خارج شده‌اند، جنگ و خشونت‌ها در این کشور افزایش یافته و گروه طالبان پیشروی‌های چشم‌گیری در مناطق تحت کنترل دولت داشته است. در پی افزایش این جنگ و درگیری‌ها هزاران خانواده آواره شده و نیازمند کمک‌های فوری‌اند. تعداد آوارگان داخلی جنگ براساس گزارش سازمان ملل که اخیرا منتشر شده، در سال ۲۰۲۱ به دوهزار خانواده می‌رسد. این سازمان قبلا اعلام کرده بود که افزایش خشونت‌ها و خشک‌سالی در افغانستان باعث شده وضعیت در این کشور به سمت «فاجعه‌ی انسانی» پیش برود. بنا بر اعلام این سازمان حدود ۱۸ میلیون نفر در افغانستان نیازمند کمک انسانی هستند.
بسیاری از کودکان آوارگان کوچک جنگ هرچند نیازمند کمک‌های فوری هستند، اما از دولت می‌خواهند که با پس‌گیری مناطق ازدست‌رفته و تأمین امنیت، زمینه‌ی برگشت آن‌ها را به مناطق اصلی‌شان فراهم کند تا آن‌ها بتوانند دوباره به مکتب بروند. آن‌ها می‌گویند تنها چیزی که از دولت می‌خواهند، تأمین امنیت و رفتن به مکتب است. فریبا ۱۷ ساله (اسم مستعار) بیشتر از ۲۰ روز می‌شود که با خانواده هشت‌نفری خود به علت جنگ و حمله طالبان از ولسوالی رباط سنگ هرات به مرکز این شهر آمده است. او با اشاره به کتابی که در دست دارد می‌گوید، بر اثر درگیری شدید میان طالبان و نیرو های دولتی، مجبور شدند که مکتب نروند و در مرکز شهر آواره شدند. «همه‌چیز مثل یک خواب بد و وحشتناک می‌ماند. نه خانه وکاشانه داریم نه می‌توانیم مکتب رفته درس بخوانیم. صنف یازدهم هستم. باید این روزها امتحاناتم را می‌دادم.»
در ماه‌های اخیر که درگیری‌ها شدت گرفته، کنترل برخی از ولسوالی‌ها میان دولت و گروه طالبان دست‌به‌دست شده است. دولت بارها اعلام کرده که به‌زودی عملیات بازپس‌گیری ولسوالی‌های ازدست‌رفته را آغاز می‌کند اما تاکنون کنترل بخش قابل توجهی از ولسوالی‌های سقوط‌کرده به دست طالبان است. این گروه در ماه سرطان ادعا کرده بود که کنترل ۱۵۰ ولسوالی از ۳۸۸ ولسوالی را در دست دارد اما دولت افغانستان کنترل ۸۰ ولسوالی را تأیید کرده بود.
فریبا که این روزها در مرکز شهر هرات در خانه یکی از دوستانش است، می‌گوید که طالبان زندگی آرام آن‌ها را مختل کرده است. «جای مناسب برای بودباش و درس‌خواندن نداریم. طالبان، مکتب رفتن، همان کوچکترین حق را از ما گرفته است.»