مأیوس و بی‌رمق به درختی تکیه داده و بی‌توجه به گریه‌ی کودکان اطرافش به فکر فرو رفته بود. این‌که او به اندوخته‌ی زندگی‌اش می‌اندیشد که در زیر رگبار مانده و یا به آینده‌ی مبهم فرزندانش، معلوم نیست.
احمد جاوید با خانوادهی شش نفری‌اش بعد از آن راهی کابل شد که جنگ در قندوز شدت گرفت. در گرمای ۳۵ درجه‌ی کابل بدون هیچ‌گونه امکانات رفاهی در پارک آزادی در سرای شمالی به سایه‌ی درختان پناه آورده‌اند. او می‌گوید: «از میدان پخته قندوز آمدیم. ما یک شب و یک روز زیر جنگ شدید گیر ماندیم. از ترس بدترشدن وضعیت از آنجا به سمت پشت محبس گریختیم. اما طالب‌ها زود آنجا را هم گرفتند و به‌سوی میدان هوایی رفتیم، جایی که بسیاری مردم اطراف شهر آنجا بودند. اما طالب‌ها پیشروی کردند. ناچار از زیر باران مرمی گریختیم و نصف شب به سرای شمالی رسیدیم. نه یک روپیه دارم و نه هم کسی را دارم که بتواند پول قرض بدهد. من گرسنگی را تحمل می‌کنم، اما فرزندانم نمی‌توانند.»
او به پنج کودک اشاره می‌کند که قد و نیم قد و ناآرام‌اند. می‌گوید: «چطور به چشم اولادهایم نگاه کنم، می‌بینی که از گشنگی گریه می‌کنند. فکرم کار نمی‌کند، کاش همگی ما می‌مردیم.»
احمد جاوید مانند بسیاری از آواره‌های جنگ، تنها نفس‌های‌شان را غنیمت دانسته و به جمع بزرگ بیجاشدگان در کابل پیوسته است.
پارک‌های شهر
براساس آمارهای رسمی، از میان ۶۳ هزار خانوادهی بی‌جاشده، تنها کابل ۱۷ هزار خانوادهی آواره از جنگ‌های اخیر را میزبانی می‌کند. وزارت دولت در امور رسیدگی به حوادث پیش‌بینی می‌کند که با رسیدن دیگر بیجاشدگان، شمار آنان در شهر کابل به ۳۰ هزار خانواده برسد.
بیجاشدگان در فضای باز و در تجمعات بزرگ در پارک‌های شهر کابل اقامت گزیده‌اند. سایه‌ی درختان و فضای آن بدون هیچ‌گونه امکانات رفاهی سرپناه آنی و قابل دسترس برای بیجاشدگان است. بیجاشدگان سرکوتل خیرخانه در شمال کابل، پارک آزادی در سرای شمالی و پارک شهرنو در قلب پایتخت تجمع کرده‌اند.
وزارت دولت در امور رسیدگی به حوادث و وزارت مهاجرین همراه با ولایت کابل یک کمیته‌ی مشترک اضطرار را برای رسیدگی به بیجاشدگان ایجاد کرده است. رضا باهر، معاون سخن‌گوی وزارت مهاجرین می‌گوید که هرچند این کمیته تصمیم داشت که کمپی را برای ده هزار خانواده در ساحه باریک آب برای مهاجرین ایجاد کند، اما به دلایل امنیتی و به خواست نهادهای کمک‌کننده از این تصمیم صرف نظر شده است. به گفته‌ی آقای باهر، قرار است که این کمیته در محل تجمع بیجاشدگان (در پارک‌های شهر) برای آنان سرپناه ایجاد کند.
در همین حال، امرالله صالح، معاون نخست ریاست‌جمهوری کشور می‌گوید که به محمدقاسم حلیمی، وزیر ارشاد، حج و اوقاف هدایت داده است تا دروازه‌های مساجد در کابل را به‌روی آوارگان جنگ باز کند. آقای صالح در یک یادداشت فیس‌بوکی نوشته است که به تمامی حوزه‌های امنیتی و پولیس در کابل هم دستور می‌دهد که مانع ورود این آوارگان به مساجد نشوند.
او افزوده است: «عبادت به جز خدمت خلق نیست. قلب هیچ انسانی نمی‌تواند صحنه‌های دلخراش زنان و کودکان را [در] زیر آفتاب سوزان تحمل کند.»
معاون نخست ریاست‌جمهوری از آوارگان جنگ که به کابل بیجا شده‌اند، نیز خواسته است تا در نزدیک‌ترین مساجد خودشان را جابه‌جا کنند.
مصرف یک‌ماهه
وزارت دولت در امور رسیدگی به حوادث و وزارت مهاجرین در هماهنگی با سایر نهاد‌ها برای بیجاشدگان مصارف یک‌ماهه که شامل نیازهای آنی و اولیه‌ی آنان است را مساعدت می‌کنند.
این بسته کمکی شامل، یک کسیه ۴۹ کلیوگرامی آرد، روغن، خیمه و ظرف آشپزخانه است. در مناطقی که به دلیل ناامنی مسیرها مسدود است، ۷ تا ۲۲ هزارافغانی پول نقد برای بیجاشدگان در نظر گرفته شده است.
رضا باهر، معاون سخن‌گوی وزارت مهاجرین تصریح می‌کند که این مقدار کمک، نیازهای یک‌ماهه بیجاشدگان را کفایت نمی‌تواند، اما کاری است که این نهاد آن‌را در توان دارد: «ما شدیدا نگران هستیم که در صورت تداوم وضع کمک‌رسانی نتوانیم.»
یکی از شهروندان این شیوه‌ی کمک‌رسانی به بیجاشدگان را نقد می‌کند و می‌گوید که کمک‌رسانی دولت به بیجاشدگان به شیوه‌ی کنونی کارساز نیست. او می‌گوید که با توجه به گرمی هوا، خیمه و دیگر مواد کمک‌شده به مردم مشکل را حل نمی‌کند: «دولت آرد و روغن کمک می‌کند، اما فکر نمی‌کند که بیجاشدگان آن را در کجا و با چه هزینه‌ای باید بپزند. در کنار این، مسایل بهداشت چه می‌شود.»
مهمانان کابل
بی‌سرپناهی و وضعیت بدی که بیجاشدگان در کابل با آن دست به گریبان اند. این وضعیت سبب شده تا شماری در شهر کابل در کنار وزارت‌ها و نهادهای مسئول، برای کمک به بیجاشدگان دست به کار شوند.
شهروندان با راه‌اندازی کمپین‌هایی، به جمعآوری کمک‌های مردمی برای این بیجاشدگان رو آورده اند. مهدیه نظری یکی از این افراد است. او به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید: «درحالی که ما زندگی عادی مان را داریم یک شمار زیادی از هم‌وطنان مان بی‌خانمان، بدون آب و غذا و در بدترین وضعیت ممکن روزگار می‌گذرانند. ما باید در چنین روزی با اندک‌ترین امکانات دست همدیگر را بگیریم.»
نظری دانشجوی دانشگاه پولی‌تخنیک کابل است. او برای جمعآوری کمک روز سه‌شنبه کمپینی را در بین دانشجویان این دانشگاه راه انداخته و از دانشجویان خواسته است با اختصاص دست‌کم ده افغانی به بیجاشدگان، آنان را در وضعیت دشواری که جنگ زندگی‌شان را نابود کرده است، یاری کنند.
نظری می‌گوید که این کمپین با استقبال خوبی روبه‌رو شده است و در کنار دانشجویان، مردم و مسئولان دانشگاه نیز به اندازه‌ی توان در آن سهم گرفته‌اند: «استقبال خوب است. امروز در کنار پول وسایل نیز برای بیجاشدگان آورده‌اند.»
این سو در یکی از خیابان‌های پرتردد در پل‌سرخ سفره‌ی دیگری با این نوشته پهن شده است: «هر آن چیزی که می‌دانید به درد یک بی‌جاشده می‌خورد را با خود بیاورید.»
روی سفره در این خیابان، مردم نان خشک، انواع کنسرو، آب معدنی، لباس، پول نقد، فرش و اندک لوازم بهداشت آورده‌اند. خالد نورا با شماری از دوستانش این سفره را پهن کرده است. او می‌گویدکه بیجاشدگان جنگ به امید مردم خانه و دار و ندار شان را ترک کرده اند: «آدمی باید در چنین روزی دست یکدیگرشان را بگیرند و از رنج آنان کم کنند.»
در کنار این کمک رسانی، شماری به نیازهای آموزشی و بهداشتی کودکان آواره‌ی جنگ نیز پرداخته‌اند. مهدیه نظری می‌گوید که شماری از دانشجویان برای ارائه خدمات آموزشی برای کودکان آواره داوطلب‌اند.
افزون بر این، شماری از شهروندان نیز کمپینی راه انداخته‌اند که در آن از مردم خواسته شده تا نذر ماه محرم‌شان را مانند سال گذشته به بیجاشدگان اختصاص دهند و اندکی از مشکلات آنان را به این ترتیب رفع کنند.
حساب‌دهی
همزمان با جمعآوری کمک به شکل پراکنده، شهروندان نگرانند که مبادا کمک‌های مردمی به بیجاشدگان و آواره‌های جنگی نرسد و در مسیر راه حیف‌و‌میل شود.
مهدیه نظری، مسئول جمعآوری کمک از دانشجویان می‌گوید که او برای شفافیت روند کمک‌رسانی به بیجاشدگان، گزارش مفصل از مقدار کمک‌ها را در صفحه‌ی دانشگاه پولی‌تخنیک ارائه خواهد کرد. او همچنین اضافه می‌کند: «با توجه به نگرانی حامیان، ما مقداری کمک‌ها را گزارش می‌کنیم و همین‌طور از رسیدن آن به دست بیجاشدگان نیز گزارش می‌دهیم.»
خالد نورا می‌گوید که هر چند نگرانی‌ها درست است، اما با توجه به اوضاع کنونی شاید هیچ فردی چنین جسارت را نکند که خودش را از آوارگان جنگ مستحق‌تر بداندک «زندگی من و دوستانم را همه می‌دانند که چگونه است. ما برای اطمینان همکاران مان، از کمک‌ها و نحوه‌ی رساندن آن به دست آوارگان گزارش مستند و شفاف می‌دهیم.
در همین حال، وزارت مهاجرین می‌گوید که کمک‌رسانی پراکنده به آوارگان موثریت منابع را هدر می‌دهد. رضا باهر معاون سخن‌گوی این وزارت به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید: «ما از کمک‌های مردمی استقبال می‌کنیم. برای انسجام و موثریت کمک‌های مردمی، کمیته‌ای را ایجاد کرده‌ایم تا به شکل درست کمک‌های مردمی را در داخل و خارج افغانستان مدیریت کند و به دست مهاجران برساند.»
فراخوان کمک از سوی دولت
جنگ در سه ماه اخیر در افغانستان همزمان با آغاز خروج نیروهای خارجی از این کشور، شدت گرفته است. طالبان توانسته‌اند در این مدت کنترل نُه ولایت را به‌دست بگیرند. رییس‌جمهور اشرف غنی این وضعیت را غیرمترقبه خوانده و وعده سپرده است که در شش ماه آینده وضعیت کشور را به حالت ثبات برگرداند. حکومت اعلام کرده است که برای مقابله با طالبان، نیروهای خیزش مردمی را نیز در چارچوب نیروهای امنیتی و دفاعی تجهیز و منسجم می‌کند.
این درحالی است که در نتیجه‌ی درگیری میان نظامیان دولتی و طالبان در سراسر کشور، هزاران خانواده، خانه‌های‌شان را از دست داده و آواره‌ی مناطق امن‌تر شده‌اند. حکومت برای رسیدگی به وضع بیجاشدگان از جامعه جهانی خواهان کمک شده است.
طبق آمار وزارت مهاجرین، طی سال روان به دلیل ناامنی‌ها، ۶۳ هزار خانواده بیجا شده‌اند. رضا باهر، معاون سخن‌گوی این وزارت می‌گوید: «در طی سال روان ۶۳ هزار خانواده بیجا شده‌اند که اگر هر خانواده را هفت نفر فکر کنیم، ۴۴۰ هزار نفر در حال حاضر در کشور آواره‌ی جنگی داریم.»
به گفته‌ی آقای باهر، در نتیجه‌ی شدت گرفتن درگیری‌ها تنها در ۱۵ روز گذشته، پنج هزار و ۳۰۰ خانواده بیجا شده‌اند.
در همین حال، وزارت ارشاد، حج و اوقاف کشور برای کمک‌رسانی به آوارگان جنگی، فراخوان عمومی داده است. این وزارت از همه مردم، به‌ویژه از مردم شهر کابل خواسته است که به اندازه‌ی توان، بیجاشدگان را کمک کنند.
کابل شهر آشفته با جمعیت شش میلیونی که مرکز تعاملات قدرت است، ۱۷ هزار خانوادهی آواره‌ی جنگ را میزبانی می‌کند. این شمار ممکن است در روزهای آینده افزایش یابد. این‌که آیا کابل به‌عنوان مرکز قدرت، می‌تواند «حتا اتاق کوچکی» را برای آواره‌های جنگ فراهم کند تا آنان نفس‌شان را نگهدارند یا نه، معلوم نیست.