نورالنساء روحانی
بیش از پنج ماه از تسلط طالبان بر افغانستان میگذرد، در این مدت مشعل هنر سینما تقریبا خاموش شده است. در این مدت، فیلمسازان و بازیگران یا ترک شغل و یا کشور را ترک کردهاند. این سرگذشت تلخ اهالی سینما در افغانستان است و بهنظر میرسد که نیمهی دوم دهه ۹۰ میلادی دوباره تکرار شده است. در آن زمان نیز طالبان مخالف شدید تلویزیون و سینما بودهاند.
دستاندرکاران مجموعه تلویزیونی طنزی «خواستگاری برای شوهر» در هرات بد اقبال بودند و با پایان کار این مجموعه پس از چهارونیم سال، حکومت سقوط کرد و حالا هیچ تلویزیونی این مجموعه را بهدلیل حضور بازیگران زن پخش نمیکنند.
مسئولان فرهنگی طالبان به مسئولان رسانههای هرات تذکر دادهاند که از پخش موسیقی و همچنین فیلم و سریالها با حضور زنان هنرپیشه صرف نظر کنند.
وکیلاحمد صافی، کارگردان و تهیهکننده مجموعه «خواستگاری برای شوهر» است. او با همکاری یکی از دوستان خود بیش از ۳۰ هزار دالر امریکایی روی این مجموعه سرمایهگذاری کرده است. در این مجموعه ۱۱ مرد و ۱۳ زن نقش ایفا کردهاند، اما بهنظر میرسد که تمام زحمات این هنرپیشهها، با رویکارآمدن طالبان نقش بر آب شده است.
مجموعه «خواستگاری برای شوهر»، زندگی یک مرد ثروتمند دارای دو زن را با زبان طنزآمیز روایت میکند که در تلاش گرفتن زن سوم است. در تریلر این مجموعه دیده میشود که همسران این مرد ثروتمند از تصمیم شوهرشان مبنی بر ازدواج سوم مطلع میشود و تمام جایدادش را برای جلوگیری از این کار غصب میکنند.
سینماگران بیکار
کتاب زندگی هنری اغلب سینماگران افغان بهشمول وکیلاحمد صافی، سه بازه زمانی را بازتاب میدهد. شور و شوق زیاد برای ورود به هنر سینما، ساخت فیلم با کمبود شدید منابع مالی و بیکاری، ترک شغل و کشور.
آقای صافی بیش از یکونیم دهه فعالیت در بخش سینما در هرات دارد و تقریبا یکی از مشهورترین بازیگران سینما به حساب میآید، اما در صحبت با روزنامه اطلاعات روز میگوید که روی کار آمدن طالبان در قدرت، تمام تلاشهای سینماگران را ضرب در هیچ کرده است.
او حالا بیکار و خانهنشین شده و بیشتر روزها ذهناش درگیر است که چگونه خواهد توانست که مبالغ هزینه شده روی مجموعه تلویزیونی «خواستگاری برای شوهر» را بدست بیاورد؟
او در ناامیدی مفرط به سر میبرد و میگوید دلخوشی برای آینده هنر سینما در افغانستان ندارد.
وکیلاحمد صافی، در لپتاپ خود نمونهی از فعالیتهای هنریش از فیلمهای «عقربسیاه»، «جام محبت»، «عکسیادگاری» و مجموعههای تلویزیونی «فسیبوک داتکام» به من نمایش میدهد و با گلوی بغض کرده و چشمان اشکبار هنر سینما در افغانستان را تمام شده میداند: «دار و ندار خود را در سینما مصرف کردم و هیچ عایدی هم از این بخش به دست نیاوردم. من شوق زیادی برای ساخت فیلم و سریال داشتم، اما فکر نمیکردم که همه چیز از بین برود. من در مدتی که در سینما مصروف بودم، به خانواده خود هیچ کاری کرده نتوانستم و تمام تلاش من برای بازیگری و ساخت فیلم بود. من میخواستم که به مردم دیگر کشورها نشان بدهم که افغانها با امکانات بسیار کم، قادر به تولید فیلمهای با کیفیتی هستند. حالا من بیکار و پیش خانواده خود شرمنده هستم.»
پایان رویاها
وکیلاحمد صافی، بهاره دختر خردسال خود را هم تشویق به بازیگری در سینما کرد و دیالوگها با زبان کودکانه بهاره در شش سالگی در مجموعه تلویزیونی «فیسبوک داتکام» تحسین برانگیز است.
در تیلر «خواستگاری برای شوهر» بهاره با مادر و خواهرش در اتاق نشسته است و از مادر خود سوال میکند که چرا آدم میتواند، دو تا مادر داشته باشد، ولی نمیتواند دو پدر داشته باشد؟ این ذهن پرسشگر بهار، مادرش را غافلگیر میکند.
هر چند بهاره شور و شوق زیادی مبنی بر به نمایش گذاشتن کارش در پردههای تلویزیون داشت، اما آمدن طالبان این فرصت را از وی گرفت. پدرش میگوید که حتی یک افغانی هم برای دخترش بابت اجرای نقش در سریال پرداخت نکرده است:«به دیگر بازیگران در سریال معاش پرداخت کردم، اما بهدلیل وضعیت بد اقتصادی نتوانستم که به دختر خود معاش پرداخت کنم. من خیلی پیش خانواده و دختر خود شرمنده هستم که کاری برایشان انجام ندادم.»
هم اکنون بهاره با چند عضو خانوادهاش در ایران به سر میبرد و امیدی برای برگشت در دوران حاکمیت طالبان ندارد.
فروش وسایل خانه
روی کار آمدن دوباره طالبان در قدرت زنان بسیاری را از خانهنشین کرده است. در میان این زنان کسانی هم به مانند فاطمه حسینی، هنرپیشه وجود دارد که تنها نانآوران خانههای شان هستند.
تا پیش از روی کار آمدن طالبان، خانم حسینی در نمایشنامههای تلویزیونی و هم چنین فیلم و سریالهای هراتی مصروف کار بود، اما حالا که طالبان در قدرت شدند، از کارش محروم شده است.
او بیش از یک دهه از عمرش را صرف هنر سینما کرده است و این هنر را بهگونهی آماتور و با شوق و علاقه زیاد فرا گرفته است.
او در مصاحبه با روزنامه اطلاعات روز میگوید که تنها نانآور خانه خود است و از در ناچاری به فروش وسایل خانه خود روی آورده است. او طالبان را مسئول وضعیت بد اقتصادی خود میداند: «از وقتی برادران (طالبان) آمدند ما خانهنشین شدیم و کار نمیتوانیم. همین قسم بیکار باشم، مجبور هستم که بروم پسته بشکنم و یا کُرکبافی کنم. خود شما نگاه کنید که شوهر من ۱۱ سال میشود بیمار و خانهنشین است. نمیفهمم که چه روزهای بدی در انتظار من خواهد بود؟»
خانم حسینی از طالبان درخواست میکند که برایشان اجازه کارکردن را بدهند، تا بیشتر از این به مشکلات اقتصادی مواجه نباشند.
طالبان مخالف شدید حضور زنان در پرده سینما و تلویزیون هستند و این موضوع در فرمان هشت مادهای وزارت امر بالمعروف و نهی از منکر طالبان در ۳۰ ماه عقرب بازتاب یافته بود. طالبان در این فرمان نشر درامهها و برنامههای تمثیلی با حضور زنان را ممنوع کرد.
نعیمالحق حقانی، مسئول فرهنگی طالبان برای هرات در گفتوگو با روزنامه اطلاعات روز میگوید که آنان مخالف سینما مبتنی بر ارزشهای اسلامی نیستند. او اما به پرسش مبنی بر اجازه دادن به زنان برای نقشآفرینی در سینما، سکوت کرد.
به احتمال زیاد افغانستان در سطح جهان تنها کشوری است که در آن محدودیت شدید بر سینما و بازیگران وضع شده است. تصور نمیشود که طالبان کدام نرمشی مبنی بر فعالیتهای سینما و تلویزیون از خود نشان بدهند.
با محدودیت طالبان بر فعالیتهای هنری، شمار هنرپیشگان دیگر سینما در افغانستان نیز جزء ترک کشور گزینهای ندارند.