روسیه و چین

در پی تیره‌تر شدن روابط با غرب، رابطه‌ی پوتین و شی گرم‌تر می‌شود

نویسنده: سیمون مک‌ کارتی

مترجم: شریفه عرفانی

شی جین پینگ رییس‌جمهور چین روز جمعه میزبان رهبران سراسر جهان در مراسم افتتاحیه المپیک پکن است. این اولین‌بار است که وی در بیش از ۴۰۰ روز گذشته رودررو با همتایان خارجی خود دیدار خواهد کرد. و ولادیمیر پوتین در صدر لیست مهمانان او است.

نشست میان دو رهبر که انتظار می‌رود در روز افتتاحیه برگزار شود، در برهه‌ای مهم از زمان برای هر دو طرف صورت می‌گیرد؛ تجمع نیروهای روسی در مرز با اوکراین نگرانی‌ها از تهاجم قریب‌الوقوع را افزایش می‌دهد، رویدادی که مطمئنا المپیک چین را نیز تحت الشعاع قرار خواهد داد.

این رودررویی همچنین نقطه عطف جدیدی در شراکت نزدیک بین پکن و مسکو خواهد بود، چراکه روابط هر دو با غرب رو به تیرگی است.

پوتین در میان جمع کوچکی از رهبران جهان است که در این بازی‌ها شرکت می‌کنند و دولت‌های غربی از جمله ایالات متحده، بریتانیا و استرالیا به دلیل مشکلات حقوق بشر چین تحریم دیپلماتیک خود را اعلام کرده‌اند. دیگر رهبران با اشاره به کنترل‌های سخت‌گیرانه کووید۱۹ پکن، دعوت‌ها را رد کرده‌اند.

این بدان معناست که المپیک ۲۰۲۲ پکن با بازی‌های تابستانی این شهر در سال ۲۰۰۸ تفاوت عمده‌ای خواهد داشت؛ در آن دوره جورج بوش، رییس‌جمهور وقت ایالات متحده و دیگر رهبران غربی در حین این‌که تیم‌های ملی خود را تشویق می‌کردند، روابط دوستانه‌ای نیز با چینایی‌ها داشتند.

در عوض، این المپیک قرار است فضایی را که بین چین و غرب در طول سال‌های اخیر پدیدار شده، در کانون توجه قرار دهد؛ افزون بر این نشست،‌ قرار گرفتن پوتین در صدر فهرست مقامات رسمی که از سوی  وزارت خارجه‌ی چین منتشر شده، به گرمی رابطه‌ی بین دو همسایه‌ی قدرت‌مند اشاره دارد.

اکنون سؤال مطروحه برای بسیاری ازغربی‌ها این است که آیا این المپیک شاهد تکرار اتفاقاتی است که در آخرین دور میزبانی پکن از بازی‌های المپیک،‌ رخ داد؟ زمانی که روسیه به یک کشور دیگر شوروی سابق، گرجستان، حمله کرد؟ و با ادامه تشدید تنش‌ها در مرز اوکراین، همه نگاه‌ها به سمت پوتین خواهد بود.

الکساندر گابویف، کارشناس ارشد و رییس برنامه روسیه در آسیا-اقیانوسیه در مرکز کارنگی مسکو گفت: «این لحظه‌ای بسیار هیجان‌انگیز در رویارویی روسیه با غرب و به نوعی تقابل چین با غرب است.»

این‌که این نشست به نحوی اولین ملاقات حضوری بین دو رهبر در بیش از دو سال گذشته است، صرفا بر اهمیت آن می‌افزاید. شی از جنوری ۲۰۲۰ چین را ترک نکرده است، در عوض به «دیپلماسی در فضای ابری»، سخنرانی در رویدادهای مهم بین‌المللی و دیدار با رهبران خارجی از طریق لینک ویدیویی بسنده کرده است. به خاطر تأکید چین بر سیاست « کووید صفر» و بستن مرزهایش، شی در طول سال ۲۰۲۱ میزبان حتا یک مقام خارجی نبود.

شی در آخرین دیدارهای حضوری‌اش، در نوامبر ۲۰۲۰ در پکن از نورودوم سیهامونی پادشاه کامبوج استقبال کرد و پیش از آن در مارچ همان سال در ملاقاتی با عارف الوی، رییس‌جمهور این کشور گفت‌وگو کرده بود.

اتحاد جدید؟

تمام این‌ها در زمانی رخ می‌دهد که پکن و مسکو مشارکت خود را در تجارت، فناوری و هماهنگی تمرینات نظامی تقویت کرده‌اند، و در حالی که به طور فزاینده‌ای در مورد این‌که چگونه همکاری آن‌ها می تواند نظم جهانی غربی را عقب براند؛‌ نظمی تحت سلطه‌ی چیزی که چین از آن به عنوان «به اصطلاح اتحادها و دسته‌های کوچک» یاد می‌کند.

شی در تماس ویدیویی با پوتین در ماه دسامبر از چین و روسیه خواست تا «هماهنگی و همکاری در امور بین‌الملل را افزایش دهند» و «اقدامات هژمونیک و ذهنیت جنگ سرد» را رد کنند.

با وجود این‌که تحلیل‌گران می‌گویند پکن احتمالا لحن دوسوگرایانه خود را حفظ خواهد کرد و در مورد هرگونه اقدام آینده روسیه بر سر اوکراین خواستار صلح خواهد شد، چین پیشاپیش هم‌دردی خود با پیام مسکو به ناتو را اعلام کرده است؛ پیامی که در آن پوتین خواستار تضمین‌های امنیتی برای محدود کردن ردپای این سازمان در امتداد مرز روسیه شده بود.

وانگ هفته گذشته در تماس تلفنی وانگ یی وزیر امور خارجه چین و آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه امریکا، خواستار جدی گرفتن «نگرانی‌های امنیتی مشروع روسیه» شد.

روسیه و چین در حمایت از یک‌دیگر در برابر آنچه مداخله غرب در امور داخلی خود می‌خوانند،  سابقه‌ای طولانی دارند؛ تحریم‌های تحت رهبری ایالات متحده را به عقب رانده و اغلب در سازمان ملل هم‌رای بوده‌اند.

روز دوشنبه، چین تنها عضو شورای امنیت سازمان ملل بود که در کنار روسیه به رد نشست شورایی که توسط ایالات متحده برای بحث در مورد تقویت نظامی روسیه در مرز اوکراین برگزار شده بود رای داد – نشستی که به گفته روسیه برای ایالات متحده ‌به منزله‌ی «برانگیختن تشنج» بود.

به گفته گابویف، این دو همسایه قدرت‌مند در طول زمان به دلیل روابط اقتصادی، نیاز به امنیت در امتداد مرز‌های بیش از ۴ هزار کیلومتری خود و همچنین شباهت‌ها در ماهیت رژیم‌های‌شان،‌ به هم نزدیک‌تر شده‌اند.

او گفت، اما «راز مخفی» تحکیم بیشتر روابط آن‌ها در سال‌های اخیر، رویارویی هم‌زمان آن‌ها با واشنگتن بوده است.

گابویف گفت: «برای روسیه (روابط با ایالات متحده) از بد به بدتر بدل شده است. و در مورد چین، ما شاهد سیاست ثابت ایالات متحده برای رقابت با چینایی‌ها بوده‌ایم.»

سال ۲۰۲۱ برای روابط چین و روسیه سالی مهم بود، زیرا دو طرف معاهده ۲۰ ساله همکاری دوستانه را تمدید کردند، در تجارت دوجانبه رکورد ۱۴۶ میلیارد دالری را به دست آوردند و اعلام کردند که روابط‌شان به «بالاترین سطح» در تاریخ رسیده است. .

آن‌ها همچنین به دنبال تقویت هماهنگی تمرینات نظامی، برگزاری یک رزمایش نظامی مشترک در مقیاس بزرگ در شمال چین و اولین گشت‌زنی مشترک دریایی چین و روسیه در غرب اقیانوس آرام بوده‌اند.

با این حال، این روابط هنوز با یک اتحاد رسمی نظامی فاصله زیادی دارد و کارشناسان می‌گویند که هر دو از دخالت مستقیم در درگیری‌های احتمالی یک‌دیگر خودداری کرده‌اند، چیزی که احتمالا در تنش‌های اخیر نیز شاهد آن خواهیم بود.

آنا کریوا، یکی از استادیاران موسسه دولتی روابط بین‌المللی مسکو گفت: «با وجود این‌که پکن احتمالا درخواست‌های امنیتی روسیه از ناتو و ایالات متحده را درک می‌کند و با تحریکات و تحریم‌های غرب مخالفت می‌ورزد، در واقع هیچ علاقه‌ای به مداخله در درگیری‌های روسیه با ناتو ندارد. سیاست‌گذاران در مسکو به خوبی از این موضع آگاه هستند.»

اما، بدون شک درگیری در اروپا به تقویت روابط کمک می‌کند، به ویژه اگر روسیه با تحریم‌های عمیق غرب مواجه شود و به موجب آن اتکای اقتصادی مسکو به چین افزایش یابد. تحلیل‌گران می‌گویند پکن همچنین می‌تواند از انحراف تمرکز ایالات متحده از رقابت با چین سود ببرد.

دوستی پوتین و شی

نشست روز جمعه قبل از بازی‌ها ممکن است جنبه دیگری از پویایی روابط چین و روسیه را نیز به نمایش بگذارد: رابطه‌ی شخصی نزدیک بین دو رهبر.

این موضوع در آستانه این اجلاس آشکار شده و شی در ماه دسامبر پوتین را «دوست قدیمی» خود خطاب کرد و گفت که «بسیار مشتاقانه منتظر» گردهمایی المپیک آن‌هاست.

استیو تسانگ، مدیر موسسه چینایی سیواس در دانشگاه لندن گفت: «با وجود تمام مسائل ساختاری که روابط چین و روسیه را به یک شراکت استراتژیک پیچیده و دشوار تبدیل می‌کند، شی جین پینگ و ولادیمیر پوتین، در مقایسه با رهبران دو کشور در گذشته نزدیک، با یک‌دیگر همکاری بیشتری دارند.»

تسانگ گفت: «از نظر هر دو رهبر قدرت‌مند، دیگری از عنصر شخصیتی مهمی برخوردار است و هر یک دیگری را برای کاری که انجام داده‌ می‌ستاید.»

رسانه دولتی روسیه در ماه گذشته اعلام کرد پوتین به همتای چینی خود درباره مذاکرات روسیه با ایالات متحده و ناتو توضیح خواهد داد، در حالی که انتظار می‌رود دو طرف بر تقویت همکاری در طیف وسیعی از زمینه‌ها تمرکز کنند.

به گفته یو بین، استاد علوم سیاسی در دانشگاه ویتنبرگ اوهایو و یکی از اعضای ارشد مرکز مطالعات روسیه در دانشگاه عادی چین شرقی در شانگهای، چنین ملاقات حضوری فرصتی برای «انرژی بخشیدن» به روابط دوجانبه آن‌ها فراهم می‌کند.

او گفت: «در سطح شخصی، فراموش نکنید که پوتین و شی هر دو طرفدار ورزش‌های مختلف هستند. آن‌ها در عین حالی که در مورد مسائل جهانی صحبت می‌کنند، از المپیک نیز لذت خواهند برد.» و افزود که شاید چین حمله احتمالی که دولت‌های غربی آن را قریب‌الوقوع می‌خوانند، باور نداشته باشد.

اما سؤالات عمیق در مورد آنچه ممکن است بر سر درگیری روسیه با غرب و در اوکراین اتفاق بیفتد، مطمئنا یکی از موضوعات مهم جلسه خواهد بود.

سازمان ملل ماه گذشته «آتش‌بس المپیک» مرسوم را تأیید کرد، آتش‌بس در طول بازی‌ها، اگرچه حمله گذشته روسیه به گرجستان و همچنین نیروهای روسی که منطقه کریمه اوکراین را در آستانه بازی‌های المپیک زمستانی روسیه در سوچی اشغال کردند، هنوز از خاطره‌ها نرفته است.

اما به گفته گابوف از مرکز کارنگی مسکو، امروز، با توجه به روابط دو کشور، پوتین شاید نرم‌تر عمل کند.

او گفت: «حدس من این است که روسیه زمانی که نوبت به مراسم افتتاحیه و شاید بخشی از المپیک می‌رسد، حساسیت‌های چین را درک می‌کند.»

روسیه از طرفی می‌خواهد به اندازه کافی در رسانه‌ها به آن توجه نشان داده شود، از طرفی نمی‌خواهد توجه‌ها از نشست پوتین با شی منحرف شود. نشستی که پیام واضحش این است که حتا اگر تحریم‌ها اتفاق بیفتد، روسیه تنها نیست، بلکه یک ابرقدرت جهانی دیگر را نیز در کنار خود دارد.