پس از سقوط کابل در ۱۵ آگست ۲۰۲۱ میلادی به‌دست طالبان، خشونت علیه غیرنظامیان در افغانستان به قوت خود باقی است. در نتیجه‌ی افزایش خطر خشونت علیه غیرنظامیان تحت حاکمیت طالبان، افغانستان در لیست پروژه داده‌های رویدادها و نقاط درگیری‌های مسلحانه (ACLED) در میان ۱۰ درگیری نگران‌کننده سال ۲۰۲۲ گنجانیده شده است. دلیل این امر تا حدی سطح بالای خشونت علیه زنانِ در حوزه‌ی سیاست، به ویژه زنانی است که هدف‌شان جلوگیری از خشونت و تضییع حقوق زنان و دختران است. با وجود نگرانی‌های مداوم از هدف قرارگرفتن غیرنظامیان و افزایش سرکوب گزارش‌دهی، دست‌یابی به اطلاعات در مورد خطرات به شدت تحت تأثیر قرار گرفته است. سازمان‌هایی که خشونت‌ها و اعتراضات سیاسی را دنبال می‌کنند، مجبور شده‌اند خود را با محیط در حال تغییر وفق دهند تا بتوانند تا حد ممکن شرایط موجود در منطقه را به تصویر بکشند.
این گزارش به بررسی چالش‌های تأمین اطلاعات در افغانستان در هفت ماه پس از تسلط طالبان می‌پردازد. این گزارش سهم داده‌های دیده‌بان صلح افغانستان (APW) را در مجموعه داده‌های پروژه داده‌های رویدادها و نقاط درگیری‌های مسلحانه (ACLED) نشان می‌دهد. این گزارش بررسی می‌کند که چگونه روندهای کلیدی مربوط به خشونت علیه غیرنظامیان، به‌ویژه خشونت سیاسی علیه زنان، در نتیجه‌ی تطبیق‌های انجام‌شده با گزارش و منبع داده‌ها بهتر به تصویر کشیده می‌شوند. این گزارش شامل مروری بر درگیری‌هایی است که از زمان به قدرت رسیدن طالبان بین طالبان و نیروهای ضد طالبان و همچنین بین طالبان و دولت اسلامی (داعش) رخ داده است. داده‌های مربوط به جنگ‌های داخلی طالبان نیز برای درک میزان انسجام در این گروه که تلاش دارد از یک گروه شورشی به سمت دولت واقعی حرکت کند، بررسی شده است.
ردیابی خشونت علیه غیرنظامیان
از زمان سقوط کابل، غیرنظامیان همچنان مورد هدف طالبان و دولت اسلامی (داعش) و نیز گروه‌های مسلح ناشناس قرار گرفته‌اند. طالبان عامل اصلی خشونت علیه غیرنظامیان بوده‌اند.
غیرنظامیان به‌دلیل مسلک، قومیت و مذهب‌شان هدف قرار گرفته‌اند. مهم‌تر از همه، مقامات دولتی سابق و نیروهای امنیتی هدف قرار گرفته‌اند، به طوری که از ۱۵ آگست ۲۰۲۱ میلادی، نزدیک به ۳۰ درصد از خشونت‌های طالبان افراد غیرنظامی را هدف گرفته است. خانواده‌های آنها نیز با آزار و اذیت روبه‌رو هستند. در یک مورد، برادر یک افسر ارشد امنیتی زمانی کشته شد که طالبان نتوانستند خود افسر را بیابند. گزارش شده است که این افسر در سال‌های گذشته در خط مقدم علیه نیروهای طالبان جنگیده بود.
طالبان همچنین جوامع قبیله‌ای و اقلیت‌هایی را که تصور می‌شود از دولت‌های قبلی حمایت می‌کنند، هدف قرار داده و زمین‌های متعلق به چنین جوامعی را به زور تصرف کرده‌اند. هزاره‌ها، ازبیک‌ها و تاجیک‌ها به‌دلیل مشارکت در ائتلاف‌های ضدطالبان در دهه ۱۹۹۰ میلادی هدف قرار گرفته‌اند. طالبان به تصرف و توزیع مجدد زمین به جوامع حامی این گروه مانند قبایل پشتون متهم شده‌اند.
دومین عامل متداول خشونت علیه غیرنظامیان در افغانستان از زمان سقوط کابل، گروه‌های مسلح ناشناس هستند. از ۱۵ آگست ۲۰۲۱ میلادی، ۳۹ درصد از خشونت‌هایی که توسط ACLED بررسی شده توسط گروه‌های مسلح ناشناس انجام شده است. حملات، آدم‌ربایی و ترور از جمله خشونت‌های این گروه‌هاست. گروه‌های مسلح احتمالا تمایل دارند هنگام هدف قراردادن غیرنظامیان ناشناس بمانند تا از خشونت و پیامدهای اجتماعی آن اجتناب کنند.
خشونت سیاسی که زنان را از زمان تسلط طالبان هدف قرار داده است
از زمانی که طالبان قدرت را به دست گرفتند، با توجه به موضع سنتی طالبان در مورد حقوق زنان و دختران، این نگرانی وجود داشت که خشونت سیاسی علیه زنان و دختران تحت حاکمیت طالبان افزایش یابد. تفسیر قوانین اسلامی مورد پذیرش طالبان، خطر خشونت سیاسی علیه زنان و دختران را افزایش می‌دهد. پس از تسلط طالبان، تظاهرات بسیاری در حمایت از حقوق زنان، از جمله حق دختران برای رفتن به مکتب و علیه دولت طالبان برگزار شده است. ACLED بیش از ۸۰ تظاهرات با حضور زنان را از زمان تسلط طالبان در مقایسه با سه تظاهرات ثبت‌شده در سال ۲۰۲۱ قبل از تسلط طالبان ثبت کرده است.
بسیاری از فعالان زن به‌طور خاص به‌دلیل اشتراک در این تظاهرات هدف قرار گرفته‌اند. به عنوان مثال، در ۱۸ جنوری ۲۰۲۲، یک زن فعال جامعه مدنی پس از اعتراض به حکومت طالبان در ماه‌های اخیر، توسط افراد مسلح ناشناس در نزدیکی خانه‌اش در شهر مزارشریف بلخ کشته شد. روز بعد، نیروهای اطلاعاتی طالبان پس از اشترک در تظاهرات در حمایت از حقوق زنان و مخالفت با اجبار زنان به پوشیدن حجاب، به خانه‌های چند فعال حقوق زن در کابل یورش بردند. در حین بازداشت، زنان مورد آزار و اذیت قرار گرفتند و حداقل یک زن به شدت مورد ضرب‌وشتم قرار گرفت.
علی‌رغم تلاش‌های طالبان برای سرکوب تظاهرات برای حقوق زنان، بسیاری از زنان اعتراضات خود را با محیط سرکوب‌گر وفق داده‌اند. برای اجتناب از اقدامات تهاجمی طالبان، زنان تظاهراتی را به شکلی سازمان‌دهی کرده‌اند که به سرعت متفرق می‌شوند و اقدامات احتیاطی را اتخاذ کرده‌اند تا اطمینان حاصل شود که خبرچینان طالبان در شبکه‌های فعالی که برای سازمان‌دهی چنین تظاهراتی به کار گرفته می‌شوند، نفوذ نمی‌کنند. زنان همچنین در مکان‌های خصوصی مانند خانه‌های‌شان تظاهرات برپا کرده‌اند. در این نوع تظاهرات زنان درحالی که شعارهای اعتراضی در دست دارند، از خود تصویر ضبط کرده و با رسانه‌ها به اشتراک می‌گذارند. ACLED بیش از ۲۰ تظاهرات در مکان‌های سرپوشیده را از زمان اولین تظاهرات در اواخر نوامبر ۲۰۲۱ ثبت کرده است.
همانند خشونتی که به‌طور گسترده‌تر غیرنظامیان را هدف قرار می‌دهد، ردیابی خشونت سیاسی علیه زنان از زمان تسلط طالبان با افزودن داده‌های APW تقویت شده است. گنجانیدن داده‌های APW تعداد خشونت‌های سیاسی را که فعالیت‌ها و اقدامات زنان را هدف قرار می‌دهد در مجموعه داده‌های ACLED برای جنوری ۲۰۲۲ به دو برابر رساند.
در جنوری و فبروری ۲۰۲۲، ACLED بیشترین تعداد خشونت سیاسی که زنان را هدف قرار می‌دهد (از زمان آغاز پوشش ACLED در سال ۲۰۱۷) ثبت کرد. از خشونت سیاسی که زنان را در اوایل سال ۲۰۲۲ هدف قرار داد، تا ۱۵ مارچ، ۷۵ درصد از رویدادهای ثبت شده توسط طالبان و ۲۵ درصد باقی مانده توسط مهاجمان ناشناس انجام شده است. خشونت سیاسی علیه زنان توسط دولت سرپرست طالبان در حال حاضر نسبت به خشونت‌ها علیه زنان غیرنظامی در دولت پیشین بیشتر است. بنابراین داده‌های ACLED بر این نگرانی صحه می‌گذارد که زنان تحت حکومت سرپرست طالبان با خشونت‌های فزاینده مواجه خواهند شد.
الگوهای محلی خشونت که غیرنظامیان را هدف قرار می‌دهد
الگوهای خشونت علیه غیرنظامیان در سطح ملی در افغانستان متفاوت است. براساس داده‌های ACLED از ۱۵ آگست ۲۰۲۱، کابل، ننگرهار و قندهار بالاترین سطوح خشونت گزارش‌شده را در هدف قراردادن غیرنظامیان تجربه کرده‌اند. قندهار، خاستگاه طالبان و کابل بزرگ‌ترین شهرهای افغانستان هستند و شاهراهی که این دو شهر را به هم متصل می‌کند مدت‌ها محل خشونت بوده است. در همین حال، ولایت شرقی ننگرهار یکی از پایگاه‌های داعش است و شبه نظامیان داعش اغلب غیرنظامیان را در این منطقه هدف قرار می‌دهند.
با توجه به این‌که گزارش در مورد ولایات مختلف تحت تأثیر سرکوب رسانه‌ها قرار گرفته، احتمالا الگوهای تمرکز خشونت علیه غیرنظامیان تا حدی تابعی از گزارش‌های موجود است. به ویژه، مناطق روستایی خارج از شهرهای بزرگ ممکن است خشونت بیشتری از آنچه گزارش شده را متحمل شده باشند. در خارج از کابل، رسانه‌های ولایتی مجبورند قبل از انتشار گزارش‌ها از مقامات ولایت مجوز بگیرند که نتیجه‌ی آن سانسور اطلاعات است. طالبان در برابر انتشار هرگونه اطلاعات در مورد فعالیت رسانه‌ها که با روایت خودشان در تضاد باشد، به شدت موضع می‌گیرند.
با وجود این‌که ممکن است رویدادهای کم‌تری در برخی ولایات در مقایسه با سایرین گزارش شود، بسیاری از ولایات پس از تسلط طالبان شاهد افزایش خشونت علیه غیرنظامیان بوده‌اند. در شمال کشور که کانون مقاومت ضد طالبان بوده، تخار و بغلان افزایش قابل توجهی در خشونت علیه غیرنظامیان در ماه‌های اول سال داشته‌اند. با گنجانیدن رویدادهای APW، داده‌ها نشان می‌دهد که خشونت علیه غیرنظامیان در جنوری ۲۰۲۲ در تخار و در فبوری ۲۰۲۲ در بغلان افزایش یافته است. این افزایش خشونت علیه غیرنظامیان هم‌زمان با افزایش درگیری‌ها بین طالبان و گروه‌های ضدطالبان در مناطق است. بسیاری از حملات به‌دنبال چنین درگیری‌هایی صورت می‌گیرد، چنان‌که طالبان اغلب به خانه‌های غیرنظامیان یورش می‌برند و کسانی را دستگیر می‌کنند که به‌گفته‌ی آنها از گروه‌های ضدطالبان حمایت می‌کنند.
ردیابی مدعیان نوظهور ضد طالبان، درگیری‌های داعش و طالبان و درگیری‌های داخلی طالبان
جبهه مقاومت ملی و نیروهای نوظهور ضد طالبان
از زمانی که طالبان به قدرت رسیده‌اند، مدعیان جدیدی برای مبارزه با حکومت طالبان ظاهر شده‌اند. یکی از آنها جبهه مقاومت ملی است که در دره پنجشیر توسط پسر احمدشاه مسعود، رهبر مقاومت در برابر طالبان در دهه ۱۹۹۰ تشکیل شد. جبهه مقاومت ملی با بسیج علیه طالبان در ولایات شمالی کشور از جمله پنجشیر، کاپیسا، بغلان و پروان فعال بوده است. درگیری‌ها بین جبهه مقاومت ملی و طالبان در جنوری و فبروری ۲۰۲۲ افزایش یافت. APW از بیش از ۱۲ درگیری میان جبهه مقاومت ملی و طالبان گزارش داده است. گزارش‌های APW باعث می‌شود که منابع برای چنین درگیری‌هایی بیشتر شود که پیش از آنً تا حدی به گزارش‌های خود جبهه مقاومت ملی وابسته بود. افزودن گزارش APW به وابستگی کم‌تر داده‌های ACLED به گزارش‌های مغرضانه از طرفین درگیری کمک می‌کند.
علاوه بر جبهه مقاومت ملی، گروه‌های مسلح جدید ضدطالبان نیز ظهور کرده‌اند. اگرچه اطلاعات محدودی در مورد تعداد و ظرفیت عملیاتی این گروه‌ها وجود دارد. برخی گروه‌ها تشکیل و نام خود را علنی اعلام کرده‌اند. از ۲۵ مارچ ۲۰۲۲، ACLED شش گروه از این قبیل را ثبت کرده که فقط یکی از آنها توسط APW گزارش شده است. این گروه‌ها حملاتی علیه طالبان انجام داده و تلفاتی وارده کرده‌اند.
درگیری‌های داعش و طالبان
شورش داعش در افغانستان منجر به درگیری با طالبان شده است و این درگیری‌ها از زمان سقوط کابل افزایش یافته است. فعالیت داعش از ابتدا در کابل، کنر و ننگرهار در شرق متمرکز بوده است. ACLED فعالیت داعش را فراتر از صرفا درگیری‌های مسلحانه، در شمال و غرب نیز ثبت کرده است، هرچند که شیوع کم‌تری دارد. خشونت علیه غیرنظامیان مرتبط با داعش اخیرا در ولایت فراه گزارش شده است، جایی که ACLED قبلا پیشینه حمله مستقیم داعش را ثبت نکرده بود.
داعش در ولایت قندهار و پکتیا نیز فعال شده است. در اوایل جنوری ۲۰۲۲، این گروه اعلامیه‌هایی را در سپین‌بولدک قندهار توزیع کرد که به مردم هشدار می‌داد از طالبان حمایت نکنند و قول دادند که کنترل منطقه را در دست بگیرند. یک ماه قبل، در اواخر دسامبر ۲۰۲۱، در یک سری حملات طالبان به چهار مخفیگاه داعش در شهر قندهار، شش تن از افراد وابسته به داعش کشته و دو نیروی طالبان زخمی شدند که باعث درگیری بین دو طرف شد. در اوایل ماه مارچ، یک بمب اندکی پس از نماز جمعه در مقابل مسجدی در منطقه خاروتو ولسوالی پتان در ولایت پکتیا منفجر شد که در آن دو نمازگزار کشته و شش تن دیگر زخمی شدند. درحالی که هیچ گروهی مسئولیت این حمله را به عهده نگرفت، اما نشانه‌های حملات قبلی داعش به مساجد را داشت.
از آن‌جایی که انتظار می‌رود داعش در تابستان، که فصل سنتی جنگ در افغانستان است، حملات خود را بیشتر کند، دستگیری‌های خودسرانه غیرنظامیان توسط طالبان که اغلب متهم به داشتن ارتباط با داعش هستند، در حال افزایش است. در پکتیا، طالبان چهار عضو یک خانواده را در اواخر ماه جنوری به اتهام ارتباط با داعش در ولسوالی سمکنی پکتیا، درست زمانی که پس از ده سال از ننگرهار به خانه برگشته بودند، دستگیر کردند.
جنگ داخلی طالبان پس از سقوط کابل
جدای از مقاومت مسلحانه خارجی در برابر طالبان، چالش‌های داخلی مهمی نیز وجود دارد که این گروه با آن مواجه است. درجه‌ی جنگ داخلی بین نیروهای طالبان از زمان سقوط کابل، روندی مهم است؛ طالبان انسجام داخلی را در اولویت قرار داده‌اند؛ زیرا به‌دنبال تثبیت خود به‌عنوان دولت حاکم هستند. از زمانی که این گروه قدرت را به دست گرفته است،( ACLED) 33 رویداد را ثبت کرده که در آن نیروهای طالبان با یک‌دیگر درگیر شدند؛ که نسبت به وقایعی که قبل از تسلط طالبان بر کابل مشاهده شده بود، افزایش قابل توجهی داشت.
اهمیت جمع‌آوری اطلاعات تطبیقی با آغاز دوره‌ی جدید حکومت طالبان، پی‌گیری مداوم بی‌نظمی سیاسی در افغانستان به گزارش و منابعی که به شرایط در حال تحول در صحنه واکنش می‌دهند، متکی خواهد بود. عدم تطبیق استراتژی منبع‌یابی زمانی که تغییر قابل توجهی در محیط سیاسی وجود دارد می‌تواند منجر به از دست‌رفتن روندهای مهم شود. همان‌طور که در این گزارش نشان داده شده، انطباق‌های انجام شده توسط ACLED و APW این امکان را فراهم کرده که تصویر واضح‌تری از الگوهای بی‌نظمی پس از سقوط کابل نمایان شود. در غیر این صورت امکان ثبت این روندها وجود نداشت و بنابراین حاوی درس مهمی هستند که باید در مورد جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها آموخت.
همچنان که ACLED و APW به تعقیب خشونت‌های سیاسی و روندهای اعتراضی در افغانستان ادامه می‌دهند، اعتبار داده‌ها به حفظ رویکرد جمع‌آوری داده‌ها بستگی دارد. داده‌ها باید از منابع محلی قابل اعتماد جمع‌آوری شود. از آن‌جایی که مطبوعات همچنان با محدودیت روبه‌رو هستند و روزنامه‌نگاران برای گزارش‌دهی با خشونت مواجه می‌شوند، حمایت از تلاش‌ها برای جمع‌آوری اطلاعات اولیه توسط رصدخانه‌های درگیری محلی مانند APW حیاتی خواهد بود.