زیر آفتاب طاقتفرسای شهر مزار شریف، بوتهای گازی خود را زیر سرش گذاشته و در اوج سروصداهای بیماردارانی که آرامش شفاخانه را برهم زده -غافل از هر چیزی- به خواب فرو رفته است. برای فهمیدن علت این همه خستگی که از سروصورتش به خوبی نمایان است، حدود نیمساعت انتظار میکشم تا اینکه با صدای بلندگوی بخش نسایی ولادی شفاخانه حوزوی ابوعلی سینای بلخی که جهت صدازدن بیمارداران ساخته شده، بیدار میشود.
برای صحبتکردن کنارش مینشینم. عبدالجبار نام دارد و باشندهی اصلی ولایت جوزجان است. مدت شش شبانهروز پشت در شفاخانه منتظر شنیدن خبر خوش به دنیا آمدن کودک و سلامتی خانم باردارش است. قابلههای جوزجان به او گفتهاند که نمیتوانند به همسرش کمک کنند و از وی خواستهاند تا خانم خود را به بلخ بیاورد.
عبدالجبار با ابراز نگرانی از کمبود امکانات و کادرهای متخصص صحی در شفاخانه ولایتی جوزجان، میگوید ناگزیر شده برای نجات جان خانم و کودک خود به بلخ بیاید. او میگوید که کمبود کارکنان صحی، بهویژه قابله در این ولایت روند ارائهی خدمات درمانی را با چالشهای جدی مواجه ساخته است.
این مرد میگوید در بخش نسایی ولادی شفاخانه ولایتی جوزجان که روزانه دستکم ۱۰۰ زن باردار برای درمان میآیند، تنها پنج قابله سرگرم رسیدگی به بیماران هستند و ادامهی وضعیت میتواند سبب افزایش میزان مرگومیر کودکان و مادران شود.
عبدالجبار میافزاید: «رسیدگی به این همه بیمار بالاتر از توان پنج نفر قابله است؛ حکومت باید برای حل این مشکل توجه کند و تعداد قابلهها را افزایش دهد.»
کاهش بیست درصدی کادرهای صحی در جوزجان
جوزجان در شمال کشور با داشتن نزدیک به یک میلیون باشنده در مرکز و ده ولسوالی آن، یکی از ولایتهای نسبتا با نفوس در شمال کشور است.
باشندگان این ولایت میگویند در حالیکه در سالهای پسین هزینههای زیادی برای توسعه و زیرساختها، بهویژه در بخش صحت در کشور به مصرف رسیده است، اما جوزجان هنوز هم با چالشهای جدی صحی روبهرو است.
دستکم دو منبع صحی که نمیخواهند اسم شان در این گزارش ذکر شوند، میگویند با آنکه در گذشته نیز عرضهی خدمات درمانی در این ولایت به اندازهی کافی نبوده اما پس از روی کارآمدن دوبارهی طالبان دشواریها بیشتر شده است.
این منابع میگویند تا قبل از به قدرت رسیدن طالبان به کشور، ۲۰ زن قابله در شفاخانه ولایتی و ولسوالیهای جوزجان، برای رسیدگی به زنان باردار و کودکان سرگرم ارائهی خدمات صحی بودهاند؛ اما اکنون تنها هفت قابله باقی ماندهاند.
این منابع میگویند پنج نفر از این قابلهها در شفاخانه ولایتی شهر شبرغان و دو نفر دیگر شان در سطح ۱۰ ولسوالی این ولایت فعالیت دارند.
در همین حال، این منابع میگویند قبل از به قدرت رسیدن طالبان آمار کلی داکتران در این ولایت به ۲۱۰ نفر میرسید اما اکنون این آمار تا ۱۶۰ نفر کاهش یافته است.
با آنکه در حال حاضر چهار شفاخانه دولتی، بهشمول شفاخانه افغان-ترک و شفاخانه پولیس در شهر شبرغان و همچنان ۴۸ مرکز صحی در ولایت جوزجان فعالیت دارند، اما باشندگان این ولایت از نبود خدمات درست و کارمندان مسلکی شکایت دارند.
باشندگان این ولایت میگویند مراکز صحی در ولسوالیها در وضعیت بدتر از شفاخانه ولایتی قرار دارند و کمبود امکانات و کارمندان صحی روند عرضهی خدمات درمانی را صدمهی جدی زده است.
دستکم سه منبع آگاه در جوزجان به روزنامه اطلاعات روز میگویند به علت کمبود دارو، عدم دریافت امتیاز ماهیانهی داکتران و وضع محدودیتهای سختگیرانهی طالبان علیه داکتران زن، بیشتر این داکتران از رفتن به مراکز صحی در ولسوالیها دست کشیدهاند.
فریاد مشابه بیمارداران جوزجانی
عبدالجبار تنها فردی نیست که به علت کمبود قابله در شفاخانه ولایتی جوزجان به مزار شریف، مرکز بلخ آمده است، بلکه شفاخانه حوزوی ابوعلی سینای بلخی شاهد حضور دهها بیمار جوزجانی است.
دلآرام، زن بیماری که از ولایت جوزجان به بلخ آمده است نیز کمبود قابلهها را تأیید میکند و میگوید که به همین دلیل به بیماران رسیدگی درست صورت نمیگیرد.
دلآرام میگوید: «پنج قابله است. نمیدانند که به چهکسی توجه کنند. ما واقعا با خطر جدی روبهرو هستیم. با وضعیت خراب به شفاخانه میرویم اما ساعتها باید انتظار رسیدن نوبت را داشته باشیم.»

کاهش کمکهای جهانی در بخش صحت پس از تسلط طالبان بر افغانستان روند ارائهی خدمات درمانی را در آستانهی فروپاشی قرار داده و شهروندان، بهویژه بیماران را با چالش جدی روبهرو کرده است.
با آنکه نزدیک به دو سال از روی کارآمدن طالبان میگذر، اما هنوز هم باشندگان ولایتهای مختلف کشور از کمبود کارمندان صحی، مخصوصا کارمندان زن و امکانات بهتر درمانی شکایت دارند.
خواست مشترک مسئولان و مردم
مسئولان صحی در ولایت جوزجان هم دیدگاه مشابه با باشندگان این ولایت دارند و میگویند کمبود قابله در شفاخانه ولایتی، یکی از اساسیترین نیازمندیهای این شفاخانه است.
ذبیحالله حسینی، سرپرست صحت عامهی طالبان در جوزجان با آنکه از فراهمسازی امکانات و تجهیزات معیاری درمانی و خدمات شبانهروزی به بیماران خبر میدهد، اما میگوید کمبود قابله از چالشهای جدی است که باید وزارت صحت توجه کند.
سرپرست صحت عامهی طالبان در جوزجان میگوید که مراجعهی بیماران از ده ولسوالی و مرکز این ولایت نیاز به قابلههای بیشتر دارد.
حسینی میگوید براساس تقسیمبندیهای کارمندان صحی، در هر شفاخانه ولایتی باید ۱۴ قابله فعالیت داشته باشد اما در حال حاضر شفاخانه ولایتی جوزجان تنها با پنج قابله خدمات صحی را به زنان باردار عرضه میکند.
آقای حسینی از وزارت صحت خواستار توجه جدی بهمنظور رسیدگی به این چالش است و میگوید: «ما نیاز به قابلههای بیشتر داریم و باید افراد مسکلی و تازه جذب شوند تا جلو مرگومیر کودکان نوزاد و زنان باردار گرفته شود.»
انتقاد از خرابی جادهی شفاخانه ولایتی جوزجان
نگرانی باشندگان، بهویژه بیمارداران ولایت جوزجان تنها با کمبود قابله خلاص نمیشود، بلکه چالشهای دیگری چون دوری شفاخانه از شهر و خرابی جادهی شفاخانه نیز بر دشواریهای آنان افزوده است.
باشندگان جوزجان میگویند شفاخانه ولایتی این ولایت هفت کیلومتر دورتر از شهر شبرغان انتقال یافته و خرابی جادهی عمومی آن بیماردارن را با مشکلات جدی روبهرو کرده است.
بیمارداران جوزجانی میگویند به علت خرابی جاده و دوری آن، چندین زن حامله قبل از رسیدن به شفاخانه، در مسیر راه زایمان کردهاند.
عبدالجبار، یکی از باشندگان ولایت جوزجان که به شفاخانه حوزوی ابوعلی سینای بلخی آمده است، میگوید خرابی جادهی مسیر شفاخانه که هفت کیلومتر دورتر از شهر شبرغان موقعیت دارد، سبب شده تا چندین زن باردار در مسیر راه ولادت کنند.
عبدالجبار میافزاید: «خانهی من در سرک شفاخانه است. بارها شاهد بودم که زنان بیچاره نرسیده به شفاخانه، داخل موتر زایمان کردهاند.»
عبدالله، یکی دیگر از باشندگان ولایت جوزجان در یک تماس تلفونی با روزنامه اطلاعات روز، با انتقاد از خرابی جادهی شفاخانه دو صد بستر ولایتی این ولایت میگوید: «مردم با بسیار دشواری به شفاخانه میرسند. بیماران عاجل تا رسیدن به شفاخانه آسیبهای جدی میبینند.»
باشندگان ولایت جوزجان از حکومت طالبان میخواهند برای رسیدگی به بیماران باید جادهی منتهی به شفاخانه دو صد بستر ولایتی را بازسازی کند.
در همین حال، بلندبودن کرایهی وسایط نقلیه تا رسیدن به شفاخانه، کمبود داروفروشیها در اطراف شفاخانه، نبود آب آشامیدنی صحی کافی و سایر نیازمندیهای صحی از دیگر چالشهای سد راه خدمات درمانی در این شفاخانه است.
داوود، یکی از باشندگان شهر شبرغان که چند روز در مسیر شفاخانهی این ولایت در رفتوآمد بوده، از نبود سهولتهای لازم در این مسیر شکایت دارد و میگوید: «نه نان و نه آب کافی در پیش شفاخانه است. زمانی که در شفاخانه بیمار داشتم مجبور بودم که روز شش الی هشت بار به شهر بیایم و نیازمندیهای بیمار خود را بخرم.»
با این همه، احمدنوید، یکی دیگر از مراجعهکنندگان شفاخانه ولایتی جوزجان میگوید که کرایهی وسایط نقلیه در این مسیر از ۳۰۰ الی ۶۰۰ افغانی است که همزمان با فقر و ناداری، از توان مردم بالا است.
نوید افزود: «یک خانواده که برای درمان به شفاخانه بیاید مجبور است که ۳۰۰ یا ۴۰۰ افغانی کرایه بدهد. و اگر بیمار از ولسوالی بیاید مصارفاش چند برابر میشود.»
با این حال ذبیحالله حسینی، سرپرست صحت عامهی طالبان در جوزجان با پذیرش مشکلات یادشده، میگوید قرار است از بودجهی سال جاری، جادهی شفاخانه تا شهر شبرغان جهت ایجاد سهولت به بیماران بازسازی شود.

پاسخ طالبان چیست؟
هرچند وزارت صحت عامهی طالبان در پیوند به مشکل کمبود قابله در شفاخانه ولایتی جوزجان و سایر نیازمندیهای صحی در این ولایت حاضر به گفتوگو نشد، اما پیش از این شرافت زمان، سخنگوی این وزارت از جذب دستکم ۵۰۰ قابله و پرستار زن خبر داده است.
زمان مدعی است که وزارت صحت از یکونیم سال به اینسو تلاش دارد که روند استخدام شش هزار و ۵۰۰ کارمند صحی در سراسر کشور را تکمیل کند.
در عین حال، سخنگوی وزارت صحت تحت کنترل طالبان اعلام کرده که برای بلندبردن ظرفیت، توانایی و مهارتهای قابلهها و همچنان بهمنظور دسترسی زنان باردار در دورترین روستاهای کشور به خدمات صحی، طرحهایی را روی دست دارند.
افزایش مرگومیر کودکان و مادران
باشندگان جوزجان در شمال کشور در حالی از کمبود قابله و چالشها در روند عرضهی خدمات صحی به زنان باردار در این ولایت شکایت دارند که نگرانیهای جدی داخلی و خارجی از موجودیت آمار بلند مرگومیر زنان و کودکان نوزاد در افغانستان وجود دارد.
در تازهترین مورد، سازمان جهانی صحت از افزایش آمار مرگومیر مادران و کودکان نوزاد در افغانستان ابراز نگرانی کرده و اعلام نموده است که روزانه در افغانستان ۱۶۷ نوزاد و ۲۱ مادر جانهایشان را از دست میدهند. با این همه، در حالیکه افغانستان با میزان بلند مرگومیر کودکان نوزاد و مادران نهمین کشور در میان کشورهای آسیای میانه است، با روی کارآمدن مجدد طالبان و وضع محدودیت این گروه بالای فعالیت زنان، اطلاعاتی از کاهش کارمندان صحی در کشور در رسانهها نشر شده است.