[یادداشت اطلاعات روز: اطلاعات روز دیدگاه‌های مختلف در مورد مسائل گوناگون جامعه‌ی افغانستان را بازتاب می‌دهد. این دیدگاه‌ها لزوما منعکس‌کننده‌ی نظر و موضع اطلاعات روز و گردانندگان آن نیستند. اطلاعات روز فقط مجالی برای بیان دیدگاه‌ها فراهم می‌کند و درباره‌ی دیدگاه‌های وارده نفیا و اثباتا موضع‌گیری نمی‌کند. تمام دیدگاه‌های بیان‌شده در مقالات و یادداشت‌ها و صحت‌وسقم ادعاهای مطرح‌شده به خود نویسندگان مربوط است. اطلاعات روز از نقد دیدگاه‌های منتشرشده در بخش مقالات وارده نیز استقبال می‌کند]
چکیده
نیمی از پیکر هر جامعه را زنان تشکیل می‌دهند. زن و مرد دو جنس مخالف و مانند دو بال، پرنده‌ی حیات بشر را به سرمنزل مقصد می‌رسانند. یکی از این دو جنس، یعنی زن چه نقش و جایگاهی در انجام فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و… دارد؟ جایگاه شغلی زنان چطور است؟
به‌طور کلی برای فعالیت زنان سه نگرش و نظریه وجود دارد: نظریه‌ی اول معتقد است حضور زن در خارج خانه لازمی نیست و زن باید در خانه باشد. نظریه‌ی دوم بیان می‌کند که خانه زندان زن است و عرصه‌ی فعالیت زن خارج از خانه است. نظریه‌ی سوم بیان می‌دارد که زن موجودی است که هم برای حضور در خانه و هم در جامعه آفریده شده است. هر کدام از نظریه‌هایی فوق دلایلی را برای اثبات نظر خود دارند. در غرب به تساوی حقوق زن و مرد از جمیع جهات حمایت می‌شود. به تفاوت‌های طبیعی میان آنان توجه نمی‌شود و تشابه زن و مرد نمود پیدا می‌کند. مشارکت شتاب‌آلود زنان در صنعت موجب گسترش ناهنجارهای زیاد در اجتماع شد. مانند افزایش طلاق، فرزندان نامشروع، آزادی‌های جنسی بی‌حدوحصر و زندگی بدون ازدواج و افزایش جرم و جنایت که نگرانی‌های دانشمندان اجتماعی را به‌شدت برانگیخته است. چنان که اعلام کرده‌اند، جامعه‌ی سویدن با بیشترین اشتغال زنان با ناهنجاری‌های فوق دست به گریبان است.
از نگاه اسلام اشتغال زن هدف نیست بلکه آن را در خدمت خانواده و رفاه و آسایش آن می‌پذیرد. زن در مراحل مختلف تاریخی حضور و فعالیت خود را در جوامع بشری به اثبات رسانده است؛ چون زن موجود اجتماعی است و هرگز نمی‌توان حضور او را در اجتماع نادیده گرفت. کار و اشتغال در جهان بعد از انقلاب صنعتی معنا و مفهوم خاصی پیدا کرده است. زنان هم‌دوش مردان مسئولیت هدایت چرخ‌های صنایع را که همان چرخ زندگی است بر عهده گرفتند و این سنت بدون تغییر خلقت بشری است. از طرف دیگر، می‌دانیم که همه‌ی اجزا و عناصر یک جامعه لازم و ملزوم یک‌دیگر اند. خانواده بخشی از نظام اجتماعی بزرگ‌تر (جامعه) است که تغییر و تهدید آن نظام اجتماعی را به خطر می‌اندازد. پس در عین این‌که کارکردهای اصلی خانواده باید حفظ شود، باید زمینه‌ی مشارکت اجتماعی و اقتصادی زنان نیز در جامعه فراهم گردد. شواهد و آمار نشان می‌دهد که اشتغال زنان در مشاغلی که تناسب بیشتری با منزلت و جایگاه زن در جامعه دارد در حال افزایش است. امروزه انسان به تعدد نقش‌ها در جامعه کنار آمده است. زنان در کنار نقش همسری و مادری به راحتی می‌توانند در مشاغل اقتصادی و تولیدی فعالیت کنند.
مقدمه
حکم کار کردن زن در خارج خانه
حکم شرع در مورد کار کردن زن از نظر شریعت چیست؟
منظور از کار کردن، کار در خارج از منزل است (مانند مرد). آیا جایز است که زن هم در تولید، رشد و توسعه‌ی جامعه سهیم باشد؟ یا این‌که محکوم به زندانی‌شدن در منزل است و نباید جز در چاردیوار منزل خود، کار کند؟ بارها شنیده‌ایم که دین اسلام احترام خاصی نسبت به زن دارد. قرن‌ها قبل از ادعای غرب در رابطه با حقوق زن، اسلام حقوق انسانیت را به او عطا نموده است. آیا کار کردن که به‌وسیله‌ی آن از تحقیر شخصیت خود و از این‌که آبرویش به کالای تجارتی تبدیل شود که نیاز و ضرورت آن را کم‌قیمت و ارزان کند، جلو‌گیری کند؟ و آیا جزء حقوق او شمرده نمی‌شود؟
چرا زن مسلمان هم مانند زن غربی در عرصه‌ی زندگی وارد نشود تا صفای شخصیت خود را دریابد و حقوق خود را کسب کند؛ روی پای خودش بایستد و در ترقی و پیشرفت جامعه‌ی خود سهیم گردد؟
باید حکم و حدود شرعی کار زن مسلمانی را که بدون ضرر و زیان به دین خود، برای دنیایش کار می‌کند، بدانیم. البته حکمی که از نظریه‌ی تندروها و سختگیرانی که می‌خواهند زن درس نخواند و کار نکند و از خانه‌ی خود حتا برای مسجد رفتن هم خارج نگردد؛ و همچنین از نظریه‌ی کسانی که می‌خواهند زن را از هر قیدی آزاد کرده و او را بی‌بندوبار بار آورند و چون کالای بی‌ارزشی در بازار عرضه گردد کاملا دور باشد. آنچه ما می‌خواهیم حکم شرعی صحیح و عاری از هر گونه افراط و تفریط است.
زن همچون مرد، یک انسان است و همان‌طور که قرآن بیان می‌دارد، زن از مرد و مرد از زن است.
زن هم مانند مرد مکلف به کار کردن و به‌ویژه کارهای نیک است. لذا زن هم مانند مرد بر طبق عمل خودش مستوجب اجر و ثواب از طرف خدا است. همان‌طور که خداوند می‌فرماید، ترجمه: «پس خداوند دعاهای ایشان را اجابت کرد و فرمود البته من عمل هیچ‌کسی از مرد و زن را بی‌مزد نمی‌گذارم» (آل عمران، ۱۹۵). زیرا همه در نظر خداوند یکسان اند و بعضی بر بعضی دیگر برتری ندارند. زن در مقابل اعمال نیک‌اش در قیامت جزای نیک و در دنیا هم پاداش می‌گیرد. ترجمه: «هر کسی از مرد و زن کار نیکی به شرط ایمان به خدا به‌جای آورد ما او را در زندگی خوش و با سعادت ابدی قرار خواهیم داد» (النحل، ۹۷).
زن نصف جامعه‌ی انسانی است. از اسلام بعید است که نصف جامعه‌ی خود را نادیده بگیرد و او را به جمود و فلج بکشاند. به‌طوری که این قشر از زندگی دنیا فقط گیرنده باشد نه بخشنده، مصرف‌کننده‌ی نعمت‌های خداوند باشد اما چیزی را برای او تولید نکند.
البته نباید فراموش کرد که نخستین و مهم‌ترین کار زن که در آن هیچ‌گونه شک و تردیدی نیست همانا تربیت و پرورش فرزندان است که خداوند او را از لحاظ جسمی، روانی و عاطفی برای آن مهیا کرده است و لازم است که هیچ نوع فعالیت مادی و دنیوی دیگری او را از این رسالت مهم باز ندارد؛ زیرا در این کار بزرگ (تربیت فرزند) که آینده‌ی امت وابسته به آن است و عظیم‌ترین ذخایر بشری از آن منبعث می‌گردد، هیچ‌کسی جای زن را نمی‌گیرد. چنان که حافظ ابراهیم گفته است: «مادر مدرسهای است که اگر او را خوب آماده کنی، مقدمات نیک نهاد را آماده ساخته‌ای.»
مراقبت و سرپرستی خانه، سعادتمندی همسر و ایجاد یک خانواده‌ی خوشبخت، بر پایه‌ی آسایش، آرامش، الفت و مهربانی نمونه‌هایی از کارِ ساختن آن مدرسه به شمار می‌آید. روایت است که رفتار و کردار نیک زن با شوهر به‌عنوان جهاد در راه خدا به حساب می‌آید. و این بدان معنا نیست که کار زن در خارج از منزل خود شرعا «حرام» باشد. هیچ‌کس نمی‌تواند بدون نص شرعی‌ای که صحت و صراحت آن به اثبات رسیده باشد، چیزی را حرام گرداند. درحالی‌که اصل در اشیاء و رفتارها و کارهای معمولی (همان‌طور که معلوم است) بر اباحه است.
بر این اساس می‌توان گفت کار زن در حد ذات خود جایز است و گاهی در صورت نیاز به مطلوب استحبابی و یا وجوبی انتقال می‌یابد. مانند این‌که زن بی‌سرپرست یا مطلقه‌ای که فاقد هیچ‌گونه درآمدی است، به‌خاطر اجتناب از گدایی و منت دیگران، در صورت توانایی کار کند.
گاهی هم خود خانواده نیازمند کار و کوشش است. مانند تعاون و همکاری با شوهر خود یا تربیت فرزندان، یا تربیت برادران و خواهران کوچک خود و یا کمک به پدر کهن‌سال خود؛ همچون کار دو دختر شعیب که قرآن در سوره‌ی قصص داستان آنان را بیان می‌کند که چگونه به چوپانی گوسفندان پدرشان اقدام می‌نمودند.
«قالتا لانسقی حتی یصدر الرعاء و ابونا شیخ کبیر» (القصص، ۲۳). آمده است که اسماء، دختر ابوبکر شوهر خود، زبیر ابن عوام را در پرورش و رام‌کردن در اعمال مربوط به اسپ‌ها و خردکردن هسته‌های خرما برای شتران آبکش کمک و یاری می‌کرد تا جایی که او از باغ بسیار دور شوهرش از مدینه، هسته‌های خرما را بر روی سر حمل می‌نمود و به شهر می‌آورد.
گاهی جامعه خود نیاز مبرم به کار زن پیدا می‌کند. مانند طبابت و پرستاری زنان، آموزش دختران و کارهای دیگر که مخصوص زنان هستند. پس بهتر است کار خارج از منزل به هر علتی که با زنان رابطه‌ی کاری داشته باشد، زنان آن را انجام دهند تا مردان.
پذیرش مرد در همکاری با زن در بعضی حالات به‌خاطر ضرورت است و باید به مقدار آن ضرورت از آن استفاده گردد و نباید به‌عنوان یک قانون ثابت قلم‌داد شود. اگرچه کار زن را در خارج از منزل روا و مجاز دانسته‌ایم، اما واجب است که آن اجازه مقید به چند شرط باشد، از جمله:
۱- باید آن کاری که زن انجام می‌دهد، ذاتا خود مشروع باشد. یعنی فی‌نفسه حرام و یا منجر به ارتکاب حرام نگردد. مانند خدمت کردن به یک مرد مجرد، یا کار منشی‌گری مخصوص برای مدیرانی که حرفه‌اش خلوت با مدیر را اقتضا نماید، یا رقاصه‌ای که موجب تحریک شهوات و غرائز دنیوی گردد و یا گارسون در رستورانتی که برای مهمانان ساقی شراب باشد؛ درحالی‌که پیامبر اسلام ساقی، حامل و فروشنده‌ی آن را «لعنت» کرده است. یا مهمان‌دار هواپیما باشد که به حکم وظیفه‌ی شغلی مسکرات را به مسافران تقدیم نماید و یا کار در سفرهای طولانی بدون محرم که مجبور شود در شهرها و کشورها تنها و غریب بماند و امثال این نوع کارها که اسلام آن‌ها را مخصوصا نسبت به زنان و یا بر زنان و مردان به‌طور عموم حرام کرده است.
۲- زن باید هنگام خارج شدن از منزل در لباس، راه رفتن، سخن گفتن و حرکات دیگر آداب یک زن مسلمان را رعایت کند. ترجمه: «به زنان با ایمان بگو دیدگان خود را از هر نامحرمی فرو ببندند و پاکدامنی ورزند و زیورهای خود را آشکار نگردانند مگر آنچه که طبعا از آن پیدا است» (النور، ۳۱). و یا، ترجمه: «پاهای خود را به‌گونه‌ای به زمین نکوبند تا آنچه از زینت‌شان نهفته می‌دارند معلوم گردد» (النور، ۳۱).
۳- کار زن نباید موجب ترک و یا اهمال در وظایف مهم دیگر او گردد، مانند وظایف او در قبال همسر و فرزندانش که وظیفه‌ی نخستین و کار اصلی او شمرده می‌شود.
کار زنان از دیدگاه اسلام در بیرون از خانه
از دیدگاه اسلام زنان مانند مردان حق کار و امرار معاش را دارا هستند. وقتی زنان کار می‌کنند، خانواده‌ها و جوامع شان از آنان منفعت می‌برند و به کار گماشته شدن زنان به نفع مردم و جامعه است. در طول تاریخ اسلام، زنان با درک مسئولیت دینی‌شان در زندگی اجتماعی توانسته‌اند منحیث رهبران اقتصادی و سیاسی و اعضای موفق در جوامع شان بدرخشند.
اسلام همه‌ی حقوق اساسی را به زنان داده است، مانند مالکیت در تجارت، میراث، تحصیل، کار، انتخاب همسر، امنیت، صحت و حق داشتن یک زندگی خوب. این سخنان رییس هیأت مذاکره‌کننده‌ی طالبان در سال ۲۰۱۹ در دیدار با رهبران سیاسی افغانستان بود که حقوق زن در اسلام همیشه تضمین‌شده است. این حقوق شامل حق کار با دستمزد، حق انتخاب مسلک و حق مشارکت در زندگی اجتماعی-اقتصادی جامعه است. از دیدگاه اسلام، زنان مکلف به کار و تأمین معیشت خانواده نیستند؛ هرچند می‌توانند کار را انتخاب کنند. اگر زن عایدی بدست می‌آورد و یا مالی را به ارث می‌برد حتمی نیست که عایدش را در خانه مصرف کند مگر این‌که خودش بخواهد. عاید او کاملا مربوط به خودش است و می‌تواند آن را به هر طریقی که می‌خواهد مصرف کند.
در قرآن حق کار برای زنان ثابت است که در مبانی اسلامی مانند مقاصد (اهداف قانون، مصالح مرصله)، یعنی منافع عامه و عدل، یعنی عدالت تذکر داده شده است. ممانعت زنان از کارکردن به‌گونه‌ای تبعیض بوده و مغایر با این اصول اسلامی است. برابری و حقوق زنان نه تنها یک امر طبیعی میباشد بلکه جزء این اصول است و همچنان از دستورات صریح قرآن و سنت پیامبر اسلام میباشد.
مطابق به این آیه، موسی پیامبر زنانی را می‌بیند که شغل شبانی داشتند و دختران شعیب پیامبر بودند. از این آیه روشن می‌شود که کار کردن زنان یک امر غیرعادی نبوده و نیز در هیچ جای از قرآن درباره‌ی ممانعت زنان از کار کردن چیزی ذکر نشده است.
دو عامل مهم و تعیین‌کننده‌ی زندگی عصر نوین، یکی فراهم شدن امکان تحصیل و دیگری دشواری‌های اقتصادی است که موجب شده خانم‌ها دوش‌به‌دوش مردان در خارج از خانه کار کنند. انگیزه اولیه‌ی بسیاری از خانم‌ها برای اشتغال بیرون از خانه فقط مادی نیست.
بیشتر خانم‌ها به این دلیل تمایل دارند کار کنند که از این راه «رضایت خاطر» بدست می‌آورند، زیرا بیکاری، بطالت و افسردگی می‌آورد. این روزها زندگی ماشینی امکاناتی برای خانم‌ها فراهم کرده تا کارهای خانه را در کم‌ترین زمان ممکن به انجام برسانند؛ برای همین وقت اضافی فراوانی دارند که می‌توانند در آن زمان برای جامعه‌ی خود مفید واقع شوند. از طرفی، بیشتر خانم‌هایی که به‌دلیل تمکین از همسرشان، از کار بیرون از خانه چشم‌پوشی می‌کنند، بعدها احساس می‌کنند به آنان ظلم شده و با تأسف می‌گویند: اگر کار می‌کردم آزادی عمل بیشتری داشتم.
کارکردن و حضور نداشتن خانم‌ها در خانه، منشأ بسیاری از اختلافهای همسران امروزی است. زنان امروز با زنان دیروز که فقط همراه شوهران‌شان به کار کشاورزی و دامداری می‌پرداختند، فرق دارند. عصر فناوری جدید همه چیز را در هم ریخته و نوع کارها هم عوض شده است.
نظر برخی از علما در مورد کار کردن زنان در بیرون از خانه
گروهی از متفکران جدید اسلامی، از جمله محمد عزه دروزه، دکتر علی عبدالواحد وافی، دکتر مصطفی عبدالواحد، دکتر احمد شلبی، باحثه البادیه (ملک حنفی ناصف)، البهی الخولی و غیره می‌گویند: کار اصلی زن پرداختن به امور منزل و متعلقات آن و کارهای مهم مربوط به خود و شوهر و کودک است. ولیکن همین گروه می‌گوید: اگر زن شغل مناسب داشته باشد که متناسب بر طبیعت و سرشت و علم باشد برابر شرایط زیر اشکال ندارد.
الف) کارش در صورت وقار و متانت و حیا صورت گیرد و از اتهام به دور باشد.
ب) کار به‌گونه‌ای باشد که موجب ضرر اجتماعی یا اخلاقی نگردد؛ مانند ایجاد مزاحمت برای مردان و بیکاری آنان.
ج) کار به‌گونه‌ای باشد که مانع از انجام وظایف اصلی او در برابر شوهر، فرزندان و منزل نگردد، یا او را مکلف به چیزی نکند که از طاقت و توانش بیرون است.
د) کار به‌گونه‌ای نباشد که او را مجبور به بیرون آمدن از لباس زینت و پوشش اندام‌های خود و حجاب نماید و در اثنای کار برخلاف سنت شریعت اسلامی ناچار به اختلاط با مردان بیگانه شود.
ه) کار کردن زن در صورت حفظ شرایط فوق، با رضایت شوهر باشد، چون عدم رضایت شوهر منجر به اختلاف و نزاع فیما بین آنان می‌شود.
بر شوهر نیز واجب است که اگر زن در راه انجام وظایف اصلی زناشویی و خانوادگی ایجاد مانع نکند و مخالف با عرف و اخلاق نباشد، مانع اشتغال وی نشود.
دلایل این گروه
الف) در زمان پیامبر اسلام زنان بسیاری در خارج از منزل به کار اشتغال داشتند و پیامبر مانع کار آنان نشد؛ از جمله در صحیح بخاری از قول اسماء، دختر ابوبکر و همسر زبیر بن عوام آمده است که گفت: اسپ زبیر را علوفه می‌دادم و زحمت‌های آن را بر عهده گرفته و امورش را اداره می‌کردم. هسته‌ی خرما را برای شترش خرد می‌کردم و به آن علوفه می‌دادم و آبیاری می‌کردم و از زمین زبیر که پیامبر اسلام در مسافت یک سوم فرسخ از مدینه به وی داده بود، هسته‌ی خرما را روی سر می‌نهادم و به خانه می‌آوردم.
این دلیل بر این است که انجام شغل و کار شریف و متناسب با او برایش جایز است.
ب) در زمان خود پیامبر اسلام زن مسلمان بعضی از کارهای جنگی را انجام می‌داد: از قبیل آب آوردن برای جنگ‌جویان و تهیه طعام و خوراک و درمان زخمیان و انتقال آنان به پشت جبهه. پیامبر اسلام آن را می‌دید و مانع آن نمی‌شد بلکه به آنان غنیمت نیز می‌داد. از جمله در صحیح مسلم به نقل از انس بن مالک آمده است: پیامبر اسلام ام سلیم و زنانی انصار را با خود به جنگ برده بود که به جنگ‌جویان آب می‌دادند و زخمیان را مداوا می‌نمودند.
باز هم به نقل از انس آمده است که گفت: من خود عایشه، دختر ابوبکر و ام سلیم را دیدم که در جبهه‌ی جنگ دامن به کمرزده بودند و ساق پاهای‌شان را می‌دیدم که مشک آب را بر دوش حمل می‌کردند و آن را در دهن جنگ‌جویان خالی می‌نمودند، سپس بر می‌گشتند و دوباره مشک‌ها را پر از آب می‌کردند و همان کار اول را تکرار می‌نمودند.
ام سلیم در جنگ حنین خنجری نیز با خود حمل می‌کرد. ابوطلحه به پیامبر اسلام خبر داد که ام سلیم خنجری با خود دارد. پیامبر به وی گفت: این خنجر چیست؟ گفت این خنجر را با خود دارم که اگر یکی از مشرکان به من نزدیک شود شکمش را پاره کنم. پیامبر با لبخند خود او را تشویق کرد.
واقدی آورده است که بیست زن در جنگ خیبر شرکت داشتند و امیه بنت قیس بن الصلت غفاری گفت: همراه با گروهی از زنان غفاری به حضور پیامبر اسلام رفتیم و گفتیم: «ای رسول خدا ما می‌خواهیم همراه با تو به جنگ بیرون آییم تا زخمیان را مداوا و در حد توان خود به مسلمانان کمک کنیم.» پیامبر گفت: «علی برکه الله.» پس این زنان همراه پیامبر در این جنگ شرکت کردند و با وی رفتند. امیه می‌گوید: چون خداوند خیبر را فتح کرد، پیامبر به ما هدایایی داد ولی سهم جنگ‌جویی برای‌مان قایل نشد. پیامبر با دست خود قلاده و گردنبندی به گردن امیه انداخت و تلاش‌های نیکوی وی را در این جنگ مورد تقدیر قرار داد و این گردنبند در گردن امیه بود تا این‌که مُرد و وصیت کرد که این گردنبند بعد از مرگ او با وی دفن گردد. این گردنبند به منزله‌ی مدال و نشانه‌ی نظامی امروز است.
بخاری آورده است که عمر بن خطاب میخواست جامه‌هایی میان زنان مدینه تقسیم کند، به وی گفتند: این جامه نیکوی باقی‌مانده را به همسرت، نوه‌ی پیامبر بده (مراد ام‌کلثوم، دختر علی ابن ابی طالب است). عمر گفت: ام سلیط بدان سزاوارتر است؛ چون ام سلیط یکی از زنان انصار بود که به پیامبر بیعت کرده بود. عمر گفت: او در جنگ احد برای ما مشک‌های آب را حمل می‌کرد و پارچه‌ها را می‌دوخت.
جهت جواز اشتغال زنان به کارهایی که مناسب آنان است و کار شریف به حساب می‌آید، به اعمال مذکور، استدلال می‌شود؛ مانند طبابت و آموزگاری و تعلیم و مؤسسات خیریهای که مختص زنان و یتیمان است و امثال آن کارهایی که وفق و ملایمت در آن مطلوب است.
ج) بعضی از فقیهان گفته‌اند جایز است که زن به‌طور مطلق قاضی شود و متصدی شغل قضا گردد. همان‌گونه که طبری گفته و ابن حزم ظاهری نیز جنسیت را شرط قضاوت و شهادت نمی‌داند.
ابو حنیفه نیز قضاوت زن را در هر چیزی جایز می‌داند مگر در حدود و قصاص به قیاس بر قبول شهادت زن در غیر حدود و قصاص و همچنین وکالت زن از دیگری نیز جایز است که شبیه به شغل وکیل دادگستری امروز است.
سخن فقها مبنی بر جواز کارهای مذکور به منزله‌ی جایز دانستن اشتغال و حرفه‌ی زن به یکی از کارهای خارج از منزل است، مشروط بر این‌که حفظ حیا و پوشش حجاب کند و کار موجه و متناسب با شخصیت وی باشد. مانند طبابت و تعلیم و آموزش به زنان یا کودکان به‌طور مطلق و همه‌ی این‌ها به‌دلیل قیاس جایزاند.
د) همه‌ی علمای اسلامی اقرار کرده‌اند که جایز است زنان روستایی شوهران و خویشاوندان خود را مساعدت نمایند یا زنانی که ناچار اند به‌خاطر تأمین هزینه‌های زندگی در کارهای کشاورزی و کارهای دیگر در نزد دیگران کار کنند.
کارکردن خانم‌ها در خارج از خانه چه فوایدی دارد؟
۱- خانم‌ها نیازمند هستند از تحصیلاتی که برای گرفتن آن زحمت کشیده‌اند، سود ببرند. این کار به آنان احساس امنیت و رضایت خاطر می‌دهد.
۲-بیشتر خانم‌ها دوست ندارند برای رفع نیازهای مالی شان همیشه از همسرشان پول تقاضا کنند. آنان می‌خواهند بسیاری از نیازهای خانواده را تأمین کنند.
۳-خانمی که در خارج از خانه کار می‌کند و از کارکردن احساس رضایت دارد، مقدار زیادی از وابستگی افراطی‌اش به همسرش کم می‌شود، به‌طوری که قادر است از نظر روانی هم خود را کنترل کند.
۴- خانم‌های شاغل از نظر روحی دچار پیری زودرس نمی‌شود و کم‌تر به افسردگی دچار می‌شوند.
۵- وقتی خانمی در خارج از خانه کار می‌کند، با مشکلات کسب درآمد و به اصطلاح پول درآوردن آشنا می‌شود. بنابراین، به ارزش کار همسرش بیشتر پی می‌برد و او را بهتر درک می‌کند.
۶- در دوره‌ی سالمندی سربار دختر یا پسر نخواهد بود، زیرا یک مستمری و حقوق بازنشستگی برای دوران کهولت خود دریافت می‌کند. بنابراین، از این خانه به آن خانه فرستاده نمی‌شود که کشنده‌ترین دردها محسوب می‌شود.
چون به اقتصاد خانواده کمک می‌کند، در اندوخته‌ی خانواده هم شریک و سهیم خواهد بود. همین مشارکت به او احساس امنیت بیشتری می‌دهد.
به‌دلیل حضورش در خارج از خانه و در متن جامعه، از معلومات و دانش اجتماعی روز بی‌بهره نمی‌ماند؛ به‌خصوص اگر به‌خاطر پیشرفت در کارش مجبور باشد کمی مطالعه و تحقیق هم کند. از طرفی، مطالعه باعث می‌شود در تربیت فرزندان از آگاهی بیشتری برخوردار شود.
از نظر حفظ زیبایی، تناسب اندام و خوش‌لباسی تا حدی مطابق فرهنگ روز خواهد بود. همین امر به شادابی روحیه‌اش کمک فراوانی می‌کند.
کارکردن خانم‌ها در خارج از خانه چه معایبی دارد؟
-1خانمی که در خارج از خانه کار می‌کند نیمی از قوای بدنی‌اش صرف کارهایی می‌شود که ربطی به اداره‌ی منزل ندارد. بنابراین، تا حدودی خسته به منزل وارد می‌شود و اگر کار سختی داشته باشد، به استراحت نیاز دارد.
۲- خانمی که در خارج از خانه کار می‌کند به اندازه‌ی کافی با همکارانش صحبت کرده و تا حدودی از نظر هم‌نشینی و حتا درد دل کردن، راضی به خانه باز می‌گردد. بنابراین، کم‌تر احساس می‌کند نیاز دارد با همسرش حرف بزند. همین امر موجب می‌شود میان او و همسرش فاصله‌ی عاطفی ایجاد شود و در نتیجه برای حفظ سلامت زندگی زناشویی‌اش باید مراقبت بیشتری کند.
۳- خانمی که کار می‌کند و استقلال مالی دارد، وابستگی‌اش به همسرش تاحدی کاهش می‌یابد. از نظر مالی محتاج شوهر نبودن بسیار خوب است، ولی اشکال بزرگی که دارد این است که مردان از این‌که همسران‌شان به آنان نیاز مالی نداشته باشند، چندان خوشحال نمی‌شوند، زیرا آنان می‌توانند برای مثال با خریدن یک انگشتر یا گوشواره و هر هدیه‌ی دیگری، همسر خود را خوشحال کرده و از این طریق محبت خود را ابراز کنند و روابط‌شان را بهبود بخشند.
۴- وقتی خانمی می‌تواند از درآمد خود چنین وسایلی را تهیه کند، هرچند احساس استقلال مالی او را خوشحال می‌کند، اما اگر همین انگشتر را از همسرش دریافت می‌کرد بیشتر خوشحال می‌شد. خانم‌ها دوست دارند که همسرشان با خرید هدیه برای‌شان ابراز عشق کند. خانم‌ها باید مراقب باشند تا این استقلال مالی به‌جای کمک به گردش چرخ زندگی، میان همسران فاصله ایجاد نکند.
بیشتر مردها به سختی کار می‌کنند چون می‌دانند همسر و فرزندان‌شان در منزل انتظارشان را می‌کشند. یعنی خانم‌ها با خانه نشستن به همسرشان انگیزه‌ی بیشتری برای کارکردن و موفق شدن می‌دهند. در این‌گونه مواقع مردان فکر می‌کنند سکاندار کشتی زندگی هستند و باید همه حواس خود را جمع کنند تا آن را به ساحل خوشبختی برسانند؛ ولی وقتی زن هم کار می‌کند و در تأمین نیازهای زندگی نقش دارد، در واقع کشتی دو تا ناخدا دارد. این جا است که باید درویش باشند نه سلطان.
۵- وقتی خانمی خارج از خانه کار می‌کند در واقع نقش اصلی او که مادر بودن است کم‌رنگ‌تر می‌شود؛ به‌خصوص اگر در ساعات غیبت او بچه‌ها به مهدکودک سپرده شده باشند یا خدمتکار کم‌سواد یا پدری بی‌حوصله از آنان مراقبت کند، وضعیت کمی دشوار می‌شود. اگر بی‌توجهی برخی مادران را که در چنین مواقعی باید بیشتر به فرزند خود برسند، به آن اضافه کنیم، فرزندان بیشتر دچار نابسامانی و بروز ناهنجاری‌های اجتماعی در آینده می‌شوند.
۶- هر زنی مقدار زیادی نیروی خلاقه دارد که اگر آن را در جهت ترقی و تعالی فرزندان و به‌خصوص همسرش صرف کند، یعنی گاهی راهنما و گاهی مشوق او باشد، بی‌شک همسرش با اطمینان خاطر بیشتری در خارج از خانه کار خواهد کرد. ولی زنانی که در خارج از خانه کار می‌کنند ناچار برای موفقیت مقداری از نیروی خلاقه‌ی خود را در محیط کار صرف کنند. بنابراین، خلاقیت حقیقی، ایجاد توازن در این دو مقوله است.
-7زن علاوه بر کار خارج از خانه ناچار است که بیشتر کارهای داخل خانه را هم خودش انجام دهد، زیرا مردان هنوز کاملا عادت نکرده‌اند که در کارهای خانه خود را شریک زن بدانند. در نتیجه زنی که در خارج از خانه کار می‌کند قوای بدنی‌اش زودتر تحلیل می‌رود.
۸- از نقش وساطت و شفاعت او که اغلب در مواقع بحرانی میان پدر خانواده و فرزندان بازی می‌کند، کاسته می‌شود. در نتیجه برای دختران خانواده که به همدلی بیشتری با مادرشان نیاز دارند، زندگی اندکی دشوارتر می‌شود.
کار کردن زن در چه صورتی مجاز است؟
۱- کار اگر بتواند به رضایت خاطر زن کمک کند و او را از افسردگی و خانه‌نشینی برهاند و خلاصه این‌که کار برایش نشاط و شادمانی بیاورد.
۲- دارای تخصص یا صاحب فنی باشد که انجام کار برایش مشکل‌آفرین نشود. یعنی خسته و کوفته به منزل باز نگردد تا آرامش لازم را برای اداره‌ی منزل داشته باشد.
۳- درگیر چشم و هم‌چشمی و رقابت‌های ناسالم در محیط کار نباشد و از طرفی با مسئولان رده‌های بالاتر و یا همکارانش در تفاهم باشد و با اعصاب خراب به خانه نیاید.
۴- نوع کارش طوری باشد که فرصت لازم برای تربیت فرزندان را دارا بوده و در عین حال به حد کافی برای همسرش وقت بگذارد.
۵- درآمد حاصله از کارکردن در خارج از خانه آن قدر ارزشمند باشد که رضایت خاطر روحی او را تأمین نماید. ضمنا بخشی از این درآمد صرف خانه و خانواده شود.
کار کردن زن و مخالفت مرد
بعضی مردها تا با همسرشان اختلاف پیدا می‌کنند بلافاصله تهدید می‌کنند که جلو کار کردن را می‌گیرد و چون زنان جوان در این مورد اطلاع کافی ندارند گاهی ترسیده و شوهر را تحمل می‌کنند. گاهی هم از کم‌وکیف قضیه با خبر اند، لذا با توضیحاتی که می‌دهند مرد را قانع می‌کنند. بسیار خوب اما این‌گونه که نمی‌شود با قضیه برخورد کرد. اگر کار کردن زن حق او است پس در چه صورت مرد می‌تواند جلو کار کردن او را بگیرد؟
شوهر می‌تواند زن خود را از حرفه یا صنعتی که منافی مصالح خانوادگی یا حیثیت خود یا زن باشد. ولی حرفه‌ی منافی مصالح خانوادگی خود جای بحث است. مردی به دادگاه شکایت کرده بود که من نمی‌خواهم همسرم منشی مدرعامل باشد. دادگاه به این شکایت رسیدگی و دلایل شوهر را رد کرد. ولی دادگاهی دیگر نظیر چنین دعوایی را رسیدگی کرد و رأی معکوس صادر نمود. یعنی به شوهر حق داد و زن رااز آن کار منع نمود.
زیرا شواهد امر نشان می‌داد که کار کردن این زن نزد آن مدیرعامل که سوءشهرت داشته مناسب حیثیت خانوادگی آن مرد نبوده است. پس مشاهده می‌کنید که به یک شکایت با ماهیت واحد دو رأی متفاوت داده‌اند و هر دو رأی هم درست بوده است. شوهر دیگری که مایل نبود همسرش کار کند از راه قانونی وارد نشد زیرا می‌دانست که کار همسرش غیراخلاقی نیست. او با مراجعه به محل کار همسرش و تهدید و ارعاب کارمندان و مدیران مؤسسه همسرش را مجبور کرد تا کارش را از دست بدهد یا در مورد دیگری که شاهد بودم با وجودی که شغل آرایشگری از مشاغل شناخته شده و مورد احترام است ولی شوهر آن زن طرح دعوا کرد که مایل نیست همسرش آرایشگر باشد. رأی دادگاه نیز چون شغل را خلاف شوون و ثروت مرد دید به نفع شوهر صادر شد.
حقوق اقتصادی زنان در قرآن
به‌صورت عموم آیات قرآن علاوه بر این‌که بر مساوات تأکید دارد حتا آیاتی در مورد به رسمیت شناختن حق کار برای زن نیز وجود دارد. مانند این آیه: «أَنِّي لَا أُضِيعُ عَمَلَ عامِل مِّنكُم مِّن ذَكَرٍ أَو أُنثَى بَعضُكُم مِّن بَعض» ترجمه: من (که آفریدگار همه هستم) عمل هیچ‌کس از مرد و زن را بی‌مزد نمی‌گذارم زیرا شما از یک‌دیگر هستید (همه در نزد من یکسان هستید).
قرآن در سوره‌ی نساء به‌طور خاص حقوق اقتصادی زن، من‌جمله حقوق میراث، کسب عاید و فعالیت اقتصادی بیرون از خانه را بیان می‌کند و می‌فرماید:«وَلَا تَتَمَنَّواْ مَا فَضَّلَ ٱللَّهُ بِهِۦ بَعضَكُم عَلَى بَعض لِّلرِّجَالِ نَصِيب مِّمَّا ٱكَسَبُواْ وَلِلنِّسَاءِ نَصِيب مِّمَّا ٱكَسَبنَ وَسلُواْ ٱللَّهَ مِن فَضلِهِۦٓۚ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ بِكُلِّ شَيءٍ عَلِيما» ترجمه: و آن چیزی را که خداوند سبب برتری بعضی از شما بر بعضی دیگر قرار داده است آرزو نکنید. برای مردان از آن چیزی که بدست آوردند بهره‌ای است و برای زنان نیز از آن چیزی که کسب کرده‌اند بهره‌ای می‌باشند. [به‌جای آرزو و حسادت] از فضل خداوند بخواهید که خداوند بر هر چیزی دانا است.
قرآن در مورد کار و حضور اجتماعی زنان چنین بحث می‌کند: «وَلَمَّا وَرَدَ مَاءَ مَديَنَ وَجَدَ عَلَيهِ أُمَّة مِّنَ ٱلنَّاسِ يَسقُونَ وَوَجَدَ مِن دُونِهِمُ ٱمرَأَتَينِ تَذُودَانِ قَالَ مَا خَطُكُمَا قَالَتَا لَا نَسقِي حَتَّى يُصدِرَ ٱلرِّعَاءُ وَأَبُونَا شَيخ كَبِير» (٢٣ القصص﴾ ترجمه: و چون موسی بر سر چاه آب در محدوده‌ی شهر مدین رسید آن‌جا جماعت را دید که (حشم و گوسفندان‌شان) را سیراب می‌کردند و دو زن را یافت که دور از مردان در کنار به جمع‌آوری و منع اختلاط گوسفندان‌شان مشغول بودند. موسی گفت شما این‌جا چه می‌کنید و کار مهم تان چیست؟ آن دو زن پاسخ دادند که ما گوسفندان خود را سیراب نمی‌کنیم تا مردان گوسفندان‌شان را سیراب کرده باز گردند. پدر ما شیخ کهن‌سال و فرتوت است.
مطابق به این آیه، موسی زنانی را می‌بیند که شغل شبانی داشتند و دختران شعیب بودند. از این آیه روشن می‌شود که کارکردن زنان یک امر غیرعادی نبوده و نیز در هیچ جایی از قرآن درباره‌ی ممانعت زنان از کارکردن چیزی ذکر نشده است.
سنت پیامبر درباره‌ی کارکردن زنان
درباره‌ی کار کردن زنان در سنت و احادیث پیامر نیز از حقوق زنان، من‌جمله حقوق اقتصادی زنان حمایت گردیده است. محمد در خطبه‌ی معروف خود در آستانه‌ی حجة‌الوداع در سال ۶۳۲ قمری به‌طور خاص به حقوق متقابل زن و مرد اشاره کرد و از کلمه‌ی «حقا» استفاده کرد و فرمود: «یا یهاالناس فان لکم علی نسائکم حقاً و لهن علیکم حقاً …فإن انتهین فلهن رزقهنَ و كسوتُهن بالمعروف و استوصوا بالنساء خیرا فانهن عندکم عوان لا یملکون لاانفسهن شیئًا» ترجمه: ای مردم! درست است که شما در مورد زنان خود حقوق خاصی دارید اما آنان نیز بر شما حقوقی دارند. با زنان خود رفتار شایسته کنید و با آنان مهربان باشید چون که شریک و یاور متعهد شما هستند.
پیامبر اسلام هرگز زنان را از کار و یا اشتغال در خارج از خانه منع نکرده است. اصلا همسر محبوبش، خدیجه بنت خویلد یک زن تاجر موفق و کارفرمای خود او قبل از ازدواج بود. همچنین در دوران سخت «نبوت» او را تأمین مالی کرد. موصوف به دلسوزی و علاقه‌مند کمک به دیگران معروف بود و از ثروتش به نیازمندان و فقرا کمک می‌کرد که از این طریق به رفاه اجتاعی کمک می‌نمود. اگرچه در روایات اذعان گردیده است که زنان مکلف به کار کردن و یا تأمین مصارف خانواده از عواید شان نمی‌باشند، اما انجام دادن این کار ثواب و اجر اخروی دارد.
زینب بنت جحش یکی دیگر از همسران محمد نیز کار و تجارت‌اش را داشت. او به‌ویژه برای کار با چرم شناخته می‌شد. او پوست و روده‌ی حیوانات را می‌گرفت، آن‌ها را خشک می‌کرد و لباس‌های می‌دوخت. او محصولات خود را در بازار می‌فروخت و عوایداش را جهت کمک به نیازمندان مصرف می‌کرد.
مشارکت اجتماعی-اقتصادی و سیاسی زنان
مشارکت اجتماعی-اقتصادی و سیاسی زنان جنبه‌ی مهمی از مقاصد و مصالح مرسله و یا منافع عامه است. مطابق به فقه اسلامی، یکی از اهداف اصلی شریعت، ارتقای مصلحت و رفاه مردم است. فقهای مسلمان تذکر می‌دهند که قرآن «به‌دلیل مسئولیت مشترک اخلاقی مردم در قبال یک‌دیگر، مسئولیت اجتماعی و پیوندهای مثبت بین مردم را ترویج می‌کند.«
قرآن به مسلمانان یادآوری می‌کند که نجات دیگران از فقر و بدبختی یک وظیفه‌ی دینی است و از مردان و زنان مسلمان می‌خواهد تا زندگی مشترک اجتماعی‌شان را بهبود بخشند، از یک‌دیگر حمایت کنند و با فقر و سایر آسیب‌های اجتماعی مبارزه کنند. «إِنَّ ٱللَّهَ يَأمُرُ بِٱلعَدلِ وَٱلإِحسَنِ وَإِيتَاي ذِي ٱلُربَى وَيَنهَى عَنِ ٱلفَحشَاءِ وَٱلمُنكَرِ وَٱلَغيِ يَعِظُكُم لَعَلَّكُم تَذَكَّرُونَ» (النحل، ۹۰﴾ ترجمه: خداوند به عدل و نیکی و گشاده‌دستی به خویشاوندان امر می‌کند و از هر عمل زشت و منکر و ظلم نهی می‌کند و شمارا پند می‌دهد تا باشد که پند بگیرید.
این آیه هدف مهم شریعت یعنی انجام کارهای نیک و عدالت‌خواهی را بیان می‌کند و امر می‌کند که صدور هر حکم قانونی باید با اهداف و مقاصد اصول اخلاق اسلامی مطابقت داشته باشد.
منفعت اجتماعی-اقتصادی اشتغال زنان
اشتغال داشتن و مشارکت زنان در زندگی اجتماعی-اقتصادی فواید مهمی برای خانواده، جوامع و امت دارد و به این ملحوظ در «المصلحه الرمرسله» ممد واقع می‌شوند. زنان نیمی از جمعیت افغانستان را تشکیل می‌دهند و نقش مهمی در پیشرفت اجتماعی و توسعه پایدار جوامع شان دارند. زنان منحیث مادر، همسر، خواهر و دختر نیز نقش مهمی در خانواده دارند. به این ترتیب، کیفیت زندگی زنان بر کیفیت زندگی خانواده و جوامع آنان تأثیر می‌گذارد. برخی از مزایای خاص اشتغال با دستمزد و مشارکت اجتماعی-اقتصادی زنان در زیر اشاره شده است.
حمایت زنان از خانواده و جوامع شان
اشتغال با دستمزد یک زن و حمایت او از خانواده می‌تواند فقر و تنگ‌دستی خانواده‌اش را کاهش دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهند که وقتی زنان کار می‌کنند، به کاهش فقر در جوامع خود نیز کمک می‌کنند.
برای بسیاری از زنان، من‌جمله زنان مطلقه و بیوه کار کردن یک انتخاب نیست، بلکه انجام مسئولیت‌های‌شان در قبال فرزندان و دیگران است؛ به‌ویژه در جوامع پس از جنگ مانند افغانستان که بسیاری از زنان شوهران‌شان را به‌دلیل چندین دهه جنگ از دست داده‌اند. زنان باید برای تأمین معیشت خانواده شان تلاش کنند.
تربیه و تقدیم خانواده‌های سالم‌تر و شادتر
سازمان همکاری و توسعه اقتصادی دریافته است که زنان معمولا نسبت به مردان درصد بیشتر عاید شان را در خانواده و جوامع شان سرمایه‌گذاری می‌کنند.
کنترل بیشتر زنان بر منابع باعث سرمایه‌گذاری در خانواده‌ی‌شان و تناسب مصرف بیشتر پول بر غذای سالم می‌شود، زیرا زنان تمایل دارند پول بیشری را برای غذاهای مغذی و باکیفیت مصرف کنند.
تقویت اقتصاد و فقرزدایی
زنان علاوه بر افزایش تعداد افراد در نیروی کار، دیدگاه‌های جدیدی را به مهارت‌ها، محیط کار و اقتصاد ملی می‌آورند و از این طریق به محصول‌دهی و رشد جوامع کمک‌های قابل ملاحظه‌ای می‌کنند.
مطالعات نشان می‌دهند وقتی که زنان در یک نهاد کار می‌کنند، به رشد و مؤثریت آن کمک بیشترمی‌کند و تخمین زده می‌شود در آن عده شرکت‌هایی که سه زن و یا بیشتر در بخش‌هایی مدیریت ارشد نقش دارند، آن شرکت در تمامی ابعاد عملکرد بهتر دارد.
به حداقل رساندن وابستگی خارجی
کمک‌های خارجی می‌تواند تأثیر اقتصادی مثبتی بر اقتصاد ملی و منطقه داشته باشد. اما وابستگی به کمک‌های خارجی می‌تواند منافع و اسقلال ملی را تضعیف کند. توسعه اقتصادی و فقرزدایی از الزامات اصلی کاهش وابستگی یک کشور به خارج است که بدون مشارکت زن و مرد در اقتصاد تحقق نمی‌یابد.
مثال‌هایی از زنان کارکن در تاریخ اسلام
از نخستین روزهای اسلام زنان مسلمان در زندگی اجتماعی و اقتصادی جوامع خود مشارکت داشتند. بیش از ۳۰۰ احادیث مشارکت مکمل زنان در فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی در زمان پیامر اسلام را تأیید می‌کند. زنان در زراعت شرکت می‌کردند، مزارع داشتند، سبزیجات و میوه‌ها را تولید می‌کردند و از حیوانات مراقبت می‌کردند و یا حیوانات را برای صاحبان‌شان پرورش می‌دادند. آنان اجناس را تبادله می‌کردند و صاحب اختیار تجارت شان بودند. خاوله، لخمیه و ثقفیه به تجارت عطر می‌پرداختند و همسر عبدالله بن مسعود صنایع دستی می‌ساخت و می‌فروخت. در زیر نمونه‌هایی از اشتغال زنان در طول تاریخ اسلام آورده شده است.
زنان در صحت و طبابت زنان
زنان در زمان پیامر اسلام در عرصه‌ی طبابت فعالیت داشتند. روفیده االاسلامیه، متولد ۶۲۰ پس از میلاد بدون تردید اولین زن پرستار و جراح شناخته شده است. او کاروان‌های سیار را به‌خاطر خدمت به مردم در زمان جنگ و صلح ایجاد کرد و در عرصه‌های مختلف اجتماعی به‌خاطر کمک به فقرا و نیازمندان فعالیت می‌نمود و بسیاری از یاران محمد را در مهارت‌هایی پرستاری آموزش داد.
یکی دیگر از پرستاران معروف در زمان پیامر اسلام شفاء بنت عبدالله بود که نام اصلی او لیلی بود و به‌دلیل مهارت‌هایش، الشفاء (شفاگر) مسمی شده بود. او همچنین یک مدیر دولتی بود و مسئولیت بخش طبابت و ایمنی عمومی در برصه عراق به او سپرده شده بود.
روش پرستاری و جراحی زنان در قرن ۱۶ و ۱۷ به خوبی ادامه یافت. همان‌طوری که جراح معروف ترک، شرف‌الدین (۱۴۶۸-۱۳۸۵) پس از میلاد و نویسنده‌ی کتاب «الجراحيۂ إلخانيه» رهنمود جراحی را نگاشته است.
زنان در علم و تکنالوژی
زنان مسلمان مانند مردان مسلمان در رشته‌های فیزیک، مهندسی، ریاضیات، نجوم و سایر علوم مشارکت داشتند. سطیتا المحمیلی ریاضیدان مسلمان قرن دهم از بغداد بود. کار او در ریاضیات و ابداع راه‌حل‌های بسیاری از معادلات توسط ابن کثیر مورد ستایش قرار گرفته و توسط ریاضی‌دانان سراسر جهان مورد استناد قرار گرفته است. لبنا از کوردوبا در بسیاری از عرصه‌ها، من‌جمله ریاضیات به درجه‌ی عالی رسید. او که قادر به حل مسائل پیچیده‌ی هندسی و الجبری بود، منشی خلیفه قرطبه الحکم دوم بود.
امروزه در بسیاری از کشورهایی که اکثریت مسلمانان اند، زنان دانش، علم و تکنالوژی جوامع شان را ارتقا می‌دهند. یکی از نمونه‌ها امارات متحده عربی است اداره‌ی فضایی آن کشور پنجمین اداره‌ی فضایی است که تلاش می‌کند به مریخ برسد.
رییس این اداره زنی است که به‌عنوان وزیر علوم نیز خدمت کرده است. در امارات متحده عربی، زنان ۸۰ درصد از تیم علمی را تشکیل می‌دهند.
زنان منحیث واعظان و عالمان دین و قضات
بعضی فکر می‌کنند که زنان نمی‌توانند علما و رهبران اسلامی باشند، چون که مردان از نظر عقل بر زنان برتری دارند. هم قرآن و هم تجربیات در زمان پیامر با این استددلال منافات دارد. در قرآن علاوه بر آیات فراوانی که به مساوات در خلقت انسان، داشتن تقوا، پاداش و تعالی اشاره می‌کند، مثال‌های رهبری زنان را بیان می‌کند، مانند مریم که به بالاترین درجه‌ی فضیلت انسانی و اقتدار معنوی رسیده بود و همچنان از ملکه سبا به‌دلیل ویژگی‌های عالی رهبری و خردش تحسین شده است.
از زمان پیامر زنان منحیث علما و مبلغان اسلامی خدمت می‌کردند. مثالا ام ورقه که از پیامر دستور گرفته بود تا مردان و زنان خانه و روستای خود را به نماز فرا بخواند. او همچنین یکی از معدود افرادی بود که قرآن را قبل از کتابت آن تحویل داد. در حدیث آمده است که پیامر از خانه‌ی ام ورقه دیدن کرد و شخصی را برای آذان دادن گماشت و به او دستور داد که خانواده‌ی خود را در نماز امامت کند. بر اساس این حدیث، برخی از علما، از جمله امام ابن جریر الطباری ابوتصور، امام مزنی قاضی ابوطیب و آل ابدر به امامت زنان معتقد اند. سیده نفیسه، نوه‌ی دختری پیامر که فقه اسلامی را تدریس می‌کرد، شاگردان بسیاری، از جمله ابوعبدالله محمد شافعی را تربیت کرد. شافعی مکتب فقه شافعی را تأسیس کرد و زمانی که طلبه بود، نفیسه حامی مالی او بود. عایشه بنت سعد بن ابی وقاص، فقیه و عامل، به مالک بن انس بن مالک، مؤسس مکتب فقهی مالکی تدریس می‌کرد.
بسیاری از علمای اسلام تشخیص داده‌اند که از قاضی بودن زنان هیچگاه منع نشده و هیچ مانعی بر آن نیست. برخی از فقهای مشهور مسلمان استددلال می‌کنند که زنان در قوه قضائیه از حقوق برابر با مردان برخوردار هستند. شیخ محمد غزالی از االزهر نمونه‌هایی از زنان را ذکر کرد که اقدامات و سیاست‌های‌شان به بهبود کشورشان انجامید و اظهار داشت: «هر آن وظایفی را که مردان انجام نمی‌دهند به هر زنی که می‌تواند آن کار را انجام دهد، خوش آمد می‌گویم.» محقق مدرسه‌ی االزهر، یوسف قرضاوی به این نتیجه رسید که چون هیچ نص رصیحی از قرآن وجود ندارد که زنان را از انجام هر یک از این‌گونه وظایف منع کند، زن می‌تواند قاضی و یا حتا نامزد ریاست‌جمهوری باشد. امام اعظم مدرسه‌ی االزهر، محمد طنطاوی۲۷ و مفتی مصر احمد الطیب۲۸ نیز به این مسأله مصمم شدند که هیچ نص صریح در قرآن و سنت وجود ندارد که مانع قضاوت زن شود. آنان با استناد به اصل مصلحه به این نتیجه رسیدند که انتصاب زنان منحیث قاضی به‌خاطر خدمت و منافع عامه باید مجاز باشد.
بسیاری از کشورهای اسلامی تصدیق کردند که زنان می‌توانند قاضی باشند. در اندونیزیا در دهه‌ی ۱۹۵۰، وزارت امور دینی تصدیق نمود که انتصاب زن منحیث قاضی کدام تهدیدی را به بار نمی‌آورد و به این نتیجه رسیدند که به‌دلیل فقدان قاضیان واجد شرایط، انتصاب زنان به این سمت مجاز است.
اولین قاضیان زن در نخست به‌گونه‌ی نیمه‌روز به محاکم شرعی منصوب شدند. در سال ۲۰۱۱ از مجموع قضات در اندونیزیا ۱۵ درصد آن را زنان تشکیل می‌دادند. همچنین در آن کشور زنان مجاز هستند که رییس محاکم شرعی باشند. زنان از دهه‌ی ۱۹۶۰ به‌عنوان قاضی در محاکم مدنی در مالیزیا فعالیت کنند؛ اما زنان تا همین اواخر اجازه نداشتند در محاکم شرعی خدمت کنند.
در سال ۲۰۱۶ زمانی که دو زن به حیث قاضی محکمه‌ی عالی شریعت منصوب شدند، مالیزیا تاریخ‌ساز شد.
در سال ۲۰۱۹ تینگ کو میامون توان مات، یک زن مسلمان مالیزیایی‌نژاد اولین قاضی زن در کشور تعین شد.
سودان از دهه‌ی ۱۹۷۰ به زنان اجازه‌ی قاضی شدن را داده است و در سال ۱۹۸۷ چهار زن در بست‌هایی قضایی توظیف بودند. اولین قاضی زن منحیث رییس محکمه‌ی شرعی در سال ۲۰۱۹ در آن کشور منصوب شد. پاکستان در سال ۲۰۱۳ اولین زنان را به محکمه‌ی عالی شریعت ایالتی منصوب کرد. سایر کشورهای اسلامی که قاضی بودن زن را اجازه می‌دانند عبارت اند از سوریه، لیبیا، پاکستان، تونس، اندونیزیا، مراکش و مصر. در ترکیه زنان می‌توانند واعظ باشند.
زنان منحیث مبارزان جنگی، مذاکره‌کننده و صلح‌طلب
تاریخ اسلام شاهد مثال‌های متعدد زنان شجاع مسلمان است که زنان در جنگ‌ها با مردان یک‌جا می‌جنگیدند و در مقابل نظامیان مهاجم ایستادگی می‌کردند. همچنان زنان در جنگ‌ها میانجی‌گری و وساطت می‌کردند و مخالفان را آشتی می‌دادند، در مذاکرات نیز شرکت کرده‌اند و به پیامبر و یارانش مشوره می‌دادند و در تصمیم‌گیری‌های کلیدی سهیم بودند. عایشه، همسر محمد جنگ جمل را رهبری کرد و صلح را امضا نمود.
نصیبه بنت کعب که نقش محافظت از پیامر در جنگ احد را داشت چنین توضیح داد که زنان مجاز به مبارزه به‌خاطر منافع جامعه‌ی‌شان هستند. ابن قنفذ از مراکش حادثه‌ای را ثبت کرد که در آن یکی از زنانی که با آنان درس خوانده بود، لاله عزیزه از سکساوا، مذاکره‌کننده‌ی صلح در جنگ میان دو گروه بود که منجر به آشتی جانبین شد.
پس از کشته‌شدن علی، خلیفه‌ی چهارم ۱۶ زن به‌خاطر مطالبه‌ی عدالت به پایتخت جهان اسلام، دمشق سفر کردند. زنانی که در سال ۶۵۷ در جنگ صفین حضور داشتند و به وفیدات یا هیأت معروف بودند، جهت مطالبه‌ی حقوق و اعمال آزادی‌شان نزد معاویه رفتند. در میان شان ام سنان بنت هیتاما به‌خاطر رهایی نواسه‌اش که به ناحق زندانی شده بود نزد خلیفه رفت. سودا بنت عمارا به نمایندگی از مردم‌اش خواهان عدالت بود و به اقدامات والی منطقه‌اش اشاره کرد و از خلیفه خواستار برکناری او شد. خلیفه با درخواست او موافقت کرد.
زنان منحیث رهبران سیاسی و کارمندان حکومت
زنان از سال‌های نخستین اسلام در پست‌هایی سیاسی و رهبری خدمت کرده‌اند. قرآن ملکه سبا را مثال می‌زند که به او قدرت و حکمت داده شده بود و او را به‌خاطر شیوه‌ی مشورتی که در امور خودش و مردمش داشت ستایش می‌کند. ضیفا خاتون، همسر پسر صلاح‌الدین نائب‌السلطنه سوریه متوفی (۱۲۴۲) بود. راضیه سلطانه (۱۲۴۰) بر دهلی حکومت کرد و نانا اسماء (۱۸۶۴) ملکه‌ی شاعر نایجیریا بود. تمامی این زنان مسلمان با موفقیت و عادلانه حکومت کردند. در دوران معاصر، بسیاری از زنان نقش‌های رهبری را در جهان اسلام بر عهده گرفته‌اند. در سال ۲۰۱۹ بر اساس بررسی دقیق منابع اسلامی، شیخ الطیب، امام اعظم مدرسه‌ی االزهر از پرداختن به مسائل زنان به‌طور گسترده دفاع کرد و در ایکس (توییتر سابق) نگاشت: «زنان نماینده‌ی نیمی از جامعه هستند. اگر به آنان اهمیت ندهیم، مانند راه رفتن تنها روی یک پا است.» کشورهای اسلامی که رییس‌جمهور یا نخست‌وزیر زن داشتند عبارت اند از پاکستان، بنگله‌دیش، ترکیه، سنیگال، اندونیزیا، قرقیزیستان، کوزوو، مالی، قربس شمالی، موریس و سنگاپور.
آخرین مورد که به این لیست اضافه شده در کشور تانزانیا است: سامعه سولوهو که به‌تاریخ ۱۹ مارچ ۲۰۲۱ اولین رییس‌جمهور زن در این کشور شد.
در سال ۲۰۱۸ تعداد زنان انتخاب‌شده در پارلمان بحرین بی‌سابقه بود که در مجموع شش زن منحیث قانون‌گذار در شورای نمایندگان راه یافته بودند. زنان همچنین نقش مهمی در تاریخ سیاسی در سومالیا دارند. در جنوری ۲۰۲۱ نخست‌وزیر تأیید کرد که ۳۰ درصد از چوکی‌های پارلمان به زنان اختصاص خواهد یافت. از مارچ ۲۰۲۱ زنان سومالیایی پست‌هایی رهبری ملی را نیز برعهده داشتند.
داکتر فوزیه آبیکار ریاست وزارت صحت و خدمات انسانی و حنیفه محمد ابراهیم پست وزارت زنان و توسعه حقوق بشر را بر عهده دارد. امارات متحده عربی رتبه‌ی اول در شاخص نمایندگی زنان در پارلمان در سال‌نامه‌ی رقابت جهانی ۲۰۲۰ را دارد. در نتیجه‌ی هدایات سال ۲۰۱۹ به‌منظور افزایش تعداد نمایندگان زن نیمی از شورای ملی فدرال ۴۰ عضو امارات متحده عربی اکنون زن هستند. شیخه منال بنت محمد، رییس شورای تساوی جنسیتی امارات می‌گوید تساوی جنسیتی از ضمره‌ی اصولی بود که نزدیک به پنج‌دهه پیش امارات متحده عربی بر اساس آن پایه‌گذاری شد که از اعتقاد شیخ زاید فقید نشأت می‌گیرد که زنان شرکای برابر در دست‌یابی به توسعه پایدار هستند.
منابع:
۱- بدایه المجتهد، ۲/۲۹۵، المیزان الکبری ۲/۱۸۹، المحلی ۹/۳۶۳، ۳۹۵-۴۰۴، الهدایه ۳/۱۰۷و بدایه ۲/۲۶۰.
۲- فقی رسول جمال محمد، زن در اندیشه اسلامی، ترجمه‌ی دکتر محمود ابراهیمی، نشر احسان.
۳- توسلی افسانه و سعیدی وحیده (۱۳۹۰)، «تأثیر اشتغال زنان بر ساختار».
۴- صادقی مسعود و عمارزاده مصطفی (۱۳۸۳)، «تحلیلی بر عوامل اقتصادی مؤثر در اشتغال زنان»، تهران، نشریه پژوهش.
۵- الوانی، مهدی و ضرغامی‌فرد، مژگان (۱۳۸۰)، «نقش زنان».