خالد محمدی
ملا هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان دستور داده است که در ولایت‌ها کمیسیون تثبیت و جمع‌آوری تسلیحات نظامی از نزد فرماندهان و بزرگان قومی تشکیل شود و این کمیسیون در ضرب‌الاجل سهماهه، تسلیحات را ثبت و بخشی از آن را هم جمع‌آوری کند. طالبان مدعی اند که تثبیت و جمع‌آوری تسلیحات نظامی به هدف تأمین امنیت، ایجاد نظم و مشخص شدن تسلیحات نظامی انجام می‌شود، اما گمانه‌زنی‌ها بر این است که این کمیسیون به هدف تضعیف بیشتر قدرت طالبان غیرپشتون تأسیس شده است. مسئولان مطبوعاتی و رسانه‌های طالبان هیچ گزارشی مبنی بر روند جمع‌آوری و تثبیت اسلحه در ولایت‌هایی با اکثریت جمعیت پشتون‌نشین منتشر نکرده‌اند.
طالبان در بیشتر از دودهه‌ی گذشته با نظام جمهوری مورد حمایت امریکا و کشورهای غربی مصروف جنگ بودند. طالبان به‌خاطر جلب حمایت مردم روستانشین، آنان را به جنگ تشویق می‌کردند و بخشی از تجهیزات و تسلیحات نظامیان تحت عنوان «غنایم» جنگی در اختیار جنگ‌جویان قرار می‌گرفتند؛ اما اکنون تصمیم جمع‌آوری این تسلیحات گرفته شده است.
با فروپاشی حکومت افغانستان در آگست ۲۰۲۱، بخشی از تسلیحات نیروهای نظامی ناپدید شده و بخشی از این تسلیحات در اختیار برخی از گروه‌های تروریستی قرار گرفته است.
اداره‌ی بازرس ویژه‌ی امریکا برای بازسازی افغانستان (سیگار) در نوامبر ۲۰۲۲ مدعی شده بود که تجهیزات نظامی به ارزش بیش از ۷.۱۲ میلیارد دالر در اختیار طالبان قرار گرفته است.
وزارت دفاع امریکا یا پنتاگون گفته است که از سال ۲۰۰۵ تا آگست ۲۰۲۱ در مجموع ۱۸.۶ میلیارد دالر تجهیزات به نیروهای امنیتی و دفاعی افغانستان کمک کرده است. این تجهیزات شامل هواپیمای جنگی، موتر نظامی، سلاح، تجهیزات ارتباطی و سایر ابزارهای نظامی است.
کاهش قدرت طالبان تاجیک‌تبار
تخار در شمالشرق افغانستان، جزو نخستین ولایت‌هایی بود که روند تثبیت و جمع‌آوری تجهیزات نظامی در آن آغاز شد. مولوی عبیدالله امین‌زاده، والی طالبان در تخار از تمامی مسئولان نظامی این ولایت خواسته است که تجهیزات نظامی‌شان را ثبت «بیت‌المال» کنند.
او گفت: «کمیسیون تشکیل شده و طرز‌العمل ساخته شده است. باید مطابق آن کار شود و از فرمان امیرالمؤمنین (رهبر طالبان) اطاعت شود تا از وسایط یا سلاح دوره‌ی جهاد استفاده‌ی غلط نشود.»
مولوی زبیر، مسئول ثبت بیت‌المال طالبان در زون شمالشرق گفته است که بزرگان قوم مسئولیت تمام تجهیزات نظامی افراد شان را بر عهده بگیرند تا شمار این تجهیزات و شمار افراد نظامی آن مشخص شود.
مولوی ضیاءالحق حامد، فرمانده پولیس طالبان برای تخار تأکید کرده است که بربنیاد ضرب‌الاجل سهماهه، باید تمامی تجهیزات نظامی ثبت «بیت‌المال» شود و این روند به پایان برسد.
قاری محمدنبی عابد، رییس کمیسیون تثبت بیت‌المال در تخار گفته است که اگر فرمان ملا هبت‌الله آخوندزاده در راستای ثبت تجهیزات نظامی عملی نشود، آنان به رهبرشان صادق نیستند و تأکید کرده است که تجهیزات نظامی غیرضروری باید جمع‌آوری شود.
قاری فصیح‌الدین، رییس ستاد ارتش طالبان تنها فرد بلندرتبه‌ی تاجیک‌تبار در ساختار نظامی «امارت اسلامی طالبان» است و بیشتر در ولایت‌های بدخشان و تخار نفوذ دارد. یکی از پرسش‌ها این است که آیا مشخص کردن میزان سلاح و جمع‌آوری آن، به کاهش قدرت نظامی فصیح‌الدین خواهد انجامید؟
گفته می‌شود که فصیح‌الدین هرچند که مقام بلند نظامی را بر عهده دارد، اما صلاحیت‌هایش محدود است و وزارت دفاع در انحصار طالبان پشتون‌تبار قرار دارد.
فصیح‌الدین و فرماندهان تحت امرش در حکومت پیشین افغانستان در سقوط ولایت‌های شمال‌شرقی سهیم و در قیاس با طالبان پشتون‌تبار در این حوزه از قدرت بیشتر نظامی برخوردار بودند. حکومت طالبان برخلاف ماه‌های نخست حکومت‌داری‌اش، در عوض تاجیک‌تباران وابسته به قاری فصیح‌الدین، طالبان پشتون‌تبار را در برخی از مسندهای ملکی و نظامی گمارده‌اند. گفته می‌شود که حکومت طالبان، به اصطلاح عام «غیرپشتون‌ها» را غیرخودی در بدنه‌ی حکومت خود می‌داند و به همین‌خاطر تلاش می‌کند که آنان را تا آن‌جا که امکان دارد از بخش‌های نظامی، امنیتی و استخباراتی به حاشیه براند.
حکومت طالبان فرماندهان ارشد ازبیک‌تبارش را نیز منزوی کرده و قدرت نظامی‌شان را به‌شدت کاهش داده است.
روند تثبیت و ثبت اسلحه از سوی طالبان در بلخ هم آغاز شده است. عطاءالله زید، مشهور به حاجی زید، سخن‌گوی والی طالبان برای بلخ در حساب ایکس خود نوشته است که کمیسیونی برای ثبت اسلحه‌ی «بیت‌المال» کارش را آغاز کرده است. او گفته است که در نشست این کمیسیون، تمام مسئولان نظامی، امنیتی و استخباراتی، مسئولان ملکی و دلگی‌مشران (بزرگان قوم) حضور داشتند. او جزئیات بیشتری در این مورد ارائه نکرده است.
هشدار از سرکشی
عبدالله هوتک، سخن‌گوی والی طالبان در سمنگان گفته است که حدود یک‌ونیم ماه پیش کمیسیون حفاظت از «بیت‌المال» برای ثبت تجهیزات نظامی در ولایت سمنگان نیز آغاز شده است. عتیق‌الله ملنگ، نماینده‌ی وزارت داخله‌ی طالبان در زون شمال گفت که کمیسیون عمومی تثبیت «بیت‌المال» در سراسر افغانستان تشکیل گردیده است و در هر ولایت رییس استخبارات، فرمانده پولیس و فرمانده لوا ارتش طالبان عضویت این کمیسیون را دارند و والی نظارت و سرپرستی این اعضا را بر عهده دارد.
او گفت که «دلگی‌مشران» باید اسلحه‌ی‌شان را ثبت کنند و برای افراد غیرمسئول هم سه ماه وقت داده می‌شود تا اسلحه‌ی‌شان را ثبت کنند و اگر این کار را نکنند، با آنان برخورد صورت می‌گیرد.
مولوی محمدهاشم شفیق، رییس استخبارات طالبان در سمنگان هشدار داده است که از فرمان رهبرشان نباید سرکشی صورت گیرد و همه‌ی تجهیزات نظامی، از جمله اسلحه و دوربین‌ها ثبت شود.
با سلطه‌ی طالبان در افغانستان، آنان بخش زیادی از اسلحه را از نزد افرادی که عضویت این گروه و یا وابستگی به آنان را نداشتند، جمع‌آوری کردند. اما اکنون طالبان از افرادی مجهز با تجهیزات نظامی به‌عنوان «افراد غیرمسئول» نام می‌برند که بخشی از نیروهای خودشان هستند ولی رسما جزء تشکیل نظامی، امنیتی و استخباراتی آنان نیستند.
در فاریاب، سمنگان، سرپل، جوزجان و چندین ولایت دیگر، طالبان ازبیک‌تبار زیر پرچم طالبان علیه حکومت پیشین افغانستان جنگیدند و قاری صلاح‌الدین مشهورترین فرمانده نظامی ازبیک‌تبار طالبان است که در سقوط ولایت‌های شمالی در دوران حکومت پیشین نقش «کلیدی» داشت و به «فاتح» ولایت‌های شمالی مشهور بود.
او پس از آن‌که اشرف غنی ارگ را ترک کرد و از کشور خارج شد، از جمله مقام‌های طالبان بود که وارد ساختمان ارگ شد. صلاح‌الدین ایوبی توقع داشت که در مسند بلند نظامی گمارده شود، اما با گذشت چند ماه از حکومت طالبان، به‌عنوان معاون فرمانده ارتش در ولایت پکتیا منصوب شد که پس از چند هفته از این مسند استعفا داد. حکومت طالبان ایوبی را معاون وزارت احیا و انکشاف دهات گمارد، اما او نپذیرفت و به زادگاهش فاریاب رفت. سرانجام در ماه عقرب ۱۴۰۱ به دستور رهبر طالبان، صلاح‌الدین ایوبی، فرمانده پولیس زابل گمارده شد.
تلویزیون ملی افغانستان که تحت کنترل طالبان است، گزارش داده است که هیأت با صلاحیت از وزارت‌های داخله، دفاع و ریاست عمومی استخبارات (اطلاعات) طالبان به‌منظور ثبت سلاح‌های شخصی و «دولتی» مسئولان، مجاهدان (طالبان) و اموال «بیت‌المال» به بامیان سفر کرده است. این هیأت از تمام مسئولان نظامی و ملکی این گروه خواسته است که سلاح‌های شخصی، دولتی و اموال بیت‌المال را ثبت و در این بخش همکاری کنند.
در بامیان، طالبان فرمانده نظامی هزاره‌تبار مشهور ندارند. مولوی مهدی مجاهد، تنها فرمانده هزاره‌تبار طالبان بود که پس از برکناری از مسند اداره‌ی استخبارات، به ولسوالی بلخاب سرپل رفت و از بدنه‌ی طالبان جدا شد. بین مهدی مجاهد و نیروهای طالبان درگیری‌های نظامی رخ داد و او مجبور شد که از مرکز بلخاب به‌دلیل هجوم گسترده‌ی نیروهای طالبان خارج شود. طالبان مهدی مجاهد را هنگام عبور از گذرگاه اسلام‌قلعه ولایت هرات در ماه اسد ۱۴۰۱ دستگیر کردند و کشتند. با کشته‌شدن مهدی مجاهد، از میان شهروندان هزاره‌ی افغانستان هیچ فردی در مسند بلند نظامی، امنیتی و استخباراتی طالبان کار نمی‌کند. طالبان بیشتر مسندهای کلیدی و مهم اداری و نظامی را در اختیار افراد خود (که غالبا پشتون هستند) قرار داده‌اند، اما کوشیده‌اند که با گماریدن نمادین چند چهره‌ی تاجیک‌تبار، ازبیک‌تبار و هزاره‌تبار و ترکمن‌تبار در بعضی پست‌های دولتی، به مردم افغانستان و جامعه‌ی جهانی این تصویر را ارائه کنند که حکومت‌شان از لحاظ ترکیب قومی متوازن و فراگیر است. پرسشی که اکنون در میان ناظران مطرح است این است که طالبان غیرپشتون تا کجا از این فرمان ملا هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان پیروی خواهند کرد و اگر پیروی نکنند با چه واکنشی روبه‌رو خواهند شد.