وزارت‌های معارف و تحصیلات عالی طالبان روند تحصیل و توزیع اسناد تحصیلی برای نیروهای این گروه و طلبه‌های دینی را تسهیل کرده‌اند. اکنون شماری از نیروهای این گروه، پس از گذراندن امتحان‌های بسیار ابتدایی، در مکاتب و دانشگاه‌ها مصروف تحصیل هستند.
حدود یک ماه قبل، وزارت تحصیلات عالی طالبان در صحن روضه در مزار شریف، مرکز ولایت بلخ امتحانی را برای تثبیت سویه‌ی علما و نیروهای طالبان برگزار کرد. طبق اعلام وزارت تحصیلات عالی طالبان، پنج هزار و ۱۰۰ نفر از پنج ولایت شمالی در این امتحان شرکت کرده بودند. نام این امتحان را طالبان مقطع «عالمیه» و آن را معادل «ماستری» خواندند.
لطف‌الله خیرخواه، معاون علمی وزارت تحصیلات عالی طالبان گفت که پس از تثبیت سویه‌ی اشتراک‌کنندگان در امتحان عالمیه و نگارش رساله، سند ماستری به آنان توزیع می‌شود. او گفت: «امتحان به تمام معنا شفاف بود و در آن تقلب نشد. ناظران از روند امتحان نظارت جدی کردند.»
علاء‌الدین، یکی از شرکت‌کنندگان این امتحان با خوشحالی از اخذ آن گفت: «من از امارت اسلامی و وزارت تحصیلات عالی خوشحال هستم که زمینه‌ی بررسی اسناد ما را فراهم کرد. باید به کدرهای ما زمینه‌ی کار فراهم شود.»
حکومت طالبان تلاش می‌کند که شمار نیروهای وفادار به خود را در نهادهای آموزشی و تحصیلی افزایش دهد. این در حالی است که دانش‌آموزانی که دوره‌های مختلف آموزش برای راهیابی به دانشگاه را سپری می‌کنند تا در امتحان کانکور سراسری به رشته‌های دلخواه شان راه پیدا کنند، نمی‌توانند از طریق رقابت آزاد علمی به دانشگاه‌ها وارد شوند. ورود نیروهای طالبان و طلبه‌های مدارس دینی به مؤسسات تحصیلات عالی، بدون شرکت در امتحان سراسری کانکور، کل سیستم ورود به دانشگاه از طریق نظام رقابت در کانکور را برهم زده است.
در سال گذشته، طالبان برای فارغان صنف‌های ۱۲ و ۱۴ مدارس دینی کانکور راهیابی به دانشگاه برگزار کرده بودند. فارغان این مدارس در دانشکده‌های حقوق و علوم سیاسی، شرعیات اسلامی و ادبیات جذب شدند. همین‌طور، وزارت تحصیلات عالی طالبان از ۵۰ هزار طلبه‌ی مدارس دینی در سراسر افغانستان برای راهیابی به دانشگاه امتحان کانکور اخذ کرد. شمار زیادی از این طلبه‌ها به‌جز آشنایی اندک با علوم دینی، هیچ پیشینه‌ی آموزش در علوم متداول مکاتب عصری را نداشتند.
ندامحمد ندیم، وزیر تحصیلات عالی طالبان و از چهره‌های تندرو این گروه در هنگام اخذ امتحان کانکور از طلبه‌های مدارس دینی، ادعا کرده بود که برگزاری این امتحان و دادن مدرک تحصیلی به طلبه‌های مدارس دینی، باعث پایان دادن به «جعل اسناد» و سبب «شفاف و معتبرسازی» نظام تحصیلی افغانستان خواهد شد.
ندامحمد ندیم در ماه قوس ۱۴۰۱ در سفر به ولایت هرات در غرب کشور گفته بود که درجه‌ی علمی یک «مجاهد» باید از روی شمار ماین‌گذاری‌هایی که انجام داده محاسبه شود. او گفته بود: «او بیست سال زحمت کشیده و حالا تو به او می‌گویی که امتحان بدهد. او کل مسائل را ياد ندارد. اين گناه او نیست. او بیست سال با کفار مقابله کرده است. درجه‌ی امتیاز آنان (نیروهای طالبان) این است که هر قدر زیاد ماین انفجار داده باشد، همان قدر ممتاز است.»
با فروپاشی حکومت افغانستان، شمار زیادی از استادان دانشگاه‌ها کشور را ترک کردند و طالبان به‌جای آنان نیروها و حامیان‌شان را به‌عنوان کادر در دانشگاه‌ها گمارده‌اند. برخی از استادان دانشگاه هم که برای سپری کردن دوره‌های تحصیلی به خارج به‌سر می‌بردند، زیر حاکمیت طالبان تمایلی به برگشت به کشور ندارند. همزمان، علاقه‌مندی برای شرکت در امتحان سراسری کانکور در میان جوانان اهل افغانستان در قیاس با دوران حکومت پیشین کاهش یافته است.
محمدادریس، فارغ صنف دوازدهم یکی از مکاتب دولتی هرات است، اما نمی‌خواهد در امتحان سراسری کانکور امسال شرکت کند. او به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید: «من به امتحان کانکور شرکت نمی‌کنم و به مشوره‌ی برادر خود برای شرکت در امتحان تافل آمادگی می‌گیرم تا بتوانم بورسیه‌ی خارج از افغانستان را بگیرم و برای تحصیل آن‌جا بروم.»
او به این باور است که در دوران طالبان، کیفیت آموزش در دانشگاه‌ها پایین آمده است و به همین خاطر روی راهیابی به دانشگاه وقت نمی‌گذارد.
پرسش‌های آسان
حدود دو هفته قبل آمریت تعلیمات تخنیکی و مسلکی ولایت تخار، امتحان تثبت سویه‌ی «مجاهدین» را برگزار کرد. در این امتحان، صدها نفر از نیروهای طالبان اشتراک کرده بودند تا در صنف‌های ۱۲ و ۱۳ این آمریت راه پیدا کنند. در میان این افراد، نیروهای کهن‌سال و میان‌سال طالبان هم حضور داشتند.
مسئولان معارف طالبان در تخار گفته‌اند افرادی که نمره‌ی قبولی امتحان را کسب کنند به مدت یک‌ونیم سال به‌گونه‌ی «ویژه» در بخش اداره و مدیریت آموزش‌های‌شان را سپری خواهند کرد.
یافته‌های روزنامه اطلاعات روز نشان می‌دهد که امتحان ورودی آمریت تعلیمات تخنیکی و مسلکی ولایت تخار با تمرکز بر مسائل دینی برگزار شده است و پرسش‌های این امتحان هم «ساده» و چهار گزینه‌ای بوده است. یکی از پرسش‌های این امتحان این بوده است: «از یک‌جا نمودن عدد ۲۲ و ۲۸ کدام عدد بدست می‌آید؟»طالبان مشخص نکرده‌اند که نمره‌ی قبولی امتحان آمریت تعلیمات تخنیکی و مسلکی ولایت تخار چند است.
قاری محمد عارف، یکی از نیروهای طالبان است و تأکید دارد که اینک تلاش می‌کند تا به آموزش بپردازد. او گفت: «ما در سنگر بودیم و نمی‌شد که قلم بدست می‌گرفتیم و درس می‌خواندیم. حالا خوشحال هستم که درس می‌خوانم و علم می‌آموزم.»
زاهدالله یکی دیگر از نیروهای طالبان است که در امتحان انستیتوت تعلیمات تخنیکی و مسلکی تخار شرکت کرده است. او از مسئولان «امارت اسلامی طالبان» سپاس‌گزاری می‌کند که زمینه را برای آنان طوری فراهم ساخته‌اند که «در سریع‌ترین زمان ممکن» امتحان بدهند و درس خود را شروع کنند.
او گفت: «امتحان خوبی بود و ما از مسئولان امارت اسلامی بسیار خوشحال هستیم.»
نیروهای طالبان توقع دارند که به‌خاطر جنگیدن زیر پرچم این گروه در بخش‌های آموزشی، تحصیلی و حکومتداری جذب شوند.
نیروهای طالبان در ولایت‌های دیگر هم پس از سپری کردن امتحان به صنف دهم و یازدهم مکاتب جذب می‌شوند. یافته‌های روزنامه اطلاعات روز نشان می‌دهد که برگزاری امتحان‌های ورودی با پرسش‌های آسان و با تمرکز بر معلومات دینی صورت می‌گیرد.
فشرده‌سازی زمان
غلام‌حیدر شهامت، یکی از فرماندهان مطرح طالبان در هرات و رییس اداره‌ی تعلیمات تخنیکی و مسلکی طالبان در این ولایت گفت که تقسیم‌اوقات درسی نیروهای این گروه که شاغل در اداره‌های دولتی هستند را به شکلی تنظیم خواهند کرد که در جریان کارهای‌شان مشکل ایجاد نشود، تا آنان بتوانند در انستیتوت‌های زیرمجموعه‌ی این نهاد به تحصیل بپردازند.
او گفت طالبانی که سند معادل صنف نهم را داشته باشند، پس از استخدام در دوره‌ی یک‌ونیم‌ساله از دوره‌ی لیسه فراغت می‌یابند و آنانی که سند تحصیلی معادل صنف ۱۲ داشته باشند، پس از مدت یک‌ونیم سال از صنف ۱۴ فارغ می‌شوند تا بتوانند وارد دانشگاه شوند.
غلام‌حیدر شهامت می‌پذیرد که استخدام نیروهای طالبان در اداره‌های دولتی باعث شده است که در امور این اداره‌ها خلاء ایجاد شود، اما می‌گوید که طالبان با جذب نیروهای خود در انستیتوت‌های تعلیمات تخنیکی در راستای بلند بردن ظرفیت آنان کار می‌کنند.
او گفت: «دانش‌آموزان پس از فراغت خواهند توانست که مشکلات شان را در دفترهایی که کار می‌کنند، بر طرف کنند. آنچه که شما هم می‌دانید، آنان (اشاره به نیروهای طالبان) در بسیاری از جاهایی که مقرر شده‌اند، مشکلات دارند و برای رفع این مشکلات این (آموزش) بهترین خدمت به آنان است.»
او اطمینان می‌دهد که نیروهای طالبان که بیکار و خانه‌نشین هستند، با پی‌گیری برنامه‌های این انستیتوت‌ها خواهند توانست برای خود کار فراهم سازند.
طالبان از زمان سقوط نظام جمهوری در آگست ۲۰۲۱ تا اکنون بخشی از نیروی کار اداره‌های دولتی را از کارهای‌شان اخراج کرده و در عوض نیروها و افراد وفادار به خود را گماشته‌اند.