وزارت دفاع طالبان روز شنبه (۱۵ جدی) تصاویری از پایان دورهی آموزشی موشکهای هدایتشونده منتشر کرد. در این تصاویر، هیچ نشانی از شلیک یا استفادهی عملی از این موشکها دیده نمیشد. علاوه بر این، برخی از سربازان ارتش طالبان حتا بندهای پوتین خود را نبسته بودند. بیتوجهی به چنین جزئیات سادهای، از جمله بستن بند پوتین و رعایت ظاهر یونیفرم نظامی، نشان میدهد افرادی که طالبان از آنان بهعنوان نیروهای نخبهی آموزشدیده در استفاده از موشکهای هدایتشونده یاد میکنند، با شتاب بهعنوان نیروهای زبده معرفی میشوند اما در واقع استفاده از تصاویرشان بیشتر جنبهی تبلیغاتی دارد.
از سوی دیگر، وزارت دفاع طالبان نتوانسته است نوع موشکها را به درستی شناسایی کند. برخلاف ادعای این وزارت، موشکهای مورد استفاده از نوع میلان نبوده و صرفا موشکهای ضدزره کنکورس ۹M135 هستند. طالبان معمولا آغاز دورههای آموزش نظامی را اطلاعرسانی میکنند، اما این بار آغاز دورهی آموزش موشکهای کنکورس را اعلام نکرده بودند. همچنین، در تصاویر منتشرشده از مراسم فراغت، هیچ مقام ارشد طالبان حضور نداشته است.
در اطلاعیه وزارت دفاع طالبان آمده بود که ۱۳ نفر از نیروهای جوان این گروه یک دورهی آموزشی یکماهه را در زمینهی استفاده از موشکهای هدایتشوندهی میلان کنکورس تحت نظارت توپچی این وزارتخانه سپری کردهاند.
براساس اطلاعیهی این وزارتخانه، مراسم فراغت این نیروها با حضور مولوی محمدیعقوب منصور، فرمانده جلبوجذب طالبان و ملا صدیقالله مستری، مربی این دوره برگزار شده است. در این اطلاعیه آمده است: «منسوبان تازه فارغشده، نمایش و تمثیل از این دستگاه را با اشتیاق فراوان اجرا کردند.»
طالبان در این اطلاعیه مدعی شدهاند که این موشکها برای نخستینبار در افغانستان فعال شدهاند و توانایی هدف قرار دادن تانکهای زرهی، کشتیهای جنگی و چرخبالها در ارتفاع پایین را دارند. با اینحال، مشخص نکردهاند که این موشکها را از کجا بهدست آوردهاند.
افغانستان کشوری محصور به خشکی است و هیچگونه دسترسی مستقیم به آبهای آزاد ندارد. به همین دلیل، هیچ کشتی جنگی نمیتواند به مرزهای افغانستان برسد. این در حالی است که در چندین حملهی هوایی ارتش پاکستان در شرق افغانستان، از جنگندهها و پهپادها استفاده شده است. با وجود این حملات، طالبان نتوانستهاند این تجهیزات را رهگیری کنند یا هدف قرار دهند.
درنگی بر عکسها
در تصاویر منتشرشده از سوی طالبان، دستگاههای موشک کنکورس در وضعیت عملیاتی به نظر میرسند. لنز اپتیکی و تجهیزات هدایت موشک به درستی نصب شدهاند و به سمت هدف نشانهگیری شدهاند. با اینحال، عدم وجود موشک روی دستگاه نشاندهندهی آن است که این تجهیزات آمادهی پرتاب نیستند. در حالت عملیاتی، موشک باید درون لولهی پرتاب قرار بگیرد، اما در این تصاویر لوله خالی است. این امر نشان میدهد که عکسها احتمالا برای اهداف نمایشی یا آموزشی گرفته شدهاند.
اپراتور طالبان در حالت آماده به شلیک قرار دارد و از دستگاه اپتیکی برای نشانهگیری استفاده میکند. این وضعیت گواه بر تمرین یا شبیهسازی پرتاب است. همچنین، محیط برفی و حضور سایر نیروهای نظامی در پسزمینه تأیید میکند که این تصاویر در یک پایگاه یا منطقهی تمرینی گرفته شده است. افراد حاضر در پسزمینه، با تجهیزات کامل، صرفا در حال تماشای این تمرین هستند. هیچ نشانهای از آمادگی برای عملیات واقعی، مانند رعایت هشدارهای ایمنی، در تصاویر دیده نمیشود.
بررسیهای خبرنگار اطلاعات روز نشان میدهد که عکسهای منتشرشده از سوی وزارت دفاع طالبان متعلق به سیستم موشک ضدزره کنکورس (۹M135) است. این سیستم بهخاطر طراحی خاص سهپایه، واحد هدایت مستطیلی شکل، و لولهی پرتاب بلند آن به راحتی قابل شناسایی است. موشک کنکورس در میان نیروهای نظامی کشورهای شوروی سابق و متحدان آن بهطور گسترده استفاده شده و از جمله تسلیحات شناختهشده در این دسته به شمار میرود.
این موشک از سیستم هدایت نیمهخودکار خط دید استفاده میکند که به اپراتور اجازه میدهد تا هدف را در طول پرواز موشک بهصورت مستقیم دنبال کند. این ویژگی فرآیند یادگیری و استفاده از موشک را آسانتر میکند، مشروط بر اینکه کاربر آموزش کافی دریافت کرده باشد.
برای استفاده از این موشک، اپراتور باید دانش کافی دربارهی اصول هدایت، هدفگیری و کنترل سیستم داشته باشد. آموزش کامل برای یک سرباز آموزشدیده معمولا دو تا چهار هفته زمان میبرد و شامل جلسات تئوری و تمرینهای عملی میشود، اما به نظر میرسد که نیروهای طالبان این پتانسیل را ندارند.
از کنکورس تا میلان
موشک کنکورس، ساخت شوروی (و بعدها روسیه) از هدایت نیمهخودکار بهره میبرد و در نسخههای اولیه از سیستم هدایت سیمی استفاده میکرد، اما مدلهای جدیدتر آن به سیستم لیزری مجهز شدهاند. برد عملیاتی کنکورس بین چهار هزار تا پنج هزار و ۵۰۰ متر (در نسخههای پیشرفته) است و با سرعت ۳۰۰ متر در ثانیه، زمان پرواز به هدف را کاهش میدهد. این موشک توانایی نفوذ بر ۷۵۰ تا هزار میلیمتر زره فولادی را دارد. سبکتر بودن کنکورس نسبت به موشکهای مشابه مانند میلان، امکان حمل آسانتر و نصب روی موترهای زرهی را فراهم کرده و آن را برای جنگهای سریع و زمینهای باز مناسبتر کرده است.
موشک میلان محصول مشترک فرانسه و آلمان در دههی ۱۹۷۰، یکی از مؤثرترین موشکهای ضدزره ناتو محسوب میشود. این موشک نیز از سیستم هدایت سیمی نیمهخودکار استفاده میکند که نیازمند نگهداشتن هدف در دید کاربر است. برد عملیاتی میلان بین دو هزار تا سه هزار متر و سرعت آن حدود ۲۰۰ متر بر ثانیه است و قدرت نفوذ آن به ۸۰۰ میلیمتر زره فولادی میرسد.
موشکهای کنکورس و میلان، در مقایسه با دهههای گذشته، دیگر بهعنوان برتری چشمگیر نظامی در میدان جنگ محسوب نمیشوند. امروزه برخی کشورها بیشتر بر روی پهپادها و افزایش ظرفیتهای تهاجمی و تجسسی خود سرمایهگذاری میکنند. پهپادها با هزینهی کمتر و کاهش تلفات انسانی در جنگهای اخیر در اوکراین و سوریه استفاده گستردهای پیدا کردهاند و توانستهاند نقش مؤثری در تغییر معادلات جنگی ایفا کنند.
طالبان تا اکنون هیچ شواهدی مبنی بر فعالسازی موشکهای کنکورس ارائه نکردهاند، بهجز چند سرباز که با این موشکها تصویر گرفتهاند. کارشناسان نظامی بر این باور اند که حتا اگر این موشکها که شمار کمی از آنها در دست طالبان است، فعال شوند، باز هم نمیتوانند به نیروی زمینی طالبان برتری قابل توجهی بدهند، چرا که بیشتر نسخههای موجود، قدیمی و کماثر هستند.
طالبان فاقد آموزگاران و مشاوران نظامی برجسته هستند و اکثر این افراد آموزشهای مسلکی و تخصصی نظامی را فرا نگرفتهاند. مهارتهای آموزگاران طالبان عمدتا محدود به جنگهای چریکی و حملات انفجاری و انتحاری است، و با این پتانسیل، استفاده و فعالسازی سلاحهای نسبتا سنگین مانند موشک کنکورس برای آنان بسیار دور از دسترس است.
پس از سقوط نظام جمهوری، بخش قابل توجهی از آموزگاران و مشاوران ارتش، پولیس و امنیت ملی کشور افغانستان را ترک کردهاند و بسیاری از کسانی که هنوز در افغانستان حضور دارند، تمایلی به همکاری با طالبان ندارند.
بسمالله تابان، یکی از مقامهای ارشد پولیس در حکومت پیشین و پژوهشگر مطالعات امنیتی، در گفتوگو با روزنامه اطلاعات روز میگوید که طالبان پتانسیل لازم برای آموزش مدرن نیروهای خود را ندارند.
او میگوید: «از آنجایی که طالبان همواره تلاش کردهاند تا خود را بهعنوان یک حکومت به نمایش بگذارند، شواهد فراوان نشان میدهد که این گروه هرگز در زمینهی ایجاد یک سیستم آموزشی مدرن در نهادهای امنیتی و دفاعی رویکرد تخصصی نداشته است. برعکس، تمام توجه آنان بر مسائل عقیدتی، بهویژه نوع طالبانی آن در میان صفوفشان معطوف بوده است. تا اکنون نیز در میان اعضای این گروه افرادی هستند که استفاده از یونیفورم را نمادی از کفر و غربزدگی دانسته و حاضر به پوشیدن آن نمیباشند.»
اشتیاق به قدرتنمایی
طالبان طی سهونیم سال گذشته چندین بار سعی کردهاند که قدرت نظامی خود را به نمایش بگذارند. در مراسم ۱۵ آگست، روز سقوط کابل، در پایگاه بگرام رژهای نظامی برگزار کردند که در آن علاوه بر نمایش تسلیحات بهجامانده از حکومت پیشین تحت حمایت امریکا، برخی از راکتها و موشکهای دوران حضور ارتش سرخ شوروی در افغانستان نیز به نمایش گذاشته شد. در این مراسم، طالبان ادعای شکست «امریکا و ناتو» را مطرح کردند.
یکی از نمایشهای تبلیغاتی طالبان، فعالسازی نمایشی چرخبالهای ساخت امریکا، از جمله بلاکهاوک معروف به «شاهین سیاه» بود، که آنان بهعنوان افزایش توان هوایی خود تبلیغ کردند. اما در میدان عمل، طالبان تعداد محدودی چرخبال امآی ۳۵ روسی دارند که بیشتر برای جابهجایی مقامهای خود از آنها استفاده میکنند. این چرخبالها نیاز به تعمیر دارند و سقوطهای اخیر آنها بهدلیل کمبود خلبان حرفهای و عدم ترمیم مناسب، صورت گرفته است.
در دوران جنگ طالبان با حکومت پیشین و متحدان غربی آن، این گروه بیشتر از سلاحهای ساده مانند کلاشینکف، پیکا، راکتهای آرپیجی و مواد انفجاری و انتحاری استفاده میکرد. حتا حامیان طالبان نیز سلاحهای سنگین و پیشرفته به این گروه ندادند. اکنون که طالبان قدرت را در افغانستان در دست دارند، هیچ کشوری تا اکنون به تجهیز یا آموزش نظامی این گروه اقدام نکرده است. کشورهای منطقه و حتا حامیان سابق طالبان، تجهیز این گروه با تسلیحات پیشرفته را تهدیدی برای خود میدانند و به همین دلیل از انجام این کار خودداری کردهاند.
علاوه بر این، طالبان تحت تحریمهای شدید کشورهای غربی، از جمله ایالات متحده قرار دارند. هر نوع حمایت نظامی و آموزشی از طالبان میتواند واکنشهای منفی از سوی غرب به همراه داشته باشد و این امر مانع از هرگونه همکاری نظامی بینالمللی با طالبان میشود.
برخی از حسابهای کاربری نزدیک به ارتش پاکستان در شبکهی ایکس ادعا کردهاند که هند موشکهای کنکورس را در اختیار طالبان قرار داده است. این حسابها به دیدار هیأت دیپلماتیک هندی با ملا یعقوب، وزیر دفاع طالبان در اواسط ماه عقرب سال جاری اشاره کردهاند و آن را بهعنوان سندی برای این ادعا مطرح کردهاند. با اینحال، تا اکنون هیچ گزارش معتبر و مستند در مورد همکاری نظامی بین طالبان و هند وجود ندارد.
ناظران وضعیت افغانستان بر این باور هستند که یکی از دلایل نمایش موشکهای کنکورس از سوی طالبان، تأثیرگذاری بر افکار عمومی مردم افغانستان است تا این پیام را منتقل کنند که توانایی مقابله با حملات احتمالی دیگر کشورها را دارند. این اقدام همچنین بهمنظور کاهش انتقادها از حملهی هوایی پاکستان به ولسوالی برمل در پکتیکا در تاریخ چهارم جدی صورت گرفته است. شهروندان افغانستان از حملات مکرر پاکستان انتقاد میکنند و طالبان را به ناتوانی در مهار این حملات متهم میسازند.