امروز، 2 دسامبر روز جهانی لغو بردهداری است. این روز در سال 1949 میلادی از سوی سازمان ملل متحد نامگذاری شد. تمرکز این روز جهانی بر ریشه کنسازی بردگی مدرن، مانند قاچاق انسان، بهرهکشی جنسی، ازدواج و استخدام اجباری کودکان میباشد.
معلوم نیست که بردگی دقیقاً کی بهوجود آمد. در این زمینه قانون حمورابی قدیمیترین سندی است که بردهداری در چندین مادهی آن از خود رد پا بر جا گذاشته است. آنچه مشخص است این است که این پدیده بهصورت یک رسم پذیرفته شده و اجتنابناپذیر از زمانهای دور در کشورهای مختلف وجود داشته است. بهصورت مشخص، بردگان در کشورهای قدیمی مصر و رم وجود داشتند. آنان در مصر برای ساختن قصر و قبر مورد استفادهی فرعونها قرار میگرفتند و در رم، حق زندگی و مرگ شان را بردهداران در اختیار داشتند. اغلب بردگان رومی باسواد بودند و در ادارات کار میکردند، اما با بردگان در مصر با خشونت رفتار میشد.
بازارهای بردهفروشی در قرن 18 تغییر شکل داد. در این قرن، بازارهای بردهفروشی بهگونهی دیگر رونق گرفت. کشورهای مانند پرتگال که در این زمان کمبودی نیروی کار داشتند، بهرهکشی از بردهها را راه جبران آن قرار دادند.
تاریخ بردهداری، علاوه بر غمنامهی کامجویی بردهداران از بردگان، روایت مبارزات و مقاومتها برای لغو این پدیده نیز است. به روایت تاریخ، بردگان رم به رهبری اسپارتاکوس نخستین قیام بردگان را پیریخت. مارکس الهامبخشترین آزادیخواهی بردگی را در قرن نزدهم رقم زد. آبرهام لینکلن، شانزدهمین رییس جمهوری آمریکا در سال 1863 اعلامیه لغو بردهداری را صادر کرد. مهاتما گاندی در قرن بیستم به دادخواهی از کاست «نجس» در هند پرداخت. مارتین لوترکینگ جنبش مدنی سیاهان را رهبری کرد. نیلسون ماندلا نظام آپارتاید را لغو نمود. همچنین اولین لغو بردهداری از سوی کشورها در سال 1972 توسط دنمارک آغاز شد و توسط انگلیس در 1807 و بهدنبال آن امریکا ادامه یافت. سرانجام قریب کل کشورهای اروپایی به ممنوعیت بردهفروشی موافقت کردند. در سال 1926 میلادی قانون عدم بردهداری از سوی سازمان بینالمللی حفظ صلح جهانی به امضا رسید.
جالب این است که باوجود اعلامیههای جهانی لغو بردهداری، جریان بردگی هنوز ادامه دارد. بر اساس گزارشی که سازمان بینالمللی کار منتشر کرده است، همه ساله 150 ملیارد دالر سود غیر قانونی در اقتصاد خصوصی در جهان وجود دارد.
کار اجباری یکی از اشکال مهم بردگی است. به گفته سازمان بینالمللی کار، هم اکنون 21 ملیون قربانیان کار اجباری در جهان وجود دارد. بر بنیاد این گزارش، بردگی نه تنها در کشورهای فقیر، بلکه در کشورهای ثروتمند نیز جریان دارد. در این گزارش، بردگی در عصر جدید ناشی از عواملی مانند فقر، طرد اجتماعی و به حاشیه راندن افراد دانسته شده است.
طبق آمار اتحادیه اروپا، هم اکنون 20 هزار برده تنها در آلمان وجود دارد که مورد کامجوییهای جنسی قرار میگیرند.
به گفته اسلم جوادی، جامعه شناس و استاد دانشگاه، امروزه گونههای مختلف بردهداری با عنوان بردهداری مدرن وجود دارد. بردگان مدرن، اکثراً، کودکان، قربانیان تجاوز جنسی و کارگران مهاجر میباشند. آنان بهدلیل فقر به باندهای مافیایی پناه میبرند و یا به کارهای شاقه تن میدهند: «امروزه اشکال جدیدی از نابرابری و مناسبات ناانسانی جایگزین بردگی شده است که دستکم از بردگی ندارد و در واقع همان مناسبات بردگی در قالبها و اشکال جدیدی از تعاملات اجتماعی بازتولید شدهاند. نیروی کار اجباری، کودکان کار، کارگران جنسی و کارگران غیرماهر در بسیاری از کلانشهرهای جهان حکم بردههای جهان مدرن را پیدا کردهاند.»
بردهداری در افغانستان نیز بازار گرمی دارد. اسلم جوادی بدین باور است که افغانستان از لحاظ بردهداری مستثنا از جوامع دیگر نیست: «در افغانستان، نه تنها در گذشته که حتا در قرن بیستم نیز بردگی و بردهداری رسمی وجود داشته و به روایت منابع تاریخی، در زمان عبدالرحمان و پس از آن بخشی از خزانهی دولت از طریق جمعآوری مالیات خرید و فروش غلامها و کنیزان قوم هزاره تأمین میشده است. در قسمت چنداول شهر کابل، پل مشهوری به نام پل «یکپیسگی» وجود داشته که در آنجا دختران و زنان هزاره به یک پیسه خرید و فروش میشده است. احمدرشید در کتاب «طالبان» خویش نمونه دیگری از بردهداری توسط طالبان را روایت میکند. نکتهی آزاردهنده و شرمناک در تاریخ افغانستان این است که بردهداری سیاست مستقیم حکومت بوده و بهدلایل قومی و مذهبی بر شهروندان و یکی از گروههای قومی مشخص اعمال میشده است. در زمان شاه امانالله خرید و فروش هزارهها رسماً ممنوع اعلام شد. مرحوم فیضمحمد کاتب در کتاب سراجالتواریخ خویش نمونههای زیادی از به بردگی کشیدهشدن هزارهها توسط سران لشکر حکومت امیر عبدالرحمان یاد میکند.» به باور آقای جوادی مبارزات برای لغو بردگی در افغانستان نیز وجود داشته است: «در افغانستان نقش شاه امانالله در اوایل قرن بیستم، و نقش عبدالعلی مزاری در پایان قرن بیستم در لغو بردهداری و مبارزه بر ضد آن بسیار تعیینکننده و اثرگذار بوده است.»
بردگان بیشتر از انسان مانند اشیا زندگی میکنند. بعضی از بردگان بخشی از دارایی صاحبان شان هستند و شمار دیگر در برابر قرضه بهصورت رایگان برای بردهداران کار میکنند. در این میان، بردگانی وجود دارد که از سوی بردهداران به زور برده شدهاند.
جریان ناتمام بردگی
