گاردین/هارون جنجوعه
ترجمه: جلیل پژواک
زینب فایز تنها زنی است که در ولایت کندهار در جنوب افغانستان بهعنوان دادستان خدمت میکند. او در سال گذشته به 50 قضیهی بدرفتاری علیه زنان رسیدگی کرده و به دستگیری 21 مرد متهم به خشونت علیه زنان، کمک کرده است. برخی از این متهمان مقامات پولیس این ولایتاند. اما او آرزو دارد زنان دیگری نیز همانند او به این حرفه رو آورند.
زینب فایز 28 ساله که در دو سال گذشته بهعنوان دادستان در دفتر دادستانی کل ولایت کندهار کار کرده است میگوید: «هدف من این است که نسل آیندهی زنان افغانستان را توانمند ببینم. در کندهار، اینکه یک زن بهتنهایی در ادارهیی کار کند که اکثر کارمندان آن مرد هستند، بسیار دشوار است. اینجا کارکردن زنان در بیرون از خانه تابو است.»
خانم فایز علاوه میکند: «در نظام قضایی افغانستان مشارکت زنان ضروری است و ما باید سخت تلاش کنیم تا بنیان خوبی برای –مشارکت فعال- نسل بعدی زنان داشته باشیم. من برای این کار آماده هرنوع فداکاری هستم.»
خانم فایز که فارغالتحصیل دانشکدهی شرعیات دانشگاه کابل است، با وجود چالشها، از اینکه در راستای محو خشونت علیه زنان فعال است، افتخار میکند.
سازمان ملل متحد میگوید که نظام قضایی افغانستان در فراهمآوری زمینهی دسترسی کافی زنان افغانستان (که قربانیان خشونتاند) به دستگاه عدلی-قضایی این کشور، ناکام بوده است.
اورزلا اشرف نعمت یکی از فعالان پیشگام حقوق زن که بین سالهای 1999 تا 2007 مستقیما در کار روی قضایای خشونت علیه زنان، در افغانستان و اردوگاههای پناهندگان در پاکستان دخیل بوده، میگوید که نگرش و طرز فکرها باید تغییر کنند. او میگوید: «پندار شایع این است که وساطت و پادرمیانی به نفع زنان نه بلکه ضد زن است. این در حالی است که همین میانجیگری و وساطت -در اختلافات- یک راهحل ماندگار و طولانیمدت برای خشونتهای خانگی نیز است. ما باید از شر طرز فکرهایی مانند اینکه قربانیان تجاوز جنسی باید با فرد متجاوز ازدواج کند، خلاص شویم.»
فایز میگوید که در ولایت کندهار، بهرغم موفقیتهای وی در حل دهها پروندهی مرتبط با نقض حقوق زنان که عمدتا شامل خشونت خانگی میشوند، بسیاری از پروندهها به این خاطر که زنان آنها را گزارش ندادهاند، حلناشده باقی میمانند.
او میگوید برای ایجاد زمینهی اعتماد و اینکه زنان افغان بهطور آزادانه بتوانند نگرانیهای خود را با کارکنان زن مطرح کنند، نظام قضایی افغانستان بهشدت نیازمند زنان حرفهیی است.
در آپریل 2009، مردان مسلح طالبان در ولایت کندهار -که خواستگاه طالبان به قدرت در دههی 1990 بود- یک مدافع برجستهی حقوق زنان را با ضرب گلوله به قتل رساندند و افغانستان بر سر قانونی که منتقدان میگفتند ازدواج پس از تجاوز جنسی را اعتبار میبخشد، مورد محکومیت جامعهی بینالمللی قرار گرفت.
فایز در ولایت کندهار تنها زنی است که با مسایلی چون ازدواج کودکان، خشونت خانگی، تجاوز جنسی، محرومیت از حق ارث و حق تحصیل سروکار دارد. او میگوید اگر زنان بیشتری بهعنوان دادستان در کنار او کار میکردند، تاثیر و نتیجهی کار آنها برای دستیابی و تحقق عدالت برای زنان، بسیار بیشتر میبود.
در غرب افغانستان، بیش از 500 کیلومتر دورتر از کندهار، ماریا بشیر زنی که بهعنوان دادستان در ولایت هرات کار میکند، جایزهی بینالمللی زن شجاع را بهخاطر تلاش و فعالیتاش در زمینهی حمایت از حقوق زنان در افغانستان، بهدست آورده است.
فایز که ازدواج کرده و یک پسر 1 ساله و یک دختر 3 ساله دارد، هر روزه 12 کیلومتر راه را میپیماید تا به دفتر کارش برسد. شوهرش فخرالدین میگوید که او زنش را در جامعهیی که کار بیرون از خانه را برای زنان تابو میداند، حمایت میکند. فخرالدین میگوید: «برای توانمندسازی زنان افغانستان، ما باید کلیشهها را از سر راهمان برداریم.»
بنابر گزارش سازمان حقوق توسعهی بینالمللی، زنان افغانستان در مقایسه با همتایان مردشان، اغلب به فرصتی برای کسب پیشرفت شغلی و شرایط مورد نیاز یک حرفه دسترسی ندارند؛ امری که باعث بهمیانآمدن تفاوت جدی بین تعداد زنانی شده است که از دانشکدههای شرعیات و حقوق فارغ میشوند و کسانی که عملا در بخشهای عدلی استخدام میشوند.
هدیه نصرت کارشناس جنسیت (Gender Expert) که برای حقوق زنان در کابل و اسلامآباد کار میکند، میگوید: «در افغانستان، برای تمامی بخشهای خدمات اجتماعی، به دادستان زن و همچنین کارمندان و پاسخدهندگان زن نیاز است. برداشتن موانع از سر راه زنانی که شغلشان شامل تعامل با مردم میشود، نیازمند مکانیسمهای حمایتی نوآورانه و تعهد سیاسی است… تا از گذار افغانها به صلح و ثبات از طریق تحقق عدالت و برابری در نیروی کار این کشور که عمدتا متشکل از زنان و جوانان افغان است، اطمینان حاصل شود.»
دختران زیادی به کندهار آمدهاند که در پاکستان زندگی کرده و تحصیلات خوبی دارند، اما عیب کار این است که آنها با قوانین یا نظام قضایی افغانستان آشنایی ندارند. در میانهی افزایش ناامنی اقتصادی و بیکاری، برخی از زنان بیشتر از این هراساناند که جای مردانی را بگیرند که یگانه نانآوران خانههای خودشان هستند. همچنین این زنان، از اینکه اقدام آنها ممکن منجر به زندانیشدن مردی بشود، بیمناکاند.
برای زنانی مانند «گُله» که قربانی خشونت خانگی است و به دفتر دادستانی کل ولایت کندهار آمده تا علیه شوهرش درخواست همکاری قانونی کند، داشتن دسترسی به یک دادستان زن آنها را قادر میسازد تا در مورد آسیبهای روانی که تجربه کردهاند، آزادانه و صریح صحبت کنند.
صابره یکی دیگر از قربانیان خشونت خانگی که در پی کمک قانونی است، میگوید: «در میان گذاشتن -مشکلاتی که نمیشود در مورد آن با یک مقامِ مرد صحبت کرد- با کارکنان زن، عالی است. برای اینکه زنان بیشتری بتوانند مشکلات خود را مورد بحث قرار داده و عدالتخواهی کنند، باید زنان بیشتری کارمند دادستانی کل ولایت کندهار باشند.»
پشتانه درانی فعال حقوق زن میگوید: «زنان افغان از حقوق خود بیاطلاع و اکثریت آنها بیسواد هستند. زنان کندهار هنگامی که میخواهند شغلی را برگزینند، در معرض میزان شدید تبعیض، هم از سوی طالبان –که اجازه کار به زنان را نمیدهند- و هم از سوی مردان –که در اثر شستوشوی مغزی، بر این باور دارند که زنان باید در خانه بمانند- روبهرو اند.
گزارشی که اخیرا توسط سازمان دیدبان حقوق بشر نشر شده، نشان میدهد که افغانستان راه درازی را باید طی کند تا زنان بتوانند به سیستم قضایی کشور اعتماد کنند. در گزارش آمده است: پرستاری که با دو دختر 6 و 7 ساله روبهرو شده، علایم آزار جنسی را در بدن آن دو دیده و سپس این قضیه را به دفتر دادستان محلی گزارش داده، از سوی قاضی مورد مجازات قرار گرفته و بهخاطر گزارشدهی غلط، به حبس تهدید شده است. این اتفاق در حالی روی داده که عامل حمله به آن دو دختر –یک پسر 17 ساله- سرانجام به تجاوز جنسی متهم شده است.
در نهایت زنان افغانستان تنها زمانی فرصت رسیدن به عدالت را پیدا میکنند که رویاهای فایز به حقیقت پیوسته باشد و زنان بیشتری در مشاغل حقوقی مصروف کار باشند.
عدالت برای زنان؛ ماموریت دشوار تنها زنِ دادستان در کندهار
