مقام‌های دولت افغانستان در آستانه‌ی فرارسیدن عید سعید فطر به نتیجه‌ی آتش‌بس میان حکومت این کشور با گروه طالبان خوش‌بین اند و می‌گویند آتش‌بس موقت در ایام عید از سوی طالبان یک اقدام بی‌سابقه در شانزده سال گذشته است.
ریاست جمهوری می‌گوید در شرایط کنونی تغییرات اساسی به میان آمده که در آن صلح به مطالبه‌ی عمومی مردم این کشور تبدیل شده و علمای دینی نیز مشروعیت جنگ طالبان را زیر سوال برده‌اند. شاه‌حسین مرتضوی، معاون سخنگوی رییس جمهور افغانستان می‌گوید که حکومت امیدوار است؛ اقدام طالبان تبدیل به فرصتی شود که بتوان روی صلح پایدار در کشور کار کرد.
تلاش برای صلح
تلاش‌های صلح‌خواهانه حکومت افغانستان در یک دهه گذشته نتایج ملموسی در پی نداشته است اما به نظر می‌رسد تلاش‌های سه سال گذشته حکومت وحدت ملی تغییراتی را در روند گفت‌وگوهای صلح به میان آورده است. هرچند برخی آگاهان به دیده‌ی تردید نگاه می‌کنند، اما حکومت افغانستان به این باور است که تلاش‌هایش در رابطه به صلح با طالبان نتیجه‌بخش بوده است.
از سوی دیگر دستگاه دیپلماسی افغانستان در حکومت وحدت ملی فعال‌تر شده و تلاش‌ها برای رسیدن به صلح آجندای چندین نشست بوده است. در یک مورد، حکومت افغانستان از اندونیزی درخواست کرد تا به روند صلح این کشور کمک کند و در ادامه‌ی این تلاش‌ها، نشست عالمان دینی افغانستان، اندونیزی و پاکستان در جاکارتا برگزار شد.
علاوه بر این اشرف غنی در دومین نشست روند کابل، بسته‌ی پیشنهادی خود در مورد صلح با طالبان را ارایه کرد و اعلام کرد که حکومت وحدت ملی حاضر است طالبان را به عنوان یک حزب سیاسی به رسمیت بشناسد و زمینه را برای فعالیت سیاسی این گروه فراهم کند. اما طالبان به این طرح پاسخ منفی دادند و عملیات خندق خود را در سال جاری آغاز کردند.
شاه‌حسین مرتضوی، معاون سخنگوی رییس‌جمهور به روزنامه‌ی اطلاعات روز گفت که صلح در افغانستان در محور توجه این کشور و کشورهای منطقه قرار گرفته و کشورهای مختلف از صلح به رهبری افغانستان حمایت کرده‌اند. او گفت: «یک بعد، بعد دیپلماسی صلح است که در سطح کشورهای منطقه و فرامنطقه تعقیب می‌شود و بعد دوم که صلح بین‌الافغانی است از طریق شورای عالی صلح تعقیب می‌شود.»
حکومت افغانستان چشم به علمای جهان اسلام دوخته است. اشرف غنی بارها از علمای اسلام در جهان خواسته تا در برابر جنگ افغانستان فتوا دهند. شورای عالی صلح این کشور نیز چندین نشست سراسری را در کابل برگزار کرده و بر نقش عالمان دینی در آوردن صلح تاکید کرده است.
در ادامه نشست جارکارتا قرار است در یک ماه آینده نشست دیگر در عربستان سعودی در مورد صلح افغانستان برگزار شود. در این نشست علمای افغانستان نیز شرکت خواهند کرد و هیأتی از این علما در عربستان دیدگاه خود را در مورد جنگ و صلح افغانستان اعلام می‌کنند.
در کنار این شورای عالی صلح افغانستان تایید می‌کند که از طریقه‌های مختلف با طالبان در ارتباط است و تلاش جریان دارد تا آنان را برای مذاکره مستقیم با دولت افغانستان آماده سازد. عالمان دینی، موسفیدان محلی، والیان، فرماندهان پولیس و مقام‌های ارشد حکومت افغانستان همه در این راستا در تلاش برقراری روابط با طالبان اند.
شورای عالی صلح در تلاش تشریح برنامه‌هایش برای طالبان است. این شورا طالبان را به سه دسته تقسیم‌بندی می‌کند، طالبان نظامی، طالبان سیاسی و علمای طالبان. به باور این شورا، طالبان نظامی در جنگ با نیروهای افغان قرار دارند و باید قناعت داده شوند که جنگ آنان ناروا است.
طالبان سیاسی در سطح رهبری سیاسی طالبان قرار دارند که طرفدار صلح اند و باید تلاش صورت بگیرد تا این دسته از طالبان به میز مذاکره کشانده شوند. علمای طالبان نیز برای شورای عالی صلح مهم اند و این شورا در نظر دارد تا علمای افغانستان با علمای طالبان نشست رو در رو داشته باشند.
شورای عالی صلح تاکنون چندین هیأت علمای افغانستان را به مدارس آن‌سوی خط دیورند فرستاده است. این هیأت‌ها بیشتر در نقش پیام‌رسان شورای عالی صلح عمل کرده‌اند. هویت این علما و جزئیات سفر شان فاش نشده و اعضای این هیأت‌ها نیز خواسته‌اند تا هویت شان مخفی بماند.
نسل جدید طالبان
درحالی که حکومت در تلاش است تا گروه طالبان را به میز مذاکره حاضر کند و مذاکره‌ی رو در رو داشته باشد، برخی آگاهان به این باور اند که طالبان حاضر به مذاکره نیستند تا زمانی که شرط‌های اصلی آنان برآورده نشود.
وحید مژده، یک دیپلمات پشین طالبان و کارشناس مسایل افغانستان به این باور است که از مدت‌ها پیش حکومت افغانستان تماس با طالبان را شروع کرده بود اما طالبان به درخواست این حکومت پاسخ مثبت نداد. پیشنهادهای دیگر حکومت افغانستان نیز از سوی طالبان نادیده گرفته شده است.
اشاره او به باز شدن دفتر طالبان در قطر است. این دفتر در زمان حکومت حامد کرزی باز شده بود اما حکومت وحدت ملی چندی پیش خواهان بسته شدن این دفتر شد و اعلام کرد که اعضای گروه طالبان که در دفتر قطر اند، به جای مذاکره برای صلح در پی جمع‌آوری کمک‌های مالی برای طالبان اند. او در مورد دسته‌بندی اعضای گروه طالبان می‌گوید که تقسیم‌بندی را می‌توان در حکومت افغانستان نیز داشت ولی تقسیم‌بندی طالبان مشکل افغانستان را نمی‌تواند حل کرد. او به روزنامه اطلاعات روز گفت: «ما در افغانستان یک جنگ بسیار پیچیده داریم. عواملش فراتر از جغرافیای افغانستان نیز است.» او گره خوردن منافع کشورهای مختلف، از جمله روسیه، چین و امریکا، در افغانستان را یکی از عوامل جنگ جاری در افغانستان می‌داند و استدلال می‌کند که تا قدرت‌های بزرگ به توافق نرسند، مشکل در کشورهای کوچکی مثل افغانستان حل نمی‌شود.
این گفته‌ها درحالی مطرح می‌شود که پیش از این حکومت افغانستان ادعا می‌کرد که طالبان از سوی پاکستان تمویل و تجهیز می‌شود اما در سال جاری چندین مقام حکومت افغانستان تایید کرده که طالبان با کشورهای دیگر، از جمله ایران و روسیه، نیز رابطه دارند. افزون بر این امریکا مدعی است که روسیه با طالبان ارتباط دارد و این گروه را تمویل می‌کند؛ ادعایی که روسیه تمویل طالبان را رد کرده اما گفته با طالبان در ارتباط است.
در بهار سال 1395 امریکا اعلام کرد که ملا محمد اختر منصور، رهبر پیشین طالبان را در یک حمله هوایی در خاک پاکستان به قتل رسانده است. آقای مژده می‌گوید با کشته شدن ملا منصور که خواهان مذاکره بود، طالبان اعتماد شان به مذاکره با دولت افغانستان و یا امریکا را از دست دادند.
او گفت: «امریکایی‌ها با کشتن ملا اختر منصور در حقیقت طرفداران صلح در سطح طالبان را کاملاً از صحنه حذف کردند. حالا نسل جوان طالبان اند که قدرت را گرفته‌اند. در آنجا سراج‌الدین حقانی امروز رهبر اصلی طالبان است.»
سراج‌الدین حقانی معاون گروه طالبان است. شبکه حقانی در واقع بازوی عملیاتی گروه طالبان به شمار می‌رود که متهم به دست داشتن در کشتارهای خونین و بمب‌گذاری‌ها در شهرهای افغانستان است. در کنار او مولوی یعقوب، پسر ملا محمد عمر رهبر پیشین طالبان، فرد مهم دیگر در رهبری طالبان محسوب می‌شود.
وحید مژده در پاسخ به سوالی که آیا رهبری طالبان حاضر به صلح خواهد بود یا نه می‌گوید: «اخیراً وقتی لیستی را که از طریق رادیو شریعت نشر کرده، در بین کسانی که تازه در سمت‌های مهم در تحریک طالبان گماشته شده‌اند، یکی دو نفر نام شان برایم آشنا بود و بقیه کسانی اند که نو آمده‌اند.»
در مورد تشکیلات طالبان جزئیات اندکی در دست است. اما برخی آگاهان به این باور اند که نسل جدید طالبان که روی‌کار آمده‌اند، بیشتر طرفدار جنگ اند.
آتش‌بس
در 14 جوزای سال جاری بیش از دو هزار عالم دینی در کابل گردهم آمده با حرام خواندن جنگ افغانستان از طرف‌های درگیر خواستند آتش‌بس کنند. سه روز پس از آن، در 17 جوزا، محمد اشرف غنی رییس‌جمهور افغانستان با اعلام آتش‌بس به نظامیان کشورش دستور داد از 27 رمضان تا پنجم عید بالای طالبان افغان حمله نکنند اما اگر هدف حمله قرار گرفتند، از خود دفاع کنند.
اشرف غنی در بیانیه‌یی گفت که «تصمیم اتخاذ شده از موقف قوت است که ریشه در باور و تعهد به صلح و پاسخ به خواست مردم به‌خصوص علمای کشور برای تأمین صلح پایدار صورت گرفته است.»
در 19 جوزا طالبان نیز آتش‌بس موقت سه روزه در روزهای عید را اعلام کردند. این گروه اعلام کرد که «عملیات‌های تعرضی شان را در برابر مخالفین داخلی» در سه روز عید متوقف می‌سازد اما اگر از سوی نیروهای افغان بالای جنگجویان این گروه حمله صورت بگیرد، آنان از خود دفاع می‌کنند.
حکومت افغانستان به نظامیان این کشور دستور داده تا طالبان افغان را هدف قرار ندهند اما این نیروها می‌توانند بر شورشیان خارجی چون القاعده و داعش حملات شان را ادامه دهند. در سوی مقابل طالبان اعلام کرده که آتش‌بس آنان تنها شامل نظامیان افغان است و نیروهای خارجی از این امر مستثنا اند. در اعلامیه این گروه آمده: «… عملیات تان در برابر آن‌ها را ادامه بدهید و هر زمان و هرجایی که آن‌ها را یافتید آن‌ها را مورد حملات قاطع قرار بدهید.»
حکومت افغانستان از اعلام آتش‌بس طالبان استقبال کرد. شورای عالی صلح افغانستان اما خواهان تمدید مدت آتش‌بس شده و از طرفین خواسته تا به مذاکرات مستقیم حاضر شوند.
اعلام آتش‌بس از سوی حکومت افغانستان و طالبان با واکنش‌های گسترده‌یی مواجه شده است. علاوه بر کشورهای حامی افغانستان، در داخل این کشور نیز مردم از آتش‌بس موقت استقبال کرده‌اند.
پیامد آتش‌بس
گروه طالبان در اعلامیه خود تصریح کرده که به احترام عید فطر آتش‌بس کرده و برای این‌که مردم نماز عید و دیگر مراسم خوشی خود را در شب و روزهای عید با اطمینان انجام دهند، به افراد این گروه دستور داده شده تا آتش‌بس کنند.
هرچند شورای عالی صلح هفته‌ی گذشته از تغییرات جدی در میدان جنگ و صلح افغانستان پس از عید سخن زده بود اما برخی‌ها استدلال می‌کنند که آتش‌بس موقت می‌تواند پیامدهای خونباری را برای نظامیان افغان داشته باشد.
امرالله صالح، رییس پیشین امنیت ملی افغانستان به این باور است که پیشه کردن مشی صلح از سوی حکومت از دید اخلاقی و معنوی می‌تواند جایگاه بهتری را برای حکومت در جامعه ایجاد کند و از دید اخلاقی و سیاسی اعلام آتش‌بس ممکن است موقف حکومت وحدت ملی را تحکیم نسبی ببخشد، اما «از دید امنیتی خطرات بسیار جدی و احتمالاً فاجعه‌انگیز و خونین را در پی خواهد داشت.»
آقای صالح استدلال می‌کند: «آتش‌بس یک‌جانبه و قدسیت عید رمضان نیز نمی‌تواند مانع جدی بر اعمال غیرانسانی و دهشت‌افگنی آن‌ها باشد. درحالی که من مانند هر فرد دیگر عزت کشورم را در صلح می‌دانم اما باور ندارم اقدامات عوام‌گرایانه بتواند باعث تأمین امنیت بهتر مردم شود.»
جنرال عتیق‌الله امرخیل، آگاه امور نظامی می‌گوید زمانی‌که آتش‌بس اعلام می‌شود، در جنگ‌های چریکی طرف مقابل کوشش می‌کند تا تاریخ اعلان شده فشار خود را زیاد بسازد تا نشان دهد که از راه قدرت آتش‌بس کرده است.
در چند روز گذشته حملات طالبان در مناطق مختلف افغانستان شدت یافته است. آقای امرخیل می‌گوید که حکومت ما این ضعف را دارد که به مسایل شخصی توجه کرده و ضعف در بخش‌های استخبارات، اداره و مدیریت سبب می‌شود که دشمن از این موقع استفاده کرده و ضربات قوی را وارد کنند.
جنگ یک روند سیاسی نیز است. طرف‌های جنگ می‌کوشند همزمان با این‌که جنگ را به پیش می‌برند، حمایت‌های سیاسی را نیز کسب می‌کنند. عتیق‌الله امرخیل در این مورد به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید: «توسط این آتش‌بس حکومت افغانستان در داخل و خارج برای خود طرفدار پیدا کرد. در شانگهای از حکومت طرفداری کردند، ناتو و امریکا و کشورهای بی‌طرف هم حمایت کردند.»
حکومت و شورای عالی صلح افغانستان آتش‌بس موقت را فرصتی برای طالبان می‌خواند و چشم به راه نشستن با طالبان در میز مذاکره اند. اما وحید مژده به نتیجه آتش‌بس با دید منفی می‌نگرد و استدلال او این است که تلاش‌های حکومت افغانستان در آستانه‌ی برگزاری انتخابات در واقع کسب مشروعیت است نه رسیدن به صلح.
حکومت افغانستان می‌پذیرد که تا رسیدن به مذاکره مستقیم با طالبان بسیار فاصله دارد. شورای عالی صلح افغانستان نیز مدعی است که هنوز تلاش‌ها برای برقراری صلح با طالبان به نتیجه مطلوب نرسیده است. در سوی دیگر به نظر می‌رسد که طالبان قصد صلح ندارند و بر یکی از خواسته‌های اصلی شان که خروج نیروهای خارجی از افغانستان است، تاکید دارند. فرصت زمانی آتش‌بس اعلام شده از سوی حکومت افغانستان از روز سه‌شنبه آغاز شده است اما تا زمان اعلام شده از سوی طالبان چند روزی باقی است. باید دید طرف‌های درگیر جنگ در افغانستان به تعهد شان پابند می‌مانند و تن به مذاکره می‌دهند یا پس از عید خون‌های بیشتر در میدان‌های جنگ و دیگر نقاط افغانستان ریخته می‌شود.