خالد محمدي
ملا برادر چې د ۲۰۰۱ کال پر مهال د امریکا په مشرۍ د نړیوال ایتلاف د بریدونو په ترڅ کې د طالبانو د لومړي حکومت تر چپه کېدو وروسته د طالبانو د بنسټګر ملا عمر د مرستیال په توګه فعالیت کاوه، د ۲۰۱۰ کال پر مهال په کراچۍ ښار کې ونیول شو. دی تر اته کلن زندان وروسته ازاد شو، خو داسې ښکاري چې د هغه زندان یادونه لا هم د نوموړي پر چلند او سیاسي پرېکړو اغېز لري.
تر دې پیښې کلونه وروسته سږ کال د وري میاشتې پر ۳۰مه یو لوړپوړی پاکستانی پلاوی کابل ته راغی؛ د دې پلاوي مشري د پاکستان د لومړي وزیر مرستیال او د بهرنیو چارو وزیر محمد اسحاق ډار کوله. ملا برادر له دې پلاوي سره د لیدنې بلنه رد کړه او ویې ویل چې «مصروف» دی. د ډېریو په اندا دا چلند هغه سپکاوي او بد چلندونو ته مستقیم ځواب و چې نوموړي د پاکستان په زندانونو کې لیدلي؛ هغه ټپ چې لا هم نه دی رغېدلی او د ده او د پاکستاني چارواکو تر منځ یې واټن رامنځته کړی. دا په داسې حال کې چې د پاکستان نور لوړپوړي چارواکي لا هم له پاکستان سره نږدې اړیکې لري.
افغانستان ته د پاکستان د لومړي وزیر د مرستیال او د بهرنیو چارو د وزیر محمد اسحاق ډار تر سفر وړاندې د دې هیواد د بهرنیو چارو وزارت اعلان کړی و، چې د دې سفر پر مهال به نوموړی د طالبانو له رییس الوزرا ملا محمد حسن اخوند او اقتصادي مرستیال ملا عبدالغني برادر سره وګوري. مګر له ملا برادر سره دا لیدنه ونشوه او پاکستاني پلاوي د ده پر ځای د طالبانو د لومړي وزیر له اداري مرستیال عبدالسلام حنفي سره ولیدل.
عبدالسلام حنفي ازبک دی او د طالبانو په جوړښت کې زیات نفوذ نه لري. که څه هم هغه د طالبانو د رییس الوزرا مرستیال دی، مګر د شنونکو په اند چې د هغه رول یو نمایشي حرکت دی او چندان صلاحیتونه او نفوذ نه لري. همدا نکته د دې لامل شوې چې د ملا برادر پر ځای له نوموړي سره د پاکستاني پلاوي لیدنه عامه افکار جلب نه کړي.
کابل ته د پاکستاني پلاوي دې سفر د اسلام اباد لپاره زیات ارزښت درلود؛ ځکه پاکستاني چارواکو اراده درلوده چې په افغانستان کې د ترهګرو ډلو د حضور په ګډون د امنیتي ګواښونو په تړاو د ملا برادر په ګډون د طالبانو له مشرانو سره خبرې وکړي – اسلام اباد دا ډلې په خپله خاوره کې د ناامنۍ لامل بولي. مګر ملا برادر د طالبانو د یوې نوموتې څېرې په توګه له دې پلاوي سره خبرو ته تیار نه شو او بل لور ته پاکستان په دې وروستیو کې د افغان کډوالو د شړلو لړۍ پیل کړې ده او دا اقدام د کډوالو د بشري حقونو د فعالانو له سختې نیوکې سره مخ شوی. ډېری کډوال د طالبانو حکومت د دې بهیر په مخنیوي او حتا کمولو کې په ناتوانۍ تورنوي. شونې ده چې د ملا برادر دریځ د پاکستان له وروستیو سیاستونو په ځانګړي توګه د مهاجرینو پر وړاندې د چلند په تړاو ناخوښي وي. دی غواړي په دې سره وښیي چې د پاکستان له سیاستونو سره مخالف دی.
د ملا برادر او پاکستان ترمنځ اړیکې ډېرې لوړې او ژورې لري. د حامد کرزي د ولسمشرۍ پر مهال نوموړی یو داسې څوک بلل کېده چې غواړي خبرې وکړي او د افغانستان د معضلې لپاره یوه حللاره پیدا کړي. حامد کرزي هم د سولې په خبرو کې د نوموړي د احتمالي رول په تړاو مثبت نظر درلود او هیله یې درلوده چې د ده له ظرفیت څخه استفاده وشي مګر په دې وخت کې ملا برادر د پاکستان له لوري ونیول شو.
دا نیونه د افغانستان د هغه وخت چارواکو له لوري نه یوازې د سولې د هڅو پر وړاندې یو جدي خنډ بلل کېده، بلکې داسې ښکارېده لکه د سولې د خبرو په بهیر کې چې پاکستان خنډونه رامنځته کوي. د هغه وخت چارواکو د نوموړي ژر تر ژره خوشې کېدو غوښتنه وکړه ترڅو خبرو ته لار هواره شي؛ نوموړی څو کاله وروسته خوشې شو، خو د دې زنداني کېدو اغېزې لا هم دواړو لورو ته جوتې دي.
ملا برادر څوک دی؟
ملا عبدالغني برادر د ۱۹۹۴ میلادي کال پر مهال د افغانستان په سویل کې د طالبانو د رامنځته کېدو یو بنسټګر او اغېزناکه څېره بلل کېږي. دی د طالبانو د لومړي رهبر ملا عمر یو تر ټولو نږدې کس و او د دې ډلې له لومړي پیله یې د دې ډلې په سیاسي او نظامي جوړښت کې محوري رول درلودلی دی. برادر د ۱۹۶۸ کال پر مهال د ارزګان ولایت په دهراود ولسوالۍ کې زېږېدلی او دیني زده کړې یې د افغانستان او پاکستان په مدرسو کې کړې دي.
د امریکا په مشرۍ پر افغانستان د نړیوال ایتلاف د برید پر مهال نوموړي د طالبانو د وخت د دفاع وزیر ملا عبیدالله اخوند د مرستیال په توګه فعالیت کاوه. عبیدالله د طالبانو یوه ډېره پیاوړې نظامي څېره وه او هغه وخت ملا برادر ته سپارل شوي مسوولیتونه د دې فرصت برابر کړ، ترڅو خپل جنګي مهارتونه نور هم پراخ کړي. دا نظامي تجربه د دې لامل شوه چې د طالبانو د لومړي رژیم تر سقوط وروسته د ملا عمر د مرستیال په توګه انتخاب شي.
د ۲۰۰۱ کال پر مهال د طالبانو د حکومت تر سقوط وروسته ملا برادر د طالبانو د جوړښت په بیرته منظمولو کې مهم رول درلود. ده د کوټې د شورا بنسټ کېښود او له همدې لارې طالبانو خپل تازه جنګي عملیات پیل کړل. د دې شورا رامنځته کېدو د طالبانو ډېری محلي قومندانانو ته روحیه ورکړه ترڅو یو ځل بیرته د جګړې ډګر ته راشي او د طالبانو نظامي فعالیتونه پراخ کړي.
مګر د ۲۰۱۰ کال پر مهال ملا برادر د پاکستان په کراچۍ ښار کې ونیول شو، خو له دې سره-سره دې اقدام ونشوای کولای چې د طالبانو د کوټې شورا جوړښت ختم کړي او طالبانو حتا د نوموړي په غیاب کې جګړه پراخه کړه. نوموړی اخر هم د ۲۰۱۸ کال په اکټوبر کې له زندانه خوشې شو او په قطر کې د طالبانو د سیاسي دفتر د مسوول په توګه وټاکل شو.
له امریکا سره د سولې په خبرو کې د نوموړي رول جوت و. ملا برادر وکولای شول چې له متحده ایالاتو سره تر پر له پسې خبرو وروسته د ۲۰۲۰ په فبرورۍ کې د سولې هوکړهلیک لاسلیک کړي. نوموړي پر امریکايي اړخ د فشار له لارې وکولای شول چې د امریکا د بهرنیو چارو وزیر مایک پمپیو د تړون د لاسلیک مراسمو ته حاضر کړي او په دې سره نوموړي غوښتل چې دې توافق ته مشروعیت ورکړي.
د افغانستان د پخواني حکومت تر سقوط وروسته داسې تمه کېده چې ملا برادر به د طالبانو د نوي حکومت د رییس الوزرا په توګه وټاکل شي، خو د سراج الدین حقاني په مشرۍ د حقاني شبکې د مخالفت له امله داسې ونه شول او په دې توګه نوموړی د طالبانو د رییس الوزرا د اقتصادي مرستیال په توګه وټاکل شو مګر دې مقام ورته د صلاحیت او نفوذ له اړخه د لومړي وزیر تر دوو نورو مرستیالانو زیات حیثیت ورکړی.
پخوا هم داسې نښې لیدل شوي چې د طالبانو په حکومتي جوړښت کې د نوموړي اهمیت ښیي. دوه کاله وړاندې چې کله یو پاکستاني پلاوي د دفاع وزیر خواجه اصف او د پاکستان د نظامي اطلاعاتو د سازمان (آی ایس آی) د هغه د رییس جنرال ندیم انجم په مشرۍ کابل ته سفر کړی و، د طالبانو رییس الوزرا د ناروغۍ له امله ونشوای کولای چې غونډې ته ولاړ شي او دا ملا برادر و چې له پلاوي سره یې په ارګ کې وکتل. هغه وخت غونډه په داسې بڼه ترتیب شوې وه چې ښودله یې ملا برادر د غونډې په رأس کې دی او موقعیت یې لوړ دی.
مګر کابل ته د پاکستان د لومړي وزیر د مرستیال او د بهرنیو چارو د وزیر محمد اسحاق ډار د وروستي سفر پر مهال په ارګ کې غونډه په متفاوته بڼه ترتیب شوې وه. په دې غونډه کې د طالبانو رییس الوزرا محمد حسن اخوند له اسحاق ډار سره برابر ناست و؛ د ډېری شنونکو په اند دا تغییر د دواړو اړخونو په اړیکو کې انډول او حساسیت ښیي.
طالبانو ته نږدې سرچینې وایي، چې ملا برادر لا هم په پاکستاني زندانونو کې د نوموړي د زنداني کېدو او ورسره د شوي سپکاوي له امله خواشینی دی او له همدې کبله یې د دې هیواد له پوځ او نظامي اطلاعاتي سازمان سره اړیکې رغېدلي نه دي.
ملا برادر د ۲۰۲۰ کال په فبروري کې په دوحه کې له امریکا سره د سولې د توافق تر لاسلیکولو وروسته په نړیواله مشهوره څېره بدل شوی. ده د طالبانو د رییس الوزرا د اقتصادي مرستیال په توګه هڅه کړې چې د سیمې او ګاونډیو هیوادونو سره د طالبانو اړیکې په ځانګړې توګه د اقتصاد او ډیپلوماسۍ په برخه کې پیاوړې کړي.
دا هڅې کابل ته د قزاقستاني پلاوي په وروستي سفر کې هم څرګندې وې. د روانې غویي میاشتې په لومړۍ نېټه د قزاقستان د لومړي وزیر مرستیال او د اقتصاد وزیر سریک ژومانګارین په نظامي الوتکه کې کابل ته راغی. د پاکستاني پلاوي بر خلاف چې یوازې دوې ورځې وړاندې کابل ته راغلی و او ملا برادر ورته پاملرنه نه وه کړې، مګر دا ځل د ارګ په انګړ کې په خپله د قزاق پلاوي هرکلي ته ورغی او په ورین تندي یې د هغوی هرکلی وکړ. د قزاقستان د لومړي وزیر له مرستیال سره د نوموړي د ناستې ډول هم له هغه سره برابر و او دا له استانې سره د اړیکو د پراخولو لېوالتیا په ډاګه کوي.