په دې لیکنه کې غواړم چې په افغانستان کې د شاه امان الله له دورې څخه تر نن ورځې پورې د ښځو تاریخ او فعالیتونو په اړه وغږېږم، او وښیم چې افغان میرمنو د خپل هیواد له سیاسي، اقتصادي، کلتوري او ټولنیزو لوړو ژورو سره څه ډول تطابق کړی.
په کورني حريم او څلور دېوالۍ کې د ښځو بنديوان کول او له اساسي بشري حقونو يې محرومول د هغې د پت او ناموس ساتنه نه ده، بلکې په دې سره هغه نوره هم متضرره کېږي او له هغې د ناوړه ګټې اخيستنې شونتيا زياتېږي.
ښکاري چې د دوحې تر توافق وروسته له هيوادونو سره د اړيکو ساتلو په تړاو د طالبانو پخوانی معيار بدل شوی او اوس د يوه سيکولر حکومت په توګه له مذهبي ايډيالوژيکو باورونو ځان لېرې کوي
د پاکستان په سياست کې د پخوا په څېر يوه بله پوښتنه د ټاکنو د پايلو له اعلان سره سمه را پيدا شوه چې ايا دا ځل به منتخب لومړی وزير خپله موده پوره کړای شي؟ او که به د پنځو کلونو په سياسي کشمکش کې هم خپله څوکۍ او هم حکومت وبايلي.
تاريخ ته په کتلو د افغانستان پر سر د نړيوالو او سيمه‌ييزو قدرتونو مذاکراتو، ښکېلتياوو او مداخلو مثبته پايله نه ده ورکړې بلکې په افغانستان کې دننه يې کشاله نوره هم اوږده کړې او پيچلې کړې ده.
له ديني نصوصو د طالبانو تعبير په خپل ذات کې يوازينی دی، نه يوازې دا چې په اسلامي نړۍ کې د مسلمانانو لوی ديني ښوونيز مرکزونه يې تاييد نه کوي، بلکې په تاريخي توګه هم که د مسلمانانو واکمنيو ته وکتل شي، نو د «حجاب» په څېر چارو کې خلکو ته سزا نه ده ورکړل شوې.
د زياتو اولادونو د زېږولو په اړه په کلتوري او ديني توګه ځينې ناسم مفاهيم مروج شوي او کوم خلک چې ډېر اولادونه پيدا کوي، هغوی اکثريت وخت د خپلو اعمالو د توجيه په موخه په هغو استدلال کوي.
له قونسلي خدماتو سره تړلو معلوماتو ته د طالبانو لاسرسی د افغان وګړو او هغو خارجي افرادو لپاره ستونزې را پيدا کوي چې د ويزې ترلاسه کولو لپاره د پاسپورټ او بانکي حساب په ګډون د طالبانو له ادارې سره خپل خصوصي معلومات شريکوي.
پاکستاني چارواکو له وړاندې داسې اشارې ورکړې دي چې ښايي په خپله خاوره کې امريکايي ډرون الوتکو ته اډې ورکړي او په دې توګه به ښايي طالبانو ته دا پيغام ورکوي چې که دا ځل هم د جهاديانو په ننګ درېږي، نو پايله به يې د دوی له تېرې دورې څخه متفاوته نه وي.
د توماس د يوټوپيا په نوم کتاب يو خيالي داستان دی چې د مکالمې په شکل ليکل شوی او ليکوال په کې له هغه افسانوي کرکټر سره خبرې کوي چې دې د يوټوپيا په نوم خيالي جزيرې ته تللی، هلته يې وخت تېر کړی او د ژوند يوه داسې بڼه يې تجربه کړې چې له نورې نړۍ بيخي بېله ده.