گفت‌وگوی شبکه‌ی جامعه‌ی مدنی و حقوق بشر با عبدالهدی اشرفی خراسانی، استاد مطالعات صلح
حضور نمایندگان زن در تیم مذاکره‌کننده‌ی دولت در گفت‌وگوهای صلح از موضوعاتی است که به باور بسیاری می‌تواند تاثیر بسزایی بر کیفیت مذاکرات و نتیجه‌ی آن داشته باشد. برخی آگاهان به این باورند که نفس حضور زنان در مذاکرات صلح این واقعیت را به تیم مقابل منتقل خواهد کرد که زنان امروز افغانستان بیش از گذشته به آگاهی رسیده‌اند و هیچ‌گاه عقب‌گرد را نخواهند پذیرفت.
عبدالهدی اشرفی خراسانی، استاد مطالعات صلح، در گفت‌وگویی با شبکه‌ی جامعه‌ی مدنی و حقوق بشر (شبکه) میگوید، زنان به عنوان یکی از اصلی‌ترین زیان‌دیدگان جنگ و خشونت در کشور می‌توانند صدای رسای عدالت‌خواهی در سطح بین‌المللی باشند و حضور آنان در مذاکرات صلح این پیام را به تیم مقابل خواهد رساند که زنان افغانستان بازگشت به دوران حاکمیت طالبان را نخواهند پذیرفت. «حضور زنان در حقیقت به گروه مخالف گوش‌زد می‌کند که زنان افغانستان به آگاهی لازم رسیده‌اند و حاضر به بازگشت به دوران امارت طالبان نیستند، بلکه زن امروز با توجه به رشد و پیشرفتی که کرده است، خواستار مشارکت در قدرت و اقتدار سیاسی است و جامعه‌ی آگاهی را می‌خواهد که بتواند در آن دوشادوش مردان در راه تعالی و رشد خود کار کند، به نظر من این قطعا موثر خواهد بود.»
شبکه: گفت‌وگوهای صلح را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اشرفی خراسانی: جامعه‌ی ما در هر صورت به صلح نیاز دارد و امیدوارم به هر روش ممکن بتوانیم به یک صلح همیشگی دست یابیم. آغاز گفت‌وگوها به شکل مقدماتی و به اصطلاح قرار گرفتن در مرحله‌ی صلح‌پروری و صلح‌سازی قناعت‌بخش است. همین‌که دو طرف درگیر به جای جنگ، دور میز گفت‌وگو نشسته‌اند، یک موفقیت است و نوید تحقق صلح سرتاسری در کشور را می‌دهد.
شبکه: با توجه به موضوع تاثیر حضور زنان در مذاکرات صلح بر دیدگاه طالبان که به آن اشاره کردید، اگر برای رسیدن به توافق صلح، محدودیت‌هایی در مورد حقوق زنان از سوی طالبان مطرح شود، آیا قابل قبول خواهد بود؟
اشرفی خراسانی: به نظر من ممکن است برخی محدودیت‌ها به وجود بیاید و ما باید برای دست‌یابی به صلح این بها را بپردازیم، اما قطعا در بخش کار و تحصیل زنان هیچ‌کس نمی‌تواند زنان را محدود کند؛ زیرا چنین چیزی در دین وجود ندارد. به نظر من اگر برخی محدودیت‌هایی که در قالب عرف و عادات جامعه مطرح می‌شود، پذیرفته شود احتمال توافق دو طرف گفت‌وگو بیشتر خواهد شد که مسلما بر آینده‌ی سیاسی زنان و گروه‌های جامعه‌ی مدنی و حقوق بشری نیز بی‌تاثیر نخواهد بود. در کل منظور این است که نباید به این موضوع به صورت ایده‌آل نگاه کنیم و باید با درک واقعیت‌های دو طرف یک دیدگاه تجربه‌گرایانه را به کار ببریم. همان‌طور که پیشتر گفتم، در رابطه به تحصیل و کار مطمئنا هیچ‌نوع محدودیتی قابل اعمال نیست؛ چون هیچ پشتوانه‌ی قانونی و شرعی ندارد، اما در رابطه با بعضی از عرف‌ها و عادات اجتماعی و همچنین برنامه‌های تلویزیونی ممکن است ملاحظاتی وجود داشته باشد.
شبکه: کدام موضوعات مربوط به زنان باید در مذاکرات صلح بیشتر مورد تاکید قرار بگیرد؟
اشرفی خراسانی: به نظر من اگر زنانی که در مذاکرات حضور دارند، فهم درستی از قانون و شریعت داشته باشند، نباید چیزی فراتر از آن بخواهند. طبیعی است که چیزی که قرآن برای زنان تعیین کرده، به معنای واقعی متضمن تمام آزادی‌های فردی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی یک زن است. این زنان باید به گروه مقابل بگویند که ما شریعتی را می‌خواهیم که دید قشری و افراط گرایانه نداشته باشد. اگر طالبان می‌گویند که حقوق زنان را در نظر می‌گیرند، باید طبق شریعت اصلی آن را عملی کنند، نه شریعتی که در ذهن گروه‌های افراط گرای پیرو دیدگاه عربستان است؛ زیرا این‌ها دیدگاه‌های تحجرگرایانه‌ای است که با دین‌داری اصیل اسلامی هم‌خوانی ندارد. زنان نباید تفسیر عرفی از حقوق‌شان را بپذیرند و باید تاکید کنند که هیچ‌گاه آزادی‌های فردی و انسانی‌شان را قربانی عرف و عادات قوم‌گرایانه‌ی افراد و گروه‌های خاص نخواهند کرد؛ زیرا دیدگاه این گروه‌ها نه با قانون سازگار است و نه با شریعت، بلکه یک دید عرفی و تحجرگرایانه است که جلو شکوفایی زنان را می‌گیرد.
شبکه: حضور طالبان در قدرت چه تاثیری بر فعالیت‌های جوامع مدنی خواهد گذاشت؟
اشرفی خراسانی: یک چیز را باید بپذیریم و آن این است که رویکرد این گروه نسبت به گروه‌های مخالف‌شان از نگاه اعتقادی و همچنین زنان و گروه‌های جامعه‌ی مدنی و حقوق بشری یک رویکرد منفی بوده است، آنان نه تنها باعث رشد و شکوفایی این گروه‌ها نشده، بلکه حرکت‌های مخالف دیدگاه خود را حذف کرده‌اند که این تفسیر برای هیچ‌کس قابل قبول نیست. شاید حاضر شدن طالبان به گفت‌وگو با امریکا و دولت افغانستان به این معنا باشد که در دیدگاه‌ها و ارزش‌های آنان تغییراتی به وجود آمده است.
شبکه: طالبان این تغییر را در چه مواردی بروز داده‌اند؟
اشرفی خراسانی: اگر آنان در گام‌های نخست تظاهر به تغییر نکنند، شاید یک بازی سیاسی باشد؛ زیرا تغییر ناگهانی طالبان ممکن است مطلوبیت آنان در بین گروه‌های حامی‌شان را از بین ببرد و ارزش‌های سیاسی و اجتماعی آنان سقوط کند؛ از این‌رو آنان قدم به قدم پیش می‌روند؛ تا نه مشروعیت حرکات گذشته‌ی‌شان زیر سوال برود و نه به یک‌بارگی به سمت ارزش‌های مدرن بروند. آنان با این روش به صورت تدریجی ارزش‌های قوانین افغانستان که با اسلام گره خورده است را خواهند پذیرفت. در این صورت آن‌چه من پیش‌بینی می‌کنم این است که طالبان کنونی شاید گروهی با دیدگاه آزادگرایانه و قرائتی معتدل از اسلام باشند و اگر غیر از این باشد با مشارکت این گروه در حکومت، نه تنها فعالان مدنی قادر به ادامه‌ی حیات سیاسی و اجتماعی خود به شکل عادی نخواهند بود، بلکه ممکن است آزادی‌های قانونی و شرعی شهروندان، اعم از مردان و زنان از بین برود و جامعه در یک تحجر قشری قرار بگیرد که پیامدی جز افراط گرایی، انتحار و بدبختی نخواهد داشت.
شبکه: بزرگ‌ترین نگرانی شما در رابطه با نتیجه‌ی مذاکرات صلح چیست؟
اشرفی خراسانی: بزرگ‌ترین نگرانی من این است که زمامدارانی که بر کرسی‌های قدرت کشور نشسته‌اند، به خاطر منافع شخصی و منفعت‌های قشری تعریف‌شده‌ی خود، این روند را با بن‌بست روبه‌رو کنند و زمینه‌ی برقراری صلح در کشور را از بین ببرند. گرد هم آمدن گروه‌های درگیر دور میز مذاکره فرصت خوبی است و اگر کسانی که در راس قدرت استند، باز هم با خودخواهی و پیش‌داوری در قالب باورهای پوپولیستی و عوام‌گرایانه بخواهند مردم را فریب بدهند و به شکلی این روند را به خاطر تضمین منافع شخصی و فردی‌شان به بن‌بست بکشانند، مرتکب یک اشتباه نابخشودنی شده‌اند. کسانی که به عنوان نمایندگان مردم در مذاکرات صلح حضور دارند باید منافع ملی را بر منافع شخصی ترجیح بدهند، اگر چنین کنند مطمئن باشید روند صلح به نتیجه خواهد رسید.
به باور آقای اشرفی خراسانی، افزون بر مسئله‌ی اولویت منافع ملی برای اعضای تیم مذاکره‌کننده و عقب‌نشینی طالبان از رویکرد سخت‌گیرانه‌ی‌شان در مورد مسائل گوناگون، عامل دیگری که می‌تواند به موفقیت روند صلح در افغانستان منجر شود، اراده‌ی سیاست‌گذاران جهانی در این رابطه است.
