گفت‌وگوی شبکه جامعه مدنی و حقوق بشر با زینب موحد، عضو شورای رهبری حزب جمعیت اسلامی افغانستان
انسجام زنان به شکل یک صدای واحد با هدفی مشترک، از جمله موضوع‌هایی است که بارها از سوی زنان فعال به‌عنوان یک عامل تأثیرگذار برای دست‌یابی زنان به حقوق‌شان مورد بحث قرار گرفته است.
زینب موحد، عضو شورای رهبری حزب جمعیت اسلامی افغانستان، در گفت‌وگویی با شبکه‌ی جامعه‌ی مدنی و حقوق بشر (شبکه) میگوید، موفقیت زنان به خودشان وابسته است و کسی به آنان لطف نمی‌کند، زنان باید برای رسیدن به حقوق‌شان منسجم شوند: «حضور سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی زنان، به‌ویژه در یک و نیم دهه‌ی پسین به‌نحوی بیشتر لطف و سهمیه بوده است و ما زنان زحمت زیادی برای آن نکشیده‌ایم، هرچند منکر زحمات زنان افغانستان نیستم؛ بسیاری از آنان تلاش کرده و درس خوانده‌اند، اما در برخی موارد زمینه‌ی پیشرفت در نتیجه‌ی لطف دیگران برای ما مساعد شده است. ما باید به انسجام برسیم و یک جنبش سرتاسری ایجاد کنیم که نماینده‌ی یک‌صدا و خواسته‌ی واحد باشد. وقتی بین زنان اتحاد وجود نداشته باشد چالش بزرگی به وجود خواهد آمد که تهدیدی برای صلح به‌شمار می‌رود.»
شبکه: به نظر شما ظرفیت ایجاد جنبش‌های بزرگ و فراگیر در بین زنان افغانستان وجود دارد؟
موحد: من فکر می‌کنم دلیل این‌که ما از ظرفیت زنان افغانستان برای ایجاد جنبش اطمینان نداریم، این است که حقوق زنان در بند پروژه‌های مافیایی مانده است و زنان رهبری که به ما تحمیل شده‌اند، رهبران حقیقی نبوده و نتوانسته‌اند یک انسجام حقیقی به وجود بیاورند؛ زیرا کمتر کسی به این زنان اعتماد داشته و دلیل این بی‌اعتمادی این بوده است که آنان بیشتر نحوه‌ی رسیدن به حقوق زنان را طوری مطرح کرده‌اند که بر خلاف باورهای بومی و‌سنتی جامعه‌ی ما بوده است و این موضوع به حساسیت‌ها در جامعه دامن می‌زند. از سویی می‌توان گفت دلیل عدم موفقیت زنان این است که مدل‌هایی که در افغانستان اعمال می‌شود مدل‌های بیگانه است و از نگاه جامعه‌شناختی برای مردم پذیرفتنی نیست. این یک حقیقت است که افراد یک جامعه پدیده‌های بیرونی را نمی‌پذیرند، حتی غربی‌ها نیز چیزی را که از بیرون آمده باشد به آسانی قبول نمیکنند. به نظر من این پروژه‌ها می‌توانست تاثیرگذار باشد، اما از آن‌جایی که از سوی افرادی که کمتر قابل اعتماد مردم‌اند مطرح می‌شد، باعث افزایش بی‌باوری‌ها شد و نتیجه‌ی مورد قبولی نداشت. من فکر می‌کنم هنوز هم دیر نشده است و زنانی که اغراض سیاسی و اقتصادی ندارند، با اخلاص نیت کار می‌کنند و به فکر آینده‌ی مردم و کشور استند می‌توانند جنبش تاثیرگذاری را به وجود بیاورند. یکی از انتقادات طالبان هم این بود که آیا می‌توان تمام زنان افغانستان را به زنانی که در رسانه‌ها و حوزه‌ی سیاست کار می‌کنند خلاصه کرد؟ (در حالی که هنوز بیشتر زنان افغانستان نه تنها از حق تحصیل محروم‌اند، بلکه به کوچک‌ترین امکانات بهداشتی برای بقای زندگی خود دسترسی ندارند) طبیعی است که پاسخ منفی است. ما به یک انسجام در بین تمام مردم افغانستان نیاز داریم و این‌که چرا ظرفیت برای ایجاد چنین انسجامی وجود ندارد، پرسشی است که صاحبان قدرت باید به آن پاسخ بدهند؛ آنان که نمایندگان مردم استند باید بگویند که برای زنان افغانستان چه کرده‌اند.
شبکه: با توجه به این‌که مذاکرات صلح در جریان است، به نظر شما گفت‌وگو با گروهی که پیشینه‌ی خوبی، به‌ویژه در رابطه با زنان ندارد به جایی خواهد رسید؟
موحد: فکر می‌کنم تغییر زیادی در نحوه‌ی دید طالبان به زنان به وجود نیامده است، این گروه هنوز متاثر از همان قرائت گذشته است و قانونی که در مناطق تحت سلطه‌ی‌شان پیاده می‌کنند تقریبا همانی است که در زمان حاکمیت‌شان در کشور اعمال می‌کردند. نگرانی اصلی ما زنان از احتمال عدم تغییر دیدگاه طالبان نسبت به حضور زنان در عرصه‌های مختلف جامعه، اعم از سیاست، اقتصاد، علم و فرهنگ است؛ چون تا حال جز عملکرد طالبان در مناطق تحت کنترل‌شان، تعریف مشخصی از رویکرد آنان نسبت به زنان نداریم، ما به گذشته‌ی آنان و برخوردشان با زنان در مناطق تحت کنترل‌شان استناد می‌کنیم که بر اساس آن تغییر چندانی در رویکرد این گروه نسبت به زنان نیامده است. باید دید وقتی طالبان می‌گویند حقوق زنان را می‌دهیم، آیا منظورشان حقوقی است که قرآن و پیامبر معرفی می‌کند و با ارزش‌های عصر هم‌نوایی دارد؟ یا یک سری از برداشت‌ها و تلقی‌های یک گروه خاص سیاسی از دین است که می‌خواهند آن را به نام باورهای دینی به مردم بقبولانند.
شبکه: فکر می‌کنید حضور طالبان در قدرت بتواند مانع فعالیت زنان در جامعه شود؟
موحد: تا کنون هیچ صحبتی در مورد زنان و مسأله‌ی حضور اجتماعی، کار و تحصیل آنان پیش نیامده است که ما بتوانیم در مورد آن قضاوت کنیم. طالبان مدعی تغییر هستند، اما تا شاهد مصداقی از این تغییر نباشیم نمی‌توانیم منظور آنان را بفهمیم؛ از جمله باید دانست که آیا آنان اجازه‌ی حضور در اجتماع و سیاست را به زنان خواهند داد؟ چیزی که مسلم است این است که مردم افغانستان، به‌ویژه زنان دیگر مانند بیست‌سال پیش نیستند و این‌که طالبان چه می‌خواهند مهم نیست، بلکه آنچه مهم است این است ما به‌عنوان جامعه‌ی افغانستان چه می‌خواهیم شود. به هر حال باید دید مذاکرات صلح افغانستان به کجا می‌رسد.
شبکه: در صورت مشارکت طالبان در قدرت، چه نگرانی‌هایی در مورد حقوق زنان وجود دارد؟
موحد: به‌نظر من که یک شاگرد دین‌ام، زنان افغانستان باید در حد نامزدشدن برای ریاست‌جمهوری در مورد حقوق‌شان بحث کنند و پایین‌تر از آن چندان جای نگرانی ندارد؛ مثلا یک تعداد در مورد مسأله‌ی حجاب نگران‌اند، درحالی‌که زنان افغانستان بی‌حجاب نیستند که نیازی به طرح این مسأله باشد. من فقط نگران وضعیت تحصیلی و کاری زنان استم و این‌که به زنان حق کاندیدشدن برای ریاست جمهوری داده نشود.
شبکه: برخی به این باورند که اگر طالبان برای توافق صلح بعضی محدودیت‌ها را در مورد حقوق زنان مطرح کنند باید پذیرفته شود، نظر شما در این مورد چیست؟
موحد: اگر این محدودیت‌ها در بخش تحصیل باشد، مشخصا بگویم، اگر طالبان خواستار تفکیک جنسیتی در مکاتب و دانشگاه‌ها باشند، به دلیل نبود تاسیسات تعلیمی درست و امکانات برای جدا کردن مراکز آموزشی دختران و پسران چنین چیزی به زودی ممکن نخواهد بود، در نتیجه اگر تصمیم بر توقف تحصیل زنان ولو به صورت موقت گرفته شود، برای زنان پذیرفتنی نخواهد بود. این مسائل باید از خطوط سرخ دولت باشد. هر محدودیتی در رابطه با بانوان، مربوط به تمام زنان افغانستان است؛ چه آنانی که سرپرستی خانواده‌ی خود را بر عهده دارند و چه آنانی که درس می‌خوانند، هیچ‌کس حق ندارد بر سر حقوقی که خدا به زنان داده است معامله کند. تنها در صورتی که جامعه‌ی جهانی تضمین کند که این محدودیت‌ها موقتی خواهند بود می‌توان در این مورد درنگ کرد، اما این‌که بخواهند این حق را به صورت کامل و برای همیشه از زنان سلب کنند هرگز قابل قبول نیست.
شبکه: به نظر شما جدا از مسائل امنیتی و رویکرد طالبان نسبت به زنان، دیگر چه عواملی سبب عدم پیشرفت زنان در جامعه می‌شود؟
موحد: این‌که صلح برقرار شود و رویکرد طالبان نسبت به زنان تغییر کند، زمان زیادی را در بر خواهد گرفت، اما اگر چنین شود و آنان به‌عنوان یک‌شهروند به جامعه‌ی ما بپیوندند ما دیگر مشکلی نخواهیم داشت؛ چون در جامعه‌ای که امنیت دارد، مشکلات فرهنگی حل می‌شود و دسترسی مردم به امکانات تحصیلی بیشتر می‌شود و در کل مردم پیشرفت می‌کنند. دلیل فقر فرهنگی نبود امنیت است، اگر امنیت برقرار باشد، حکومت فراگیر باشد و قانون بر تمام شهروندان به صورت یکسان تطبیق شود، هیچ‌کس جرات انجام کارهای غیرقانونی را نخواهد داشت. در کنار عوامل فرهنگی، برداشت‌های اشتباه از دین نیز از مسائلی است که باعث عدم پیشرفت زنان می‌شود. اگرچه این‌ها موضوعات تربیتی است و نیاز به زمان زیادی دارد، اما تمام آن وابسته به صلح و امنیت است، وقتی یک دولت مقتدر باشد و زعیم آن بر تمام نقاط کشور حاکمیت داشته باشد در تمام ابعاد زندگی شهروندان شاهد بهبود خواهیم بود. بی‌سوادی و فقر فرهنگی مسائلی است که در نتیجه‌ی جنگ و بدبختی به میان می‌آید، نه تنها افغانستان، بلکه تمام جوامعی که جنگ را تجربه کرده‌اند با چنین مشکلاتی روبه‌رو شده‌اند.
شبکه: شما یکی از افرادی بودید که در ترکیب یک هیئت با طالبان دیدار کردید، چه تجربه‌ی جالبی از گفت‌وگو با آنان دارید؟
موحد: این مشخص است که طالبان در مذاکرات از بُعد دین حرف می‌زنند، وقتی در نشست نوبت به من رسید، حرف‌هایم را با آیه‌ای از قرآن شروع کردم و بعد یک سوال بسیار تخصصی را از نمایندگان طالبان پرسیدم که به نوعی باعث سراسیمگی آنان شد، سوال این بود که، در حالی که قانون اساسی افغانستان مبتنی بر شریعت و فقه احناف و دیگر مذاهب تدوین شده و یکی از بهترین قوانین اساسی جهان اسلام است، طرح بدیل آنان برای این قانون چیست و چه چیزی بهتر از این قانون سراغ دارند؟ به یاد دارم که یکی از نمایندگان آنان در بیرون به من گفت که وقت پرسیدن چنین سوال‌هایی نیست. من حرف‌هایم را با آیه‌ی «أَلَيْسَ مِنْكُمْ رَجُلٌ رَشِيدٌ» (آیا در بین شما یک مرد رشید نیست؟) پایان دادم که باعث واکنش شدید آنان شد. در کل واکنش‌ها در مقابل من بی‌اندازه تند بود، اما موضوعی که باید یادآور شوم این است که پس از اتمام نشست نمایندگان این گروه بابت برخوردی که داشتند از من عذرخواهی کردند.
بانو موحد میگوید، بر اساس تجربه‌ی وی از دیدار با طالبان، این گروه متوجه شده است که اکنون یک نسل متفاوت زنان در افغانستان وجود دارد که می‌تواند آنان را به چالش بکشد. وی می‌افزاید، طالبان متوجه این واقعیت شده‌اند که دیگر نمی‌توانند افکار و باورهای خود را به زنان افغانستان تحمیل کنند و حق‌شان را از آنان بگیرند.
نوت: این مصاحبه توسط شبکه جامعه مدنی و حقوق بشر تهیه شده و امتیاز و مسئولیت آن به این شبکه برمی‌گردد.