سیدمجتبا هاشمی
یک روکش ذرات سمی در زمستان کابل را میپوشاند و سلامتی شهروندان را به خطر میاندازد. تخمین سازمان صحت جهانی در سال ۲۰۱۷ نشان میدهد که مرگومیر ناشی از خطرات محیطزیستی ۲۶ درصد از مجموع مرگومیر را در افغانستان تشکیل میدهد. براساس سروی وزارت صحت افغانستان در سال ۲۰۱۸، نزدیک به ۱۱ درصد کودکان از عفونتهای حاد تنفسی (ARI) در کشور رنج میبرند. هرچند آلودگی هوا، برای همه یک خطر جدی است، اما کودکان بهدلیل شرایطی که در آن زندگی میکنند، بیشتر در معرض اثرات سوء آلودگی هوا قرار میگیرند. روند رشد آنها توسط آلودگی هوای محیط (آلودگی هوای بیرون از خانه و هم آلودگی هوای منزل) متأثر میشود.
متأسفانه، درک عمومی و مردم از آلودگی هوا ابتدایی است. مردم میدانند که آلودگی هوا بد است، اما متوجه نمیشوند که برای صحت آنها و صحت و رشد کودکانشان، چگونه مضر است. هر سال میزان آلودگی هوا بدتر و بیشتر میشود و بیشتر باشندگان کابل این خطر را زیاد جدی نمیگیرند. بنابراین، بیشتر از هر زمان دیگری مهم است که به شهروندان در مورد آلودگی هوا و عواقب آن هشدار داده شود. افزایش آگاهی عامه در مورد آلودگی هوا و دخیلکردن مردم بهعنوان بخشی از راه حل میتواند نقش مهمی در راستای کاهش آلودگی هوا در پایتخت داشته باشد.
کودکان اولین قربانی آلودگی هوا
تحقیقات اخیر نشان میدهد که ذرات کاربن سیاه حتا میتواند به عضوی برسد که مسئول تغذیهی جنین است. قرارگرفتن مادران در معرض آلودگی هوا، بهویژه ذرات معلق (PM)، دی اکسید سلفر (SO₂)، دی اکسید نیتروژن (NO₂)، اوزون (O₃) و دی اکسید کاربن میتواند احتمال تولد کموزن، زایمان زودهنگام، سقط جنین و تولد نوزادان کوچک را افزایش دهد. از آنجایی که انتشار ذرات سمی در زمستان در کابل به سطح خطرناکی میرسد، این امر حتا میتواند میزان مرگومیر نوزادان را افزایش دهد. شواهد قوی نشان میدهد که آلودگی هوای محیط زیست تأثیر مخربی بر رشد عصبی کودکان دارد که میتواند روند رشد شناختی و فکری آنها را تحت تأثیر قرار دهد. کودکان پس از تولد، نسبت به بزرگسالان سریعتر نفس میکشند که این امر آنها را بیشتر در معرض خطرات آلودگی هوا قرار میدهد. طفل تازه متولدشده در یک دقیقه ۳۰ تا ۴۰ بار نفس میکشد، درحالیکه کودک سهساله ۲۰ تا ۳۰ بار نفس میکشد. بزرگسال در یک دقیقه ۱۲ تا ۱۸ بار نفس میکشد. بنابراین، تنفس دو یا سهبرابر بیشتر از بزرگسالان به معنای استنشاق آلودگی بیشتر در مرحلهای از زندگی است که ریهها، مغز و سایر اعضای بدن آنها در حال رشد است. علاوه بر این، کودکان تمایل بیشتری به بازی در خارج از منزل دارند و این امر آنها را بیشتر در معرض ذرات سمی قرار میدهد. آلودگی فصلی هوا در کابل با گذشت هر سال بدتر میشود و به سطحی میرسد که «کشنده» توصیف میشود. اثرات آن کودکان را با مشکلاتی مانند کاهش عملکرد ریه، آسم تشدید شده، عفونتهای تنفسی، اثرات سوء بر رشد عصبی و دیابت روبهرو میکند.
در همین حال، کودکان (بهویژه نوزادان و نوزادان مربوط به خانوادههای فقیر) در داخل منزل نیز از چنین خطرات مصون نیستند؛ زیرا مواد سوخت مورد استفاده در این گونه خانهها برای پخت و پز نیز مصون نیست. بنابراین، آنها تحت تأثیر هوای آلوده خانه قرار میگیرند که طبق تخمین سازمان صحت جهانی این روند باعث بیشتر از ۲۷ هزار مورد مرگومیر در سال در افغانستان میشود.
ریشههای آلودگی هوا
منابع عمدهی آلودگی هوا در طول زمستان در کابل، سوخت چوب، زغال سنگ خام (تصفیهنشده)، پلاستیک، تایر موتر و سوخت وسایل نقلیه (مبلایل) است. مواد مذکور عمدتا برای تسخین و پختوپز استفاده میشود. این آلودگی علاوه بر آلایندگی است که با وسایل نقلیهی دست دوم، جنراتورهای تولید برق، کورههای خشتپزی، سوخت بیکیفیت، حمام عمومی، نانواییها و رستورانها بهوجود میآید.
طبق گزارش ادارهی ملی حفاظت از محیط زیست افغانستان در سال ۲۰۱۸، اوسط مقادیر دی اکسید نیتروژن و دی اکسید سلفر و اوسط (PM₁₀ & PM₂.₅) حداقل دوبرابر از استندرد تعریفشده فراتر رفته است. بهعنوان مثال، در جنوری اوسط مقدار دی اکسید نیتروژن ماهانه ۲۱۲ میکروگرام در متر مکعب (µg/m³) گزارش شد؛ درحالیکه استندرد تعیین شده ۸۰ میکروگرام در متر مکعب میباشد. اوسط مقدار دی اکسید سلفر در جنوری ۱۶۸ میکروگرام در متر مکعب سهبرابر بیشتر از میزان استندرد که (۵۰ میکروگرام در متر مکعب) است، بود. اوسط میزان غلظت PM₁₀ و PM₂.₅ در دسامبر برابر با ۱۰۰۲ میکروگرام در متر مکعب و ۳۶۱ میکروگرام در متر مکعب بود؛ درحالیکه استندارد کیفیت هوا برای PM₁₀ ۱۵۰ میکروگرام در متر مکعب و ۷۵ میکروگرام در متر مکعب برای PM₂.₅ در ۲۴ ساعت بود.
براساس سیستم شاخص کیفیت هوا (AQI) برای اندازهگیری ذرات سمی هوا، کیفیت هوای کابل در زمستان بهطور مداوم «خطرناک» ارزیابی میشود. این شاخص از صفر تا ۵۰۰ ردهبندی شده است و کیفیت هوای کابل از ۴۰۰ در طول شب و اوایل صبح عبور میکند ( صفر تا ۵۰ خوب؛ ۵۱ تا ۱۰۰ متوسط؛ ۱۰۱ تا ۱۵۰ ناسالم و نامطلوب برای افراد حساس؛ ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم؛ ۲۰۱ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم؛ ۳۰۱ تا ۵۰۰ خطرناک).
آلودگی فصلی هوا در کابل باید جدی گرفته شود و تلاشها برای مقابله با آن بهزودی آغاز شود. اقدام دولت در راستای افزایش سطح آگاهی و اعمال مقررات امری حیاتی است. باشندگان شهر کابل باید از اثرات مخرب نامریی آلودگی هوا بر صحت و روند رشد کودکانشان آگاه شوند و بیاموزند که چگونه در حل این مسألهی تهدیدکننده زندگی، مشارکت کنند. مبارزه برای هوای پاک پروسهی مادامالعمری است که مستلزم مشارکت مسئولانهی دولت و شهروندان میباشد.
راه حلها
برای خانوادهها راهنماییهایی در مورد چگونگی محافظت کودکان یا حداقل قرارنگرفتن آنان در معرض آلودگی هوا، ارائه شود. اطمینان حاصل شود که معلومات در این راستا به دسترس تمام افراد، بهویژه گروههای آسیبپذیر، قرار گیرد.
شبکهای از سیستمهای نظارت بر آلودگی هوا در تمام مناطق شهر کابل نصب شود و پیامدهای منفی کیفیت هوا به اطلاع شهروندان رسانده شود. شهروندان در این راستا بهعنوان بخشی از راهحل، دخیل شوند. در مورد آنچه که ساکنان میتوانند برای کاهش آلودگی هوا انجام دهند، دستورالعملهای روشن و عملی ارائه شود؛ این تلاش ها باید بر توانمندسازی افراد و جوامع جهت بسیج در برابر آلودگی هوا باشد. مردم از خطرات و پیامدهای زیانبار آلودگی هوا درک درستی پیدا کنند.