شبکه تلویزیونی سی‌ان‌ان با اتکا به چند منبع گزارش داده است که حکومت جدید امریکا به ریاست‌جمهوری جو بایدن، زلمی خلیل‌‌زاد، نماینده ویژه امریکا در امور صلح افغانستان را که در زمان حکومت دونالد ترمپ به این سمت گماشته شده بود، در مقامش حفظ خواهد کرد.
خلیل‌‌زاد جمهوری‌خواه است. برای بسیاری این تصمیم بایدن غیرمترقبه و همزمان سوال‌برانگیز بود. معنای ماندن خلیل‌‌زاد در مقام نماینده سیاست خارجی دولت جدید امریکا در امور صلح افغانستان چیست، آیا بایدن در روند صلح افغانستان راه دونالد ترمپ رییس‌جمهور پیشین امریکا را می‌رود؟
درحالی‌که در روزهای اخیر آنتونی بلینکن، نامزد وزارت امور خارجه امریکا در اظهاراتش، و همچنان جک سالیوان، مشاور امنیت ملی امریکا در گفت‌وگوی تلفنی با حمدالله محب، مشاور شورای امنیت ملی افغانستان از تصمیم بررسی و ارزیابی توافق‌نامه صلح امریکا با طالبان سخن گفته‌اند.
چرا خلیل‌‌زاد سر جایش ماند؟
پس از دو دهه دشمنی، حدود یک سال پیش در یک رویداد تاریخی طالبان و امریکا دشمنی را کنار گذاشتند و توافق‌نامه صلح امضا کردند. امضای توافق صلح امریکا با طالبان بعد از ماه‌ها مذاکره در نتیجه دیپلماسی دیپلمات کارکشته امریکایی افغان‌تبار به ثمر نشست. اما اکنون با رفتن ترمپ از کاخ سفید سرنوشت این توافق‌نامه هرچند نامعلوم است، اما مهندس این توافق‌نامه سرجایش است.
دکتر جعفر مهدوی، نماینده پیشین پارلمان در گفت‌وگو با اطلاعات روز می‌گوید، به این دلیل خلیل‌‌زاد سرجایش باقی ماند که پروسه صلح افغانستان از جمله معدود گزینه‌های سیاست خارجی ترمپ است که مورد تأیید آقای بایدن بوده است: «خلیل‌‌زاد حتا نسبت به دوره دونالد ترمپ با مورال، قاطعیت و جدیت بیشتر موضوعات مربوط به پروسه صلح افغانستان و مخصوصا طرح حکومت موقت به‌‌عنوان گزینه بدیل برای حکومت آقای غنی را مطرح کرده که بدون مشوره تیم بایدن و مشخصا جک سالیوان که پس از این دوسیه افغانستان مربوط به او می‌شود، نبوده است.»
آقای مهدوی معتقد است که سیاست دولت بایدن در قبال افغانستان تعقیب و تداوم همان سیاست‌های دولت ترمپ خواهد بود، البته با چند اصلاحیه: «اول این‌که نقش پاکستان برخلاف تصوری که وجود دارد، پررنگ‌تر خواهد شد. دوم این‌که امریکایی‌ها تلاش خواهند کرد تا در حمایت از این پروسه اجماع منطقه‌ای و بین‌المللی بیشتر شود. نقش سازمان‌الملل متحد و ایران به‌‌عنوان همسایه افغانستان در این پروسه جدی گرفته خواهد شد. سوم این‌که نقش تیم مذاکره‌کننده تضعیف خواهد شد و حتا این نگرانی وجود دارد که مذاکرات قطر عملا با بن‌بست مواجه شود.»
عمر صمد، پژوهشگر در شورای اتلانتیک و سفیر پیشین افغانستان در بلجیم در گفت‌وگو با اطلاعات روز می‌گوید که معنای این تصمیم ضرورتی است که تیم بایدن به خلیل‌‌زاد دارد. زیرا زلمی خلیل‌‌زاد، دیپلمات افغانی‌الاصل و پرنفوذ امریکا کسی است که توافق‌نامه را مهندسی کرد: «از آنجایی‌که خلیل‌‌زاد در خلال دوونیم سال مجری پالیسی بوده، از جزئیات قضیه باخبر است و یک موعد خاص هم تا ماه می امسال پیش رو قرار دارد، کاری معقول است تا از تجارب وی منحیث دیپلمات و یک مأمور دولتی استفاده شود.»
دکتر اورزلا نعمت، رییس واحد تحقیق و ارزیابی افغانستان در گفت‌وگو با اطلاعات روز، با اشاره به خبر ابقای خلیل‌‌زاد در مقامش، به موازات آن تصمیم دولت بایدن در زمینه بررسی و ارزیابی توافق‌نامه امریکا با طالبان، معتقد است مسأله اصلی بودن یا نبودن خلیل‌‌زاد نیست، مسأله‌ی اصلی بررسی توافق‌نامه است: «بررسی این توافق‌نامه یک امر نیک است و ما باید آن را به فال نیک بگیریم. روشن می‌شود که چه تخلفات در آن توافق‌نامه بوده و این‌که آن توافق‌نامه به نفع مردم افغانستان نبوده است.» از نظر دکتر نعمت، با درنظرداشت تعهدات اداره بایدن برخلاف اداره ترمپ در مسائل حقوق بشر، احترام به موازین دموکراسی توقع می‌رود که این ارزیابی حداقل به بعضی از ارزش‌های مردم‌سالاری توجه بیشتر نشان دهد.
دکتر کریم پاکزاد، پژوهشگر در بنیاد مطالعات بین‌المللی و استراتژیک فرانسه در گفت‌وگو با اطلاعات روز، با اشاره به تجربه حضور خلیل‌‌زاد در مناسبات جنگ و صلح افغانستان، می‌گوید خلیل‌‌زاد بیشتر از هر دیپلمات امریکایی از اوضاع افغانستان آگاهی دارد: «شناخت او از طالبان هنگامی که سفیر امریکا در کابل بود، نسبت به شناخت او از سایر رهبران جنگی و قومی وسیع‌تر بود.»
دکتر پاکزاد معتقد است که نگاه خلیل‌‌زاد به ماهیت قدرت سیاسی در افغانستان کمک کرد که امریکا با طالبان بتوانند یک توافق‌نامه صلح امضا کنند: «آنچه که اهمیت دارد این است که آیا آقای خلیل‌‌زاد در تضاد با اندیشه جو بایدن که زیاد به یک افغانستان واحد متکی به یک قدرت مرکزی قوی باور ندارد، قرار نمی‌گیرد؟»
عمر صمد باور دارد که پروسه‌ی صلح تا حال به مرحله‌ی گفتمان روی حکومت بدیل یا تعیین سرنوشت سیاسی نرسیده است: «خلیل‌‌زاد هم تاکنون در مورد گزینه بدیل موقف علنی نداشته است، چون این موضوع به جهت‌های افغانی تعلق می‌گیرد و یک تصمیم خارجی بوده نمی‌تواند.»
زلمی خلیل‌‌زاد، به‌‌عنوان یک امریکایی افغانی‌‌تبار چندین دهه است که در امور جنگ و صلح افغانستان درگیر بوده و در مقطعی به‌‌عنوان سفیر ایالات متحده امریکا در افغانستان ایفای وظیفه کرده است. آقای خلیل‌‌زاد در مقام نماینده ویژه امریکا در امور صلح افغانستان بارها در زمینه پروسه صلح حرف‌های جنجالی گفته و از لزوم گزینه بدیل برای حکومت فعلی افغانستان سخن زده است که در داخل افغانستان تلاش‌ها و سخنان او را «حکومت موقت» معنا کرده‌اند.
آقای خلیل‌‌زاد در شرایط کنونی رابطه‌اش با حکومت افغانستان و شخص رییس‌جمهور غنی هرازگاهی تنش‌آلود بوده، طوری‌که در آخرین سفرش به کابل در دیدار با رهبران سیاسی بیرون از حکومت، طرح حکومت موقت را مطرح کرده بود. گفته می‌شود در نتیجه‌ی این ماجراجویی درخواست ملاقاتش با رییس‌جمهور غنی رد شد.