نیجریه بهعنوان یک جامعه مستقل با داستان‌های گفته و ناگفته از جنگ‌های قومی، تبعیض، درگیری‌های فرهنگی و اخیرا تروریسم که با «بوکو حرام» تجسم یافته، به رسمیت شناخته می‌شود. این کشور از زمان بازگشت به حکومت غیرنظامی، بهعنوان یک نهاد سیاسی چندقومی با ۳۶ ایالت و بیش از ۲۵۰ گروه قومی، درگیری‌ها و بحران‌های بین جوامع، گروه‌های قومی و مذهبی را تجربه کرده که آخرین آنها شورش بوکوحرام و دامداران قاتل مخوف است. اغلب کشورهای چندقومی، چندمذهبی و چندفرهنگی با این درگیری‌ها مواجه بوده است.
به‌نظر می‌رسد که توسل به خشونت پاسخی برای سال‌ها غفلت دولت از دوران نظامی، نقص در توافق نامه‌های استعماری و عدم وجود چارچوب سازمانی مشخص و معتبر برای رسیدگی به این منازعات باشد. این جنگ‌ها بارها و بارها اتهاماتی را به برخی عوامل مانند کاهش فرصت‌های اقتصادی، سیاست انحصاری و تفرقه‌افکنانه، واکنش غیراخلاقی و سرکوبگرانه ظاهرا به خواسته‌های مشروع دولت فدرال، نظامی‌گری، فساد و رهبری ضعیف طی سال‌های متمادی نسبت داده است.
چیکیزی ایزیک‌بونام، پژوهشگر در دانشگاه کیپ تاون که طی یک پژوهش زیر عنوان «رسانه‌های جمعی، رسانه‌های اجتماعی و ایجاد صلح: چالش‌های قدیمی و فرصت‌های تازه» که نقش رسانه‌ها در ایجاد صلح در نیجریه را بررسی کرده، می‌گوید درحالی‌که بحثی مشخص در مورد اهمیت رسانه‌ها در ایجاد صلح وجود ندارد، اما نقش آنها اغلب در نزد محققان مورد اختلاف باقی مانده است و این مباحث بر اینکه رسانه‌ها درگیری‌ها و بحران‌ها را تشدید می‌کنند و یا کاهش می‌دهند، متمرکز است.
به باور ایزیک‌بونام دانشمندان مختلف در زمینه ارتباطات به موضع‌گیری خود ادامه داده‌اند، درحالی‌که ارتباطات و قدرت رسانه‌ها همچنان از جمله پاسخ‌های واقعی برای حل منازعات در زمینه‌هایی مانند نیجریه هستند. «با توجه به اینکه آزار و اذیت رسانه‌های جریان اصلی ما توسط موضوعات اخلاقی مالکیت و کنترل دولتی آشکار می شود، تا جایی که این رسانه های سنتی می توانند به طور معناداری به ایجاد صلح و نیجریه بدون خشونت کمک کنند، زیر سوال باقی مانده است.»
طوری‌که این پژوهشگر دانشگاه کیپ تاون می‌گوید از نظر ظرفیت اشتراک گسترده اطلاعات، رسانه‌ها همچنان یکی از ابزارهای اساسی نجات شرایط بحرانی و خشن هستند: «مسلما رسانه‌ها بهعنوان یک نقطه تجمع قدرتمند بین رهبران مورد قضاوت قرار گرفته و بهعنوان بخشی جدایی ناپذیر از زندگی سیاسی عمل می‌کنند و پس از دولت، قوه مقننه و قوه قضاییه بهعنوان چهارمین ملک قلمرو مورد ستایش قرار می‌گیرند.»
در اینکه رسانه‌ها در موقعیت‌های درگیری و بحران چه نقشی دارند، تا چه اندازه توسعه ملی پایدار را ایجاد می‌کنند، بهعنوان تشدید کننده جنگ عمل می‌کنند یا پادزهر بحران‌های خشونت آمیز اند، اختلاف نظر وجود دارد. اما نقش رسانه‌ها به‌خصوص برخی از برنامه‌ها در ایجاد صلح در نیجریه نقش سازنده و مثبت ایفا کرده است.
عفت ادریس، پژوهشگر در دانشگاه بیرمنگام انگلستان نقش رسانه در ایجاد صلح در نیجریه را به شرح زیر بررسی کرده است:
برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی حاکمیت در نیجریه
این برنامه ابتکاری با حمایت مالی «گروه بین‌المللی توسعه» بود و توسط اقدام رسانه‌ای بی‌بی‌سی اجرای می‌شد که شامل چهار برنامه رادیویی هفتگی بود و بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶ بیش از ۱۹۰ ایستگاه رادیویی در نیجریه به زبان‌های انگلیسی، پیدگین و هاوسا پخش می‌شد. این برنامه که شامل دو مناظره و دو درام بود، به‌طور جمعی به هدف کمک به امکان پاسخگویی بیشتر، روابط دولت – ملت، مقاومت بیشتر جوامع در برابر درگیری‌ها و توانمندسازی مردم برای مشارکت در گفت‌وگوی عمومی و پاسخگویی رهبران انجام می‌شد.
همین‌طور اطلاعیه‌های تلویزیونی «خدمات عمومی» که در آستانه انتخابات ۲۰۱۵ نشر می‌شد، نیجریه‌ای‌ها را به بیرون‌رفتن و رأی‌دادن بدون اعمال خشونت ترغیب می‌کرد. این اطلاعیه‌ها از قبل بر مبنای سه نظرسنجی کمی و نه مطالعه کیفی که با مخاطبان، متخصصان امور حکومتی و رسانه‌ها و همچنین ایستگاه‌های رادیویی همکار برای ارزیابی تأثیر پروژه تهیه شده بود، در کل با بیش از ۱۲هزار نیجریه‌ای صحبت کرده بود.
این تحقیق نشان می‌داد که برنامه‌های بحث و گفت‌وگو در این زمینه موفق شده‌اند مردم را انگیزه بدهند که بتوانند مستقیم از مقامات سوال کنند. مخاطبان برنامه با شنیدن طیف متنوعی از دیدگاه‌ها و نظرات، از نشر برنامه‌ها استقبال می‌کردند. این درام‌ها در الگوسازی‌ها و اینکه چگونه مردم می‌توانند منازعات را حل کنند، از مقامات سوال کنند و در زندگی مدنی شرکت کنند، بسیار تأثیرگذار بود. سبک داستانی آنها به مردم و رهبران عادی کمک کرد تا حقوق و مسئولیت‌های خود و نحوه عملکرد فرایندهای دموکراتیک را با نمایش سناریوهای مربوط به مردم درک کنند. افرادی که در معرض این نتایج واقعی و نمایشی قرار داشتند، بیشتر می‌دانستند، بیشتر بحث می‌کردند و بیشتر در سیاست شرکت می‌کردند، حتا هنگام کنترل عوامل دیگر مانند سن، درآمد، سطح تحصیلات و میزان علاقه به سیاست که ممکن است بر این نتایج تأثیر بگذارد.
در همین حال یک هیأت متخصص به تعدادی از عواملی که مانع از پاسخگویی رهبران به شهروندان می‌شوند از جمله ترس، انتظارات کم از پاسخ، کمبود ساختارهایی که مردم را قادر می‌سازد اعتراض کنند و عدم اعتماد به قانون و فساد اداری، اشاره می‌کرد. همچنان فعالیت‌های آموزشی، مربی‌گری و ظرفیت‌سازی پروژه مهارت‌های تولیدی و ویرایشی ارزشمندی را برای پخش به شرکایی فراهم کرد که اندک بودند تا آنها را قادر به تولید و پخش برنامه‌های حاکمیتی قابل اعتماد و جذاب کند.
آموزش رسانه‌ها تا انتخابات عمومی سال ۲۰۱۵
انتخابات سال‌های اخیر در نیجریه با خشونت همراه بوده است. در انتخابات سال ۲۰۱۱ حدود ۸۰۰ نفر در اثر خشونت‌های مربوط به انتخابات کشته شدند. ناظران انتخابات را یک مسابقه دو اسب بین حزب دموکراتیک خلق که حزب حاکم بود و حزب کنگره ترقی‌خواهان توصیف کردند. قبل از انتخابات ۲۰۱۵ چندین آموزش روزنامه‌نگاری صلح با خبرنگاران در سراسر کشور برای جلوگیری از تکرار خشونت‌های انتخاباتی سال ۲۰۱۱ انجام شده بود. بهعنوان مثال، در ایالت کوارا در مرکز شمالی، ۴۰ روزنامه‌نگار از رسانه‌های چاپی و الکترونیک آموزش دیدند و به مهارت‌های گزارش‌دهی حساس به درگیری از انتخابات مجهز شدند. بودجه این آموزش با برنامه صلح سازی دانشگاه صنعتی دوربان تأمین می‌شد. این آموزش تأثیر قابل توجه داشت؛ رسانه‌ها نقش زیادی در حساس ساختن مردم در مورد نیاز به فرار از خشونت داشتند. در ایالت کوارا مانند بیشتر ۶۳ ایالت این کشور، پیامی که مردم را به رأی‌گیری عاری از خشونت فرامی‌خواند، با گویش‌های محلی پخش می‌شد. این‌گونه بود که آموزش اهالی رسانه و خبرنگاران به اطمینان از برگزاری انتخابات بدون خشونت در سال ۲۰۱۵ کمک کرد.
برنامه ثبات و مصالحه نیجریه
برنامه ثبات و مصالحه نیجریه یک برنامه پنج ساله (۲۰۱۲-۲۰۱۷) بود که توسط گروه بین‌المللی توسعه تمویل می‌شد و توسط انجمنی به ریاست کنسولگری بریتانیا اجرا می‌شد. هدف این برنامه حساس‌کردن رسانه‌ها در برابر درگیری در نیجریه و افزایش فرصت‌ها برای مردم جهت کمک به حاکمیت و ایجاد صلح بود.
فعالیت‌های برنامه ثبات و مصالحه نیجریه شامل موارد زیر بود:
– نقشه‌برداری رسانه‌ها در ایالت‌های هدف برای درک بهتر از چگونگی انعکاس شکایات محلی و درگیری‌های خشونت‌آمیز در رسانه‌ها تجزیه و تحلیل چگونگی منبع و مصرف شهروندان از اطلاعات رسانه‌ها و استفاده از رسانه‌های اجتماعی، آموزش ارتباطات حساس به درگیری برای روزنامه‌نگاران؛
– آموزش روابط رسانه‌ای آژانس‌های امنیتی مهم و مقامات ارشد دولتی؛ با هدف بهبود روابط بین این سازمان‌ها و رسانه‌ها برای امکان همکاری بیشتر در گزارش درگیری‌های خشونت‌آمیز در کشور؛
– مربی‌گری نهادهای رسانه‌ای – آموزش روزنامه‌نگاران ارشد، عمدتا سردبیرها، برای عملکرد بهعنوان مربی داخلی و تکنیک‌ها و محتوای گزارش حساس به درگیری در نهادهای رسانه‌ای مربوطه؛
– تهیه تجهیزات فنی برای حمایت از برنامه‌های تعاملی رسانه‌ای و تعامل مخاطبان (بهعنوان مثال برنامه‌های گفت‌وگو، برنامه‌های تلفنی، رسانه‌های اجتماعی)، با هدف افزایش مشارکت جمعیت‌های حاشیه‌نشین (از جمله زنان و دختران) در بحث‌ها و حمایت از حواشی درگیری و علل آن؛
– اندازه‌گیری تغییر در گزارش حساس به درگیری (نظارت بر رسانه)؛ و
– توسعه دوره تحصیلات تکمیلی آنلاین در ارتباطات حساس به درگیری بود.
ارزیابی نهایی برنامه که در سال ۲۰۱۷ انجام شد، دریافت که این برنامه‌ها سبب تقویت نهادهای اجتماعی (معماری صلح) از طریق میانجی‌گری در جنگ شده است، جامعه وسیع‌تر، از جمله جوامع حاشیه‌ای (به ویژه زنان و جوانان) را در حل تعارض درگیر کرده و سیاست اجرایی را در مدیریت تعارض تحت تأثیر قرار می‌دهد.
ارزیابی نشان داد که در طول جریان برنامه کاهش قابل توجهی در خشونت محسوس در مناطق هدف برنامه و همچنین تقویت ملموس معماری صلح در نتیجه فعالیت برنامه ثبات و مصالحه نیجریه وجود دارد.
برنامه ثبات و مصالحه نیجریه تلاش کرد تا مشارکت (به‌ویژه توسط زنان و جوانان) در ایجاد صلح را گسترش دهد، و در نتیجه، عملکرد مکانیسم‌های صلح را بهبود بخشید و باعث شد زمینه یک گردهمایی موثر بین گروه‌های مختلف ذی‌نفعان (اعم از دولتی و غیردولتی) فراهم کند و این‌گونه در تسهیل گفت‌وگوی دموکراتیک موثر باشد.
این برنامه در سطح دولت محلی، ایالت‌ها و فدرال کار کرد تا ظرفیت سیستم عامل‌ها، ابتکارات و مداخلات جامعه را به طور گسترده‌تر افزایش دهد تا بر بازیگران/ نهادهای اصلی در صحنه درگیری تأثیر بگذارد و تغییرات مثبتی در سیاست و عمل ایجاد کند، که منجر به افزایش ثبات و کاهش خشونت می‌شود. ارزیابی نشان داد که برنامه ثبات و مصالحه نیجریه، سیاست را ۳۸ بار با موفقیت تغییر دهد اما مشخص نشد که این تغییرات موفق زودگذر و یا پایدار بوده است.