شماری از فعالان اقتصادی در اعتراض به فساد دوامدار و مزمن در گمرک اسلام‌قلعه، روز سه‌شنبه، ۱۱ جوزا با برگزاری یک نشست خبری، دست به اعتراض زدند. معترضان گفتند که فساد باعث تعطیلی ده‌ها کارخانه تولیدی در این شهر شده است.
معترضان مدعی‌اند که عواید گمرکات همچنان به جیب مافیا واریز می‌شود. از سویی هم، اتاق صنایع و معادن هرات به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که طی یک سال گذشته بیش از ۱۰۰ کارخانه تولیدی به‌دلیل فساد گسترده در گمرک، شیوع کرونا و واردات کالاهای مشابه از فعالیت بازمانده‌اند.
هشدار از بحران
سید مسعود سادات، معاون کمیته نفت و گاز اتاق تجارت افغانستان هشدار می‌دهد که هر نوع بی‌پروایی در راستای از میان‌برداشتن فساد در گمرکات، جبران‌ناپذیر خواهد بود و وضعیت اقتصادی کشور را بحرانی‌تر خواهد کرد: «تنها خواست ما از حکومت این است که جلو فساد در گمرک را بگیرد تا تاجران و صنعت‌کاران ما بیشتر از این ورشکست نشوند.»
سال گذشته سید عبدالوحید قتالی، والی هرات گفته بود که ۹۰ درصد از عواید گمرک اسلام‌قلعه از سوی زورمندان و مافیا حیف‌ومیل می‌شود. او بر مبارزه جدی با فساد نیز تأکید کرده بود. اما از نظر معترضان برای مبارزه با فساد هیچ اقدام عملی نشده است. سید مسعود سادات، معاون کمیته نفت و گاز اتاق تجارت افغانستان، از والی هرات می‌خواهد که نام‌های مافیا و زورمندانی که در فساد در گمرک دست دارند، افشا کند.
اما حرف والی همچنان یک چیز است؛ مبارزه با فساد: «مافیا، زورگو و سارقی که دارایی عامه را به تاراج می‌برد، آماده دست‌گیری آن هستیم. از این پس گمرک هرات به ما گزارش بدهد که کی‌ها به امور کاری آن مداخله می‌کند.»
پیوند فساد و ناامنی
در این نشست اعتراضی افرادی از بخش‌های مختلف حضور داشتند. نعیم غیور، یکی از مقام‌های پیشین استخبارات پولیس هرات نیز یکی از اشتراک‌کنندگان کنفرانس خبری در نزدیکی دروازه ورودی گمرک بود.
او فساد در گمرک هرات را یکی از دلایل عمده ناامنی‌ها در مسیر شاهراه‌های هرات می‌داند. او از روزی هشدار می‌دهد که بیشتر از این ولسوالی‌های نزدیک به شهر هرات و شاهراه‌ها در اختیار گروه طالبان، افراد مسلح ناشناس و سارقان قرار بگیرد: «ناامنی‌ها به فساد در گمرک هرات پیوند دارد و حکومت و نیروهای امنیتی باید جلو ناامنی‌ها را بگیرند و بخشی از شعله‌ورشدن جنگ هم به فساد ربط دارد.»
بارها در مسیر شاهراه هرات – اسلام‌قلعه، انفجار ماین، آدم‌ربایی و ترور صورت گرفته است. برخی از تاجران معتقدند که گروه‌های تبهکار از برخی از سرمایه‌گذاران در این مسیر باج می‌گیرند.
اما سید وحید قتالی، والی هرات اطمینان می‌دهد که نیروهای دولتی در راستای مهار تهدیدات در شاهراه‌های و تأسیسات تاجران اقدام خواهند کرد.
خطر رکود شهرک صنعتی هرات
شهرک صنعتی هرات یکی از بزرگ‌ترین شهرک‌های صنعتی در سطح افغانستان است، اما فساد در گمرک چالش جدی سد راه فعالیت صدها کارخانه است.
ترس آن وجود دارد که بر شمار کارخانه‌های تعطیل‌شده در شهرک صنعتی هرات افزوده شود. بر بنیاد آمار اتاق صنایع و معادن هرات، هم اکنون کمتر از ۱۸۰ کارخانه تولیدی در شهرک صنعتی هرات فعالیت دارند.
توریالی غوثی، یکی از صنعت‌گران بزرگ در هرات است و در بخش تولید مواد پلاستیکی، آرد، لبنیات و چندین خط تولیدی دیگر سرمایه‌گذاری کرده است.
او در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که وجود فساد در گمرک هرات باعث شده است که از شمار نیروی کار در این کارخانه‌ها بکاهد: «در گمرک هرات همیشه فساد وجود داشته و این فساد کمر ما صنعت‌گران را شکستانده. درحالی‌که کشورهای همسایه شرایط مناسب برای سرمایه‌گذار ما فراهم می‌کنند، اما ما ترجیح می‌دهیم که در کشور خود باشیم. اگر با فساد مبارزه نشود، تاجران مجبور می‌شوند که سرمایه‌های خود را خارج کنند.»
حمیدالله خادم، رییس اتاق صنایع و معادن هرات در صحبت با روزنامه اطلاعات روز می‌گوید، هیچ امیدی برای از میان برداشتن فساد در هم تنیده در این گمرک ندارد: «فساد در گمرکات فاجعه است و باید جلو این فاجعه گرفته شود. بارها و بارها ما در صحبت با مسئولان مرکزی و محلی از وجود فساد ابراز نگرانی کردیم، اما متأسفانه فساد وجود دارد و تاجر و صنعت‌گر ما متضرر می‌شوند.»
مسئولان در گمرک هرات نیز فساد در این نهاد را می‌پذیرند و آنان می‌گویند که طی سال مالی جاری حدود هفت میلیارد افغانی از گمرک اسلام‌قلعه عاید جمع‌‌آوری شده است.
نثاراحمد ناصری، دو ماه می‌شود که به‌عنوان سرپرست گمرک هرات گماشته شده است. او به اطلاعات روز می‌گوید که طی این مدت با ایجاد اصلاحات عواید این نهاد را بلند برده است: «عواید در دو ماهی که من به‌عنوان سرپرست گمرک هرات گماشته شده‌ام، ۲۴ فیصد در ماه‌های حمل و ثور نظر به سال گذشته و تقریباً ۳۴ فیصد نسبت به ماه‌های گذشته عواید افزایش یافته است.»
خطر در کمین طلای سرخ
بیش از ۹۰ درصد زعفران افغانستان در هرات برداشت می‌شود. بر بنیاد آمار مسئولان در ریاست زراعت هرات بیش از ۲۰ تُن زعفران سال ۹۹ در هرات برداشت شده بود. اما زعفران‌کاران می‌گویند که محموله‌های قاچاقی زعفران از طریق گمرک هرات وارد می‌شود. حکومت واردات زعفران و پیاز زعفران را به کشور ممنوع اعلام کرده است.
ورود محموله‌های زعفران ایرانی در هرات، قیمت زعفران هرات نیز کاهش داده است. هم اکنون هر کیلوگرام زعفران کمتر از ۴۰ هزار افغانی در بازار هرات به فروش می‌رسد.
بشیراحمد رشیدی، رییس اتحادیه ملی زعفران‌کاران افغانستان در این نشست اعتراضی از حکومت خواست، با اتخاذ تدابیر جدی در گمرک اسلام‌قلعه، جلو واردات زعفران ایرانی را بگیرد. او هشدار می‌دهد که اگر به این درخواست زعفران‌کاران توجه نشود، بسیاری از آنان دست از فعالیت خواهند کشید.
سید عبدالوحید قتالی، والی هرات در پرسش به خبرنگار اطلاعات روز، ورود زعفران از ایران به هرات را تأیید می‌کند. او یکی از دلایل افزایش تقاضا برای قاچاق زعفران ایرانی را معافیت‌های مالیاتی زعفران افغانی در برخی از کشورهای منطقه می‌داند.
والی هرات می‌گوید که صادرات زعفران ایران به‌نام افغانستان، طلای سرخ را در بازارها بی‌اعتماد کرده است: «وقتی تولید زعفران ما ۲۰ تُن باشد، چگونه می‌توانیم که ۳۸ تُن زعفران صادر کنیم و این در حالی است که هم اکنون ۹ تُن از زعفران هرات در بازار مانده است.»
بخش زیادی از کالاهای وارداتی ایران از طریق گمرک اسلام‌قلعه وارد افغانستان می‌شود، اما فساد هم چنان چالش جدی در بخش گرد آوری عواید است.
خالد پاینده، سرپرست وزارت مالیه افغانستان به تاریخ ۲۹ ماه ثور در ولسی جرگه گفته بود که روزانه ۷ تا ۸ میلیون دالر عواید دولت از گمرکات حیف و میل می‌شود. او گفته بود که اصلاحات در گمرک جریان دارد، تا سطح عواید بلند برود.