در برزیل احساس می‌کنید وسط میدانی نابرابر ۱۴ ماه است در محاصره دشمنی مرگ‌بار قرار دارید که مدام به شما و خانواده شما نزدیک و نزدیک‌تر می‌شود. این دشمن بیولوژیک به شکلی درحال نمو است که به‌نظر می‌رسد هرکسی را دستش رسد آلوده می‌کند، نه رحمی برای زنان باردار دارد و نه مدارایی با نوزادان تازه‌‌متولد.
ویروس طی ۱۲ ماه جان ۳۹۰ هزار برزیلی را گرفت، اوایل ماه اپریل آمار جان‌باختگان کووید۱۹ به بیش از ۴ هزار مرگ در روز، و آمار مبتلایان جدید به ۱۰۰ هزار مورد در روز رسید. در شفاخانه‌های برزیل، کشوری دارای یکی از بزرگترین نظام‌های ملی بهداشت در جهان، بزرگ‌تر از نظام ملی بهداشت ایالات متحده، تخت مراقبت‌های ویژه خالی نمانده است. سونامی‌ای متشکل از ده‌ها هزار بیمار عاجل، به فروپاشی بی‌پیشینه نظام بهداشت برزیل و رکوردی جدید در آمار مبتلایان و جان‌باختگان جامعه پزشکی و پرسنل صحی سطح جهان منجر شد. علاوه براین ذخیره تجهیزات پزشکی برزیل و وسایل موردنیاز برای لوله‌گذاری بیمارانی که برای زنده‌ماندن به دستگاه تنفسی نیاز دارند، به پایین‌ترین سطح در کل تاریخ برزیل رسیده و ممکن است به‌طور کامل خالی شود، زیرا دولت فدرال در با پرکردن ذخایر ملی از چند ماه پیش ناکام مانده است.
به طور خلاصه، از اواسط ماه اپریل ۲۰۲۱ برزیل به کشتارگاهی برای شهروندانش تبدیل شده است. موج دوم و ویرانگر همهگیری کووید۱۹ در این کشور اواسط ماه نوامبر سال ۲۰۲۰ هر پنج منطقه را در بر گرفت. این موج تا حدی نتیجه‌ی نرم‌شدن پیش از وقت پیش‌گیرانه و قرنطینه بود که حداقل تا آن‌زمان برخی از مناطق کشور را در برابر بدترین ضربه‌های موج اول همهگیری محافظت کرده بود. کارزارهای سیاسی برای انتخابات سرتاسری سال ۲۰۲۰ و رویدادها و گردهمایی‌های مرتبط با آن، ویروس را به سراسر کشور پخش کرد. وقتی کریسمس و کارناوال (بزرگترین جشن ملی در برزیل) از راه رسید، اوضاع بدتر شد.
اما فاجعه برزیل به اینجا ختم نمی‌شود؛ برزیل در چنگال گونه جدیدی از سارس-کو۲ معروف به نوع P.1 است که اولین‌بار در منطقه آمازون برزیل ظاهر شد. نوع «پی۱» پس از آنکه شهر «مانائوس»، بزرگترین کلان‌شهر آمازون را در نوردید، اوایل سال ۲۰۲۱ به سرعت به سراسر کشور پخش شد. پی۱ که حداقل ۲.۵ برابر مسری‌تر از نسخه اصلی سارس-کو-۲ است، همان جرقه‌ای بود که موج دوم را به یک سونامی تما‌م‌عیار تبدیل کرده است. سونامی‌ای که برزیل را به زانو درآورده و بزرگترین و ویران‌کنند‌ترین بحران انسانی را در تاریخ این کشور ایجاد کرده است.
اوایل ماه مارچ پس از فروپاشی نظام بهداشت شهر مانائوس، شفاخانه‌ها در ثروت‌مندترین کلان‌شهرهای مناطق جنوب و جنوب‌شرقی برزیل (شهرهایی همچون پورتو آلگره، فلوریانوپولیس و از همه مهمتر سائوپائولو) در آستانه سقوط قرار گرفتند. کلان‌شهر سائوپائولو به عنوان خانه بیش از ۲۳ میلیون نفر، با افتخار بزرگترین شفاخانه و زیرساخت‌های پزشکی را نه‌تنها در کل برزیل و امریکای لاتین بلکه در کل نیم‌کره جنوبی داراست. شفاخانه‌های خصوصی این شهر در دنیا بی‌نظیرند و کیفیت متخصصان مراقبت‌های بهداشتی در سطح ملی شناخته شده است.
با این‌‌حال هیچ‌یک از این مزیت‌ها نتوانستند سائوپائولو را از موجی که غرش‌کنان به سواحل این شهر می‌کوفت، محافظت کند. خیلی زود سیلی از بیماران صعب‌العلاج کرونایی از شهرهای بزرگ و کوچک حومه ایالت سائوپائولو و نیز بیمارانی از سایر ایالت‌های کشور، نزدیک به ۹۳ درصد تخت‌های آی‌سی‌یوی موجود در شهر را اشغال کرد و در واقع کل نظام بهداشت را به سمت فروپاشی سوق داد. گزارش‌های هفتگی بنیاد معروف Oswaldo Cruz نشان می‌دهد که اکثر شهرهای بزرگ برزیل، دقیقا شبیه سائوپائولو عین موج له‌کننده همهگیری و عین تقاضای سرسام‌آور برای تجهیزات آی‌سی‌یو را تجربه کرده‌اند.
سیلی از بیماران عاجل و به تبع آن ازدحام بیش از حد آی‌سی‌یوها و درمان‌گاه‌ها، کمبود داروهای اساسی و دستگاه تنفس، در کنار خستگی مفرط متخصصان بهداشت تأثیر شدیدی بر نتیجه همهگیری در برزیل داشته است. در سائوپائولو از هر ۱۰ بیمار آی‌سی‌یو که طی چهار هفته اخیر به دستگاه تنفس نیاز پیدا کرده بودند، هفت نفر زنده نماندند. در برخی از ایالت‌های شمال و شمال‌شرقی از هر ۱۰ بیمار آی‌سی‌یو ۹ تن جان دادند. از زمان آغاز همهگیری برزیل شاهد افزایش پیوسته درصدی مرگ‌ومیر زنان باردارِ آلوده به کووید۱۹ بوده است. آمار مرگ‌ومیر زنان باردارِ مبتلا به کووید۱۹ در برخی از مناطق این کشور به ۱۲.۷ درصد می‌رسد.
بیش از ۱۶۰۰ نوزاد تاکنون جان خود را از دست داده‌اند؛ یا در نتیجه تولد قبل از وقت، یا به دلیل اینکه آلوده به کووید۱۹ متولد شده بودند و در اثر عوارض بعدی زنده نماندند. این آمار ۱۰ تا ۲۰ برابر بیشتر از ایالات متحده و بریتانیا است. و اگر هنوز تردید دارید که همهگیری کووید۱۹ منجر به تغییرات ساختاری عمیق در جامعه برزیل شده است یا خیر، باید بگویم که به احتمال زیاد برای اولین‌بار از زمان ثبت سوابق معتبر در برزیل، این کشور به زودی آمار ماهانه‌ای را به ثبت خواهد رساند که در آن تعداد مرگ بیشتر از پیدایش است.
در برزیل، رقم تولد ماهانه از حدود ۱۲۶ هزار «تولد ماهانه بیشتر از مرگ ماهانه» در سال ۲۰۱۹، به ۹۶ هزار «تولد ماهانه بیشتر از مرگ ماهانه» در سال ۲۰۲۰ کاهش یافته است. در مارچ ۲۰۲۱ این مازاد به ۴۶ هزار کاهش یافت اما در ایالت‌هایی مانند «ریو گراند سول» و شهرهایی مانند «ریو دو ژانیرو»، آمار مرگ از تولد پیشی گرفته است. بقیه کشور نیز ممکن است به‌زودی این تغییر نگران‌کننده را تجربه کنند. تعداد مرگ‌ومیر روزانه اکنون در برزیل به حدی نگران‌کننده است که حتا گورستان‌های وسیع و مراکز مذهبی سائوپائولو با افزایش چشمگیر تقاضا دست و پنجه نرم می‌کنند. این وضعیت این پرسش را به میان می‌اورد که آیا در صورت ادامه این وضعیت به صورت فزاینده وخیم، ممکن است این کشور دیگر نتواند از عهده مدیریت اجساد قربانیان همهگیری برآید؟
با همه‌ی وحشت و رنجِ ناشی از فاجعه انسانی که همچنان در برزیل درحال گسترش است، دولت فدرال و به‌ویژه رییس‌جمهور برزیل عملا هیچ کاری برای بهبودی وضعیت انجام نداده‌اند. در واقع برعکس این اتفاق افتاده است: رییس‌جمهور «جیر بولسانارو» در موارد متعدد داوطلبانه نقش بهترین متحد ویروس را بازی کرده است. او از استفاده از داروهای پیش‌گیرانه مانند هیدروکسی کلروکین که در برابر کووید۱۹ مؤثر نیست دفاع کرده است. او حتا دادخواستی را به دیوان عالی برزیل علیه اجرای هر نوع قرنطینه، یا استفاده گسترده از ماسک، ارائه کرده است و تلاش‌های کلیدی برای تهیه ده‌ها میلیون دوز واکسن موردنیاز برزیل را به صورت عجیب‌غریبی به ناکامی کشانده است.
بولسانارو که حالا با بیش از ۱۰۰ درخواست استیضاح و تحقیق قوه مقننه درباره عملکرد وی روبروست، نه‌تنها در برزیل بلکه در سراسر جهان به بزرگترین متحد سارس-کو-۲ تبدیل شده است. او دشمن درجه یک مردم در مبارزه جهانی با همهگیری کووید۱۹ است. این را می‌گویم چون در نتیجه عملکرد بد او در مدیریت بحران برزیل، و رفتار ناشایست، بی‌کفایت و بالقوه جنایتکارانه بولسانارو ـ همانطور که کمیسیونی از وکلای دادگستری برزیل در یک گزارش رسمی تازه نتیجه گرفته‌اند ـ برزیل به یکی از بزرگترین آزمایشگاه‌های روباز جهان تبدیل شده است که در آن نسخه‌های جهش‌یافته سارس-کو-۲ فرصت یافته‌اند که به شیوه‌ها و در مقیاس غیرقابل تصور تولیدمثل کنند. در کنار جهش‌های نگران‌کننده خود سارس-کو-۲ در سراسر برزیل، زمینه برای نموی انواع متفاوت این ویروس از جمله نوعی به مراتب کشنده‌تر همچنان فراهم است.
این گونه‌ها به محض پیدایش قادر خواهند بود طی فقط چند هفته به تمام کشورهای امریکای لاتین برسند و بعدا بقیه جهان را آلوده کنند. نوع پی۱ که در ویرانگری موج دوم همهگیری در برزیل نقش داشته است، اکنون دست‌کم در ۳۷ کشور جهان شناسایی شده است. یک فوکوشیمای بیولوژیک واقعی. فاجعه برزیل همچون واکنش زنجیره‌ای غیرقابل‌کنتر یک راکتور هسته‌ای، همه نشانه‌های یک تهدید جهانی نوظهور را دارا است.
در این وضعیت جامعه جهانی باید با اعمال فشار بر دولت برزیل برای اصلاح رفتارش نسبت به همهگیری، به منظور مهار گسترش ویروس و رسیدگی به موارد جدیدی ابتلا به ویروس و همچنین مرگ‌ومیر ناشی از آن، واکنش نشان دهد. برای این کار سازمان جهانی بهداشت و حتا شورای امنیت سازمان ملل متحد باید از برزیل بخواهند که یک کارگروه علمی سطح کشوری را با پشتوانه سیاسی و مالی کافی برای مدیریت همهگیری در کشور ایجاد کند. این کارگروه باید صلاحیت وضع اقدامات سختگیرانه همچون فاصله‌گذاری اجتماعی و قرنطینه سراسری را داشته باشد. همچنین این کارگروه باید با جامعه بین‌المللی برای دریافت واکسن موردنیاز و داروهای فوری در اسرع وقت، وارد عمل شود.
به دولت برزیل باید واضح و قاطعانه هشدار داده شود که عدم همکاری با جامعه جهانی برای تحت کنترل درآوردن همهگیری، می‌تواند منجر به انزوای بیشتر این کشور و حتا اعمال تحریم‌های اقتصادی شود. هرچند نوشتن این سطور درباره کشور موردعلاقه‌ام دردناک است، اما راه دیگری برای برخورد با رییس‌جمهور برزیل و حکومتی که داوطلبانه برزیل را به کام بزرگترین بحران انسانی تاریخ این کشور سوق داد و چشم خود را بر رنج عظیمی که این بحران بر مردم برزیل تحمیل کرده است، بست، نمی‌بینم. پیام ما به جامعه جهانی و پیام جامعه جهانی باید بلند و واضح باشد: یا با هم از این باتلاق خارج می‌شویم، یا هرگز از آن خارج نخواهیم شد.
میگل نیکولِلیس، پزشک و استاد نوروبیولوژی و مهندسی پزشکی در «دانشگاه دوک» است. او در برزیل ۱۱ ماه یکی از بزرگترین کارگروه‌های علمی مقابله با کووید۱۹ را رهبری کرد.