انتشار موج سوم ویروس کرونا در افغانستان و وخامت ناشی از آن از ظرفیت بخش صحی فراتر رفته است. مسئولان وزارت صحت عامه میگویند که هرچند ظرفیت بخش صحی نسبت به موجهای قبلی برای مبارزه با کرونا دوبرابر شده اما کافی نیست. در موج سوم سرعت انتشار، میزان وخامت در مریضان و نیاز آنان به اکسیجن به مراتب بیشتر از موج اول و دوم است. به همین نسبت میزان مرگ بر اثر کرونا نیز بهشدت افزایش یافته است. بنابر آمار رسمی در روزهای اخیر در یک مورد میزان مرگ کرونایی در یک شبانهروز از مرز صد نفر هم گذشته است.
کمبود اکسیجن
مهمترین چالش، کمبود اکسیجن است. تولیدات داخلی اکسیجن در شفاخانهها کافی نیست. شرکتهای خصوصی داخلی نیز ظاهرا با وزارت صحت عامه همکار نیستند یا ظرفیت تولید کافی را ندارند. گرچند در هفتههای اول موج سوم، مسئولان وزارت صحت عامه میگفتند که در صورت وخیمشدن اوضاع، در تفاهم با بخش خصوصی، تمام تولیدات اکسیجن شرکتهای خصوصی را در بخش صحت اختصاص خواهند داد. اما دکتر وحید مجروح سرپرست وزارت صحت عامه روز شنبه (۳۰ جوزا) در نشست خبری با رسانهها گفت که روزانه ۲۰۰ کپسول اکسیجن به «جبر» از شرکتهای خصوصی دریافت میکنند. وزارت صحت عامهی افغانستان تلاش میکند که اکسیجن مورد نیاز شفاخانههای دولتی را از کشورهای همسایه تهیه کند. ۳۵۰۰ کپسول اکسیجن از ایران خریداری شده است که ۹۰۰ کپسول آن تاکنون به هرات رسیده است. روزانه ۳۰۰ تا ۵۰۰ کپسول اکسیجن به کمک شماری از تاجران، از ازبیکستان به شفاخانه حوزوی بلخ وارد میشود. از کشور تاجیکستان روزانه ۱۰۰ تا ۲۰۰ کپسول اکسیجن به شفاخانه حوزوی قندوز وارد میشود. در کنار واردات اکسیجن از کشورهای همسایه، دستگاههای جدید تولید اکسیجن در شماری از شفاخانههای مرکزی و ولایتی نصب شده و در شماری دیگر نیز بهزودی نصب خواهد شد. با وجود این هم تولیدات داخلی برای رسیدگی به مریضان بیشمار کرونایی که نیاز به اکسیجن دارند کافی نیست.
سرپرست وزارت صحت عامه به رسانهها گفت که خریداری دستگاههای جدید تولید اکسیجن براساس نیازمندی موج دوم انجام شده است. درحالیکه میزان نیاز به اکسیجن در موج سوم به مراتب بیشتر از موج دوم است. به گفتهی آقای مجروح اگر وضعیت همینگونه ادامه پیدا کند، مردم و نهادها در رعایت شرایط بهداشتی و محدودیتهای اعلامشده همکاری نکنند، روی جادهها را نیز مریضان کرونایی خواهند گرفت.
در موج سوم برعلاوه شفاخانههای دولتی، میزان مراجعه به شفاخانههای خصوصی و نیاز به اکسیجن در این شفاخانهها نیز به مراتب زیاد شده و به همین نسبت بهای اکسیجن در بازار آزاد نیز چندین برابر افزایش یافته است. گفته میشود که پیش از این قیمت هر کپسول اکسیجن ۶۰۰ افغانی بوده است اما اکنون به ششهزار افغانی فروخته میشود. کاربران شبکههای اجتماعی گزارش میدهند که چگونه برای تهیهی اکسیجن به دنبال پیدا کردن آدرس شرکتهای تولیدی اکسیجناند تا به هربهایی که یافت شود حاضرند برای بیمارانشان اکسیجن خریداری کنند. شماری از کاربران در شبکههای اجتماعی، شرکتهای تولیدی اکسیجن را به سوءاستفاده از وضعیت و احتکار متهم میکنند.
کمبود اکسیجن از مهمترین چالشهایی است که در موج سوم افغانستان با آن روبهرو شده است. دکتر وحید مجروح به رسانهها گفت که وزارت صحت عامه امکانات مثل بستر، دارو، تجهیزات و پزشکان را برای رسیدگی به مریضان کرونا میتوانند در راهروها، وسط حیاط و دیگر جاها تهیه کند ولی اگر اکسیجن نباشد، مراقبت و جلوگیری از تلفات غیرممکن است: «در تهیه اکسیجن با چالش روبهروییم. بسترها را میتوان افزایش داد در صورتی اکسیجن موجود باشد.»
محدودیتها
مسئولان وزارت صحت عامهی افغانستان میگویند که اکنون موج سوم کرونا در سراسر افغانستان به گونهی یکسان و سریع در حال انتشار است. موج سوم حالت صعودی دارد و نگرانی از این وجود دارد که یک ماه بعد با رسیدن عید قربان جهش دیگری در انتشار کرونا تجربه شود. چنانچه در عید فطر تجربه شد و نشان داد که پس از آن آمار رسمی مبتلایان کرونا و مرگ آن به مراتب بلند رفت.
در موج سوم کرونا، بهدلیل فقر و شرایط بد اقتصادی قرار نیست قرنطین عمومی اعلام شود اما برخی از محدودیتها وضع شده است. دانشگاهها و مکاتب تعطیل شده است. وزارت صحت عامه اعلام کرده است که سالنهای عروسی و حمامها نیز باید بسته باشند. زمان کار در ادارات نیز محدود شده است. افراد بالاتر از ۵۰ سال باید از خانه کار کنند. مسئولان وزارت صحت عامه میگویند که با ادامهی وضعیت انتشار ویروس کرونا و سیر صعودی آن تمدید این محدودیتها را اعلام خواهند کرد. نهادهای اجرایی و شهروندان مسئولاند که آن را اجرا کنند.
بزرگترین عامل انتشار سریع ویروس کرونا عدم رعایت نکات بهداشتی، استفادهنکردن از ماسک و جلوگیرینکردن از تجمعات شهروندان است. گفته میشود که مریضان کرونا در پشت دروازهی شفاخانهها صف می بندند اما از ماسک استفاده نمیکنند. در نبود قرنطین، کمتر کسی اکنون در افغانستان از کرونا میترسند و نکات بهداشتی را رعایت میکنند. با ادامهی وضعیت بهویژه که عید قربان تا یک ماه دیگر میرسد ممکن است افغانستان به یک بحران بزرگ صحی روبهرو شود. بحرانی که در آن افراد با سن بالا و افرادی که مریضی مزمن دارند بیشتر آسیب میبینند. صلیب سرخ و هلال احمر، روزهای گذشته اعلام کردهاند که مبارزه با کرونا در افغانستان به مرز بحران رسیده است.
تاکنون انواع جهشیافتهی دلتا و نوع اول آن که برای نخست از ووهان چین شیوع کرد در افغانستان ثبت شده است. سرعت انتشار نوع جهشیافتهی دلتا به مراتب بیشتر است. در هفتههای اول موج سوم مسئولان وزارت صحت عامه گفته بودند که تنها حدود ۳۲۰ مورد از نوع جهشیافتهی دلتا در افغانستان ثبت شده است. این مسئولان در آن زمان گفته بودند که سرعت انتشار نوع جهشیافتهی دلتای کرونا بیشتر است اما میزان وخامت آن کم است. اکنون که وضعیت وخیم شده است مسئولان وزارت صحت عامه در مورد جهش دلتای کرونا اطلاعات نمیدهند.
واکسین
واکسین یگانه راه حل کنترل از بحران کرونا در افغانستان است. درحالیکه تلفات ناشی از کرونا به مرز بحران رسیده اما تاکنون شماری کمی از شهروندان واکسین شدهاند. بنابر آمار وزارت صحت عامه، افغانستان به ۴۸ میلیون دوز واکسین کرونا ضرورت دارد. تاکنون حدود ۵۶۰ هزار نفر واکسین شدهاند. هفتههای گذشته واکسین تولید کشور هند که به افغانستان کمک شده بود تمام شد. اینبار ۷۰۰ هزار دوز واکسین برای ۳۵۰ هزار نفر بهتازگی از چین آمده و روند تزریق آن آغاز شده است. این واکسین برای افراد بالاتر از ۵۰ سال، کارمندان صحی و سایر بخشهای اولویتبندیشده تزریق میشود.
مسئولان وزارت صحت عامه میگویند که در ماه بعدی میلادی (جولای) نیز قرار است ۴۶۸ هزار دوز دوباره از هند وارد شود. همچنان امریکا نیز وعده داده است که در ماه جولای به افغانستان واکسین کمک میکند. بر علاوه، اتحادیه جهانی واکسین یا کواکس وعده داده که ۱۶ میلیون دوز واکسین را برای افغانستان تهیه کند. وزارت صحت عامه در نظر دارد تا سایر واکسین مورد نیاز افغانستان را از شرکتهای تولیدی خریداری کند.
در هفتههای اول، پس از آغاز روند واکسین، علاقه برای واکسین میان شهروندان وجود نداشت. نوعی بیتفاوتی نسبت به کرونا میان شهروندان ایجاد شده است و از جانب دیگر نوعی ترس از عارضههای جانبی واکسین نیز وجود داشت. اما اکنون میزان درخواستکنندگان واکسین نیز بلند رفته است.