با گسترش دامنه‌ی جنگ در ولسوالی‌ها و مراکز شهرها، طالبان می‌گویند که در هر ولایت از یک تا سه مرکز تعلیمی نظامی ایجاد کرده‌اند و در آن افراد را برای آموزش جنگ استخدام می‌کنند. درحالی‌که باشندگان شماری از ولایات، نهادهای حقوق بشری و منابع محلی از امکان جذب کودکان و جوانان در این مراکز از راه مدرسه‌های دینی و مکاتب نگرانی دارند. نگرانی از این است که طالبان در مکاتب و مدارس دینی ولسوالی‌های زیر تصرف‌شان نخست «جهاد» را تبلیغ می‌کنند سپس دانش‌‌آموزان را که زیر سن هم باشند در صف جنگ میکشانند.
منابع محلی می‌گویند که طالبان در مکاتب شماری از ولسوالی‌های زیر تصرف‌شان نصاب تعلیمی را تغییر داده است. طالبان برخی از مضامین مثل فرهنگ، تعلیمات مدنی و سایر مضامینی را که محتوای وطندوستی دارند از تقسیم اوقات آموزشی حذف و به‌جای آن «جهاد» و جنگ را تبلیغ می‌کنند. از سوی دیگر منابع محلی می‌گویند که طالبان در مکتب رفتن دختران نیز در شماری از ولسوالی‌ها محدودیت وضع کرده است. در برخی از ولسوالی دیگر که محدودیت هم وضع نشده دانش‌‌آموزان به‌‌ویژه دختران بنابر ترسی که از طالبان دارند از رفتن به مکتب خودداری می‌کنند.
پس از سیر نزولی شیوع ویروس کرونا هفته‌های گذشته، مکاتب و دانشگاه‌ها در افغانستان بازگشایی شد. پیش از این، زمانی که دانش‌‌آموزان در رخصتی کرونایی به‌سر می‌بردند جنگ شدید شد و طالبان در حدود ۲۰۰ ولسوالی را تصرف کرد. اکنون دامنه‌ی جنگ در مراکز شهرها رسیده و هر روز گسترده‌تر می‌شود. در پی گسترش جنگ ده‌ها هزار خانواده بیجا شده و تخمینا هزاران دانش‌‌آموز به‌‌ویژه دختران از رفتن به مکتب بازمانده‌اند. باشندگان شماری از ولایت‌ها می‌گویند که طالبان مکاتب دخترانه را در کل بسته‌اند. در شماری از ولسوالی‌های دیگر زیر تصرف طالبان که مکاتب دخترانه بسته هم نشده، دانش‌‌آموزان دختر و خانواده‌های‌شان میل و اراده‌ی رفتن به مکتب را از دست داده‌اند. منابع محلی می‌گویند که در ولسوالی‌های زیر تصرف طالبان تنها پسران آن هم با «ترس و لرز» به مکتب می‌روند و دختران از سوی خانواده‌های‌شان از رفتن به مکتب منع یا مکاتب‌شان از سوی طالبان بسته شده است.
منگل، یک باشنده‌ی ولایت پکتیا که نمی‌خواهد نام و مقام اصلی آن در گزارش ذکر شود می‌گوید که طالبان در ۹ ولسوالی زیر تصرف‌شان در این ولایت مکاتب دخترانه را بسته‌اند. در این ولسوالی‌ها تنها از پسران خواسته شده که به مکتب حاضر شوند اما دختران را منع کرده‌اند. به گفته‌ی منگل، طالبان در مکاتب پسرانه نیز نصاب تعلیمی را تغییر داده و به‌جای برخی از مضامین، «جهاد» را تبلیغ می‌کنند. پیش از این نیز گزارش‌هایی در رسانه‌ها نشر شد که طالبان در شماری از مکاتب ولایت پکتیا، مضامین فرهنگ، تعلیمات مدنی، حرفه و سایر مضامینی را که محتوای وطندوستی دارد حذف کرده است. آقای منگل می‌گوید که این درست است. به گفته‌ی او طالبان به‌جای این مضامین «جهاد» را تبلیغ می‌کنند و تلاش می‌کنند که دانش‌‌آموزان را به صف جنگ و به مراکز نظامی‌شان بکشانند:
«تنها هنوز سلاح به دست‌شان نداده، تبلیغات جنگ و جهاد را در مکاتب شروع کرده و نگرانی از این است که دانش‌‌آموزان را به مراکز نظامی‌شان سوق دهند و سلاح به دست‌شان دهند. طالبان مراکز خاص تعلیمی نظامی دارند.»
تخار از ولایت‌های شمال افغانستان است که تمام ولسوالی‌های آن در تصرف طالبان است. اخیرا طالبان مرکز این ولایت را نیز در کنترل گرفته است. بنابر گفته‌های منابع محلی در این ولایت نیز طالبان در شماری از ولسوالی‌ها دختران را از رفتن به مکتب منع کرده و نصاب تعلیمی مکاتب پسرانه را نیز تغییر داده‌اند. محمدیعقوب نظری، عضو شورای ولایتی تخار می‌گوید که طالبان در شماری از ولسوالی‌های زیر تصرف‌شان بر دختران محدودیت وضع کرده و تنها به پسران اجازه داده‌اند که مکتب بروند.
«کودکان از طالبان می‌ترسند»
خانواده‌های دانش‌‌آموزان شماری از ولایات دیگر به اطلاعات روز می‌گویند که گرچند طالبان دختران را از رفتن به مکتب منع نکرده و تغییرات در نصاب آموزشی‌شان نیز نیامده اما میل رفتن به مکتب میان دانش‌‌آموزان به‌‌ویژه دختران کاهش یافته است. به گفته‌ی این خانواده‌ها ترس از این وجود دارد که دختران‌شان مورد آزار و اذیت طالبان قرار گیرند. همچنان پسران‌شان نیز از طالبان می‌ترسند و کمتر به مکتب حاضر می‌شوند.
شمسیه دانش‌‌آموز ده ساله از ولسوالی مالستان غزنی می‌گوید که پس از هفته‌ها انتظار و ختم جنگ و درگیری، وقتی طالبان از مردم خواسته که مکتب‌های‌شان را باز کنند، به مکتب رفته اما دیده است که تعدادی کمی از همصنفانش به مکتب حاضر شده‌اند. به گفته‌ی یکی از اعضای خانواده‌ی شمسیه، بیشتر دانش‌‌آموزان و خانواده‌های‌شان به‌‌ویژه دختران میل رفتن به مکتب ندارند و از طالبان می‌ترسند. دانش‌‌آموزانی که پیش از این مستقیما با جنگ روبه‌رو نشده و هنوز طالبان را نمی‌شناسند و ندیده‌اند.
سخنگوی طالبان اما می‌گوید فعالیت مکاتب در ولسوالی‌های زیر تصرف‌شان مانند گذشته جریان دارد و دانش‌‌آموزان دختر و پسر بدون محدودیت و با رعایت اصول «شرعی» با امنیت کامل به مکتب می‌روند. به گفته‌ی آقای مجاهد هیچ مضمون درسی کم یا زیاد نشده است. زیرا مضامین درسی مکاتب پیش از این نیز مورد تأیید آنان بوده و اکنون نیاز نیست که آن را تغییر دهند. آقای مجاهد می‌گوید که ممکن است در صورت لزوم، پس از برپای حکومت‌شان نصاب آموزشی را مطابق قانون تغییر دهند.
سربازگیری و تبلیغ «جهاد»
شماری از منابع محلی در شمال و شرق افغانستان می‌گویند که طالبان برعلاوه‌ای که بر دختران محدودیت وضع کرده و مکاتب دخترانه را در شماری از ولسوالی‌ها بسته‌اند اما دانش‌‌آموزان مکاتب پسرانه و مدارس دینی را با تبلیغ «جهاد» به سنگر‌های جنگ میکشانند.
در شمال کشور، محمدیعقوب نظری، عضو شورای ولایتی تخار به اطلاعات روز می‌گوید که طالبان در جذب افراد به جنگ از مدرسه‌های دینی استفاده می‌کنند. به گفته‌ی آقای نظری طالبان در شماری از ولسوالی‌های تخار دانش‌‌آموزان مدرسه‌های دینی با سن بالاتر از ۱۵ سال را عملا به صف جنگ کشانده است.
شماری از کاربران شبکه‌های اجتماعی و خبرنگاران نیز به نقل از منابع محلی نوشته‌اند که طالبان از میان جوانان و دانش‌‌آموزان بالاتر از ۱۸ سال در تخار سرباز استخدام کرده‌اند.
وزارت معارف افغانستان اطلاعات ندارد که در عموم چه تعداد از دانش‌‌آموزان به‌‌ویژه دختران در اثر جنگ و نا امنی‌های اخیر از رفتن به مکتب محروم شده و مکاتب‌شان بسته شده است. یا اینکه چه تعداد از مکاتب و مدارس دینی در ولسوالی‌های زیر تصرف طالبان فعال است و آموزش و پرورش در آنان چگونه جریان دارد. این وزارت به رسانه‌ها تنها گفته است که ۱۷۶ مکتب در اثر جنگ در ماه‌های اخیر تخریب شده است.
ادعای سرباز گیری طالبان از میان جوانان، دانش‌‌آموزان و تشویق کودکان برای آماده شدن به جنگ وآموزش نظامی آنان در مراکز تعلیمی عمومی و خاص درحالی است که اخیرا یونسف یا سازمان بین‌المللی حمایت از کودکان نیز از افزایش سرباز گیری کودکان و کشته شدن‌شان در جنگ ابراز نگرانی کرده است.
طالبان می‌گوید که دانش‌‌آموزان و کودکان را در مکاتب آموزش جنگی نمی‌دهد. این گروه ادعای وضع محدودیت بر دانش‌‌آموزان در مکاتب، حذف مضامین درسی، تبلیغ «جهاد» را نیز رد می‌کند. اما سخنگوی این گروه می‌گوید که در هر ولایت از یک تا سه مرکز تعلیمی نظامی جدگانه ایجاد کرده‌اند. در این مراکز افرادی بالای بیست سال جذب شده و برای جنگ آموزش می‌بینند. به گفته‌ی ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان، در این مراکز به کودکان اجازه داده نمی‌شود که شامل شوند. برخلاف گفته‌های آقای مجاهد، اجمل عمر شینواری، سخنگوی قوای مسلح افغانستان می‌گوید که طالبان هیچ‌گونه مرکز تعلیمی نظامی در افغانستان ندارد.
ایجاد مراکز تعلیمی نظامی از سوی طالبان در حالی است که پیش از این همواره ادعا می‌شد که مراکز تعلیمی نظامی طالبان در پاکستان مستقر است و از آنجا هزاران جنگجو پس از سپری‌کردن آموزش‌های نظامی وارد افغانستان می‌شوند. ادعای که پاکستان آن را همواره رد کرده است. طالبان می‌گویند که مکان یا اردوگاه‌های تعلیمی نظامی‌شان در افغانستان مخفی است. در آن جا افرادی استخدام می‌شوند که اراده برای «جهاد» داشته باشند و به‌زور کسی استخدام نمی‌شود.