با تسلط طالبان در کشور، این گروه در برخی از ولایت‌ها روند جمع‌آوری عُشر را آغاز کرده‌اند. کم‌تر از یک ماه از تسلط کامل طالبان بر افغانستان می‌گذرد. منابع محلی می‌گویند که طالبان بعد از تسلط با نقض آزادی‌های فردی و نقض حقوق بشر اکنون با اجبار اقدام به جمع آوری عشر کرده‌اند؛ اقدامی که به‌گفته‌ی منابع، فقر و تنگ‌دستی مردم را تشدید می‌کند.
زورگیری یا عُشر
بنا به گفته‌ی منابع محلی در ولایت‌های غور، بامیان، دایکندی و غزنی، طالبان خلاف اصول دینی و مذهبی در بسیاری از ساحات این ولایت‌ها به همه اموال و دارای‌های مردم و حتا پروژه‌های عام‌المنفعه عُشر وضع کرده‌اند. آنان تأکید می‌کنند که طالبان برای جمع‌آوری عُشر قانون خاصی ندارند و حتا برای جمع‌آوری آن از زور کار می‌گیرند، درحالی که مردم نسبت به این عمل‌کرد طالبان اعتراض دارند.
چنان‌چه طالبان در ولسوالی لعلوسرجنگل ولایت غور برای تراکتورهای چهار سلند ۳۵۰۰ افغانی، برای تراکتورهای سه سلند ۲۵۰۰ افغانی، برای آسیاب برقی دوهزار افغانی و برای ذخیره‌های کچالو ۲۸ هزار افغانی عُشر تعین کرده‌اند.
رستم ( نام مستعار) یکی از باشنده‌های ولسوالی لعلوسرجنگل ولایت غور میگوید که طالبان از یک ذخیره کچالو ۲۸ هزار افغانی عُشر خواسته‌اند: «یک ذخیره‌ی کچالو که گنجایش ذخیره‌کردن سه هزار سیر کچالو برای مدت پنج ماه را دارد و به ارزش ۵۵۰ هزار افغانی ساخته شده است، طالبان از آن در روز اول ۵ هزار عُشر خواسته بود، اما اکنون ۲۸۰۰۰ افغانی خواسته‌اند.»
منبع دیگر از ولایت غور میگوید که طالبان از هر ۱۸ مرغ یک مرغ و از هر ده گوسفند یک گوسفند و از هر چهار گاو، یک گاو عُشر خواسته‌اند. به همین ترتیب روی وسایط نقیله نیز عُشر وضع کرده‌اند، درحالی که عُشر یک‌دهم حصه‌ی مال را در بر می‌گیرد. منابع تأکید می‌کنند که طالبان روی موترهای تیزرفتار یک‌هزار افغانی، روی موترسایکل ۵۰۰ افغانی و روی دکان‌ها نظر به مال‌شان از ۵ تا ۱۰هزار عُشر تعیین کرده‌اند.
در غزنی طالبان به روی درخت‌های میوه، محصولات زراعتی و شیشه‌های خورشیدی چاه‌های آب نیز عُشر وضع کرده‌اند.
در بامیان طالبان روی گندم و کچالو و در دایکندی روی گندم، بادام و دیگر محصولات عُشر وضع کرده‌اند. به گفته‌ی منابع محلی، طالبان از هر ۷۰ کیلوگرام این محصولات ۷ گیلو گرام عشر خواسته‌اند.
افزون به این، منابع محلی در دایکندی گزارش می‌دهند که طالبان از شوراهای مردمی نیز عُشر خواسته‌اند. به گفته‌ی منابع، طالبان از هر شورای محلی ۱۰۰ تا ۱۵۰ سیر بادام عُشر خواسته‌اند.
میهن‌یار، یکی از اعضای این شورا‌ها میگوید که در هر شورا ۱۰۰ تا ۱۵۰ خانواده عضو هستند. این درحالی است که امسال شماری از ولایت‌ها درگیر خشک‌سالی شدید شده است. دایکندی، بامیان، غزنی و غور از ولایت‌هایی‌اند که به‌شدت از خشک‌سالی رنج می‌برند.
عُشر
عُشر کلمه‌ی عربی و به معنای یک‌دهم حصه‌ی یک مال است که با ظهور دین اسلام در بین مسلمانان رایج شده است. در زمان خلافت عمر فاروق، زمانی که مردم افغانستان به اسلام رو آوردند، عُشر در افغانستان بین اهل سنت مروج شد.
یکی از باشنده‌های خوست میگوید: «در وقت جمع‌آوری حاصلات خود، ما عُشر می‌دهيم که از هر ده حصه حاصلات، يک حصه بايد داده شود.»
به باور او، عشر صدقه است و دادن عشر، حاصلات را پاک می‌سازد. او میگوید که عشر به افراد فقیر جامعه تعلق می‌گیرد.
محمد (نام مستعار) باشنده ولايت میدان‌وردک در مورد دادن عشر می‌گويد: «ما وقتی حاصلات خود را جمع می‌کنيم، عشر آن‌را به کمک ملاامام مسجد قريه‌ی خود، بين فقرا تقسيم می‌کنيم.»
نصرالله واعظی، رییس شورای علمای بامیان میگوید: «خداوند (ج) در قرآن کريم از عشر ياد کرده و حضرت محمد (ص) به امت خود گفته است که از هر ده حصه حاصلات خود يک حصه آن را عشر بدهند، عشر حق خداوند است و بايد به فقرا داده شود.»
او توضیح می‌دهد که در مذهب حنفی عشر يکی از پايه‌های اقتصاد اسلامی تعریف شده است و در جایی که دهقانان و زمين‌داران در یکسال چندین مرتبه از زمين‌شان برداشت دارند، از حاصلات هر فصل بايد به فقرا عشر بدهند، اما در مذهب جعفری عشر نیست و با زکات و خمس نیز فرق دارد.
این عالم دین تأکید می‌کند که مطابق به دستورات دینی و مذهبی، عشر به حاکمان تعلق نمی‌گیرد.
عشر با زکات و خمس چه فرقی دارد؟
زکات و خمس
رحمان (نام مستعار) باشنده‌ی ولسوالی لعلوسرجنگل میگوید که طالبان به‌روی تمام دارایی‌ها و حتا پروژه‌های عام‌المنفعه عشر وضع کرده‌اند.
او که خود عشر داده و از آن سند رسید نیز گرفته است، میگوید که طالبان با پادرمیانی منابع مردمی مبلغ تعیین شده‌ی عشر را برای آنان کم کرده‌اند. طبق معلومات او، طالبان از یک ذخیره‌ی کچالو چهارهزار افغانی و از یک شبکه‌ی آب‌رسانی که ۴۲ خانواده از آن استفاده می‌کنند، ۱۵ هزار افغانی عشر گرفته‌اند.
در همین حال، علمای دینی مذهب جعفری در افغانستان می‌گویند که در مذهب جعفری عشر نیست و اگر طالبان عشر را زکات و خمس تعریف می‌کنند، باید بدانند که به سبزیجات و پروژه‌های عام‌المنفعه زکات تعلق نمی‌گیرد و اضافه به آن زکات و خمس به طالبان نیز نمی‌رسد.
سید نصرالله واعظی؛ رییس شورای علمای بامیان علاوه بر نگرانی از وضعیت دشوار زندگی مردم، همچنین میگوید: «در مذهب تشیع ما عشر نداریم و همین‌طور موردی مصرف عشر را برای دولت اسلامی نیز نداریم. اگر زکات جمع‌آوری می‌شود که باید برای مساجد، ایتام و فقرا به مصرف برسد.»
رییس علمای بامیان توضیح می‌دهد که زکات در فقه اسلامى حق واجبى که به بخشى از اموال برخی افراد غنی و ثروت‌مند جامعه تعلق می‌گیرد و باید به نفع فقرا و مصالح عمومى پرداخت و مصرف شود.
به‌گفته‌ی او، زکات به شتر، گاو، گوسفند، جو، گندم، خرما، کشمش، طلا و نقره و اموال تجارتی در صورتی تعلق می‌گیرد که به حد نصابش رسیده باشد. او توضیح می‌دهد که زکات هر پنج شتر، یک گوسفند، زکات هر سی گاو یک گوساله‌ی دو ساله و زکات هر چهل گوسفند یک گوسفند است.
به همین ترتیب در صورتی که گندم، جو کشمش، خرما به ۸۴۷ کیلوگرام برسد به آن ذکات تعلق می‌گیرد.
او همچنان اضافه می‌کند که در اسلام «خُمس» عبارت است از یک پنجم اموال انسان که باید از درآمد و مازاد بر مخارج خود با شروط خاصى که در فقه بیان شده، پرداخت شود و آن حقى است که خداوند براى پیامبر اکرم (ص) و امام معصوم (ع) قرار داده تا مستمندان از خاندان آن بزرگواران به جاى زکات مصرف و نیازمندی‌هاى خود را با آن تأمین کنند.
خمس به دو قسم تقسیم می‌شود: نیمى از آن، سهم امام است که باید توسط حاکم اسلامى در مصالح اسلام و مسلمانان هزینه گردد و نیم دیگر آن، سهم سادات است.
عُشر مالیه است؟
عشر از همه حاصلات زراعتی که از زمين برداشته می شود، داده می‌شود و با مالیه نیز فرق دارد. طبق قانون افغانستان، مالیه به ملکیت‌ها و درآمد‌ها تعلق می‌گیرد و در بدل عرضه خدمات دولتی از سوی مردم قابل پرداخت است.
منابع می‌گویند که در حال حاضر طالبان حقی برای دریافت عشر، زکات و مالیه ندارند. با این حال اما طالبان در مناطقی که عشر وضع کرده، گفته‌اند که به پاس مجاهدت و برای تأمین مخارج سربازانش مجبورند که عشر جمع‌آوری کنند.
به‌تازگی شورای علمای تشیع طی یک قطع‌نامه‌ای از طالبان خواسته‌اند که از مردم شیعه عشر و زکات جمع‌آوری نکنند.
ذبیح‌الله مجاهد معین وزارت اطلاعات و فرهنگ و سخنگوی طالبان، اما میگوید که تاکنون طالبان بالای مردم عشر وضع نکرده‌اند و از جمع‌آوری عشر نیز اطلاع ندارد: «ما تاکنون عشر وضع نکردیم و جمع‌آوری عشر مانند گذشته است.»
بااین‌حال منابع از بامیان می‌گویند که عشر و زکات به طالبان نمی‌رسد، اما به‌خاطر جلوگیری از ناامنی مردم توافق کرده‌اند که به اندازه‌ی توان از محصولات زراعتی‌شان به طالبان کمک کنند.
این درحالی است که با فروپاشی حکومت اشرف غنی در افغانستان، هزاران نفر کارهای‌شان را از دست داده‌اند. در پی این وضع فقر نیز به صورت بی‌پیشینه‌ای افزایش یافته است. اضافه به این، خشک‌سالی و تغییر اقلیم نیز روی افزایش فقر اثر کرده‌اند.
تا سال ۱۳۹۷ خورشیدی از جمعیت ۳۳ میلیونی افغانستان، ۵۴.۶ درصد مردم زیر خط فقر قرار داشتند. این رقم با شیوع پاندومی کرونا در سال ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ خورشیدی افزایش پیدا کرد؛ زیرا شیوع پاندومی کرونا در افغانستان سبب دوبرابرشدن افراد بی‌کار از ۹ میلیون نفر به ۱۸ میلیون نفر شد.
از سویی هم، به‌تازگی سازمان ملل از افزایش فقر در افغانستان خبر داده و گفته است که براساس ارزیابی‌های اداره توسعه و بازسازی این سازمان (UNDP)، افغانستان در معرض فقر شدید قرار دارد و نرخ فقر در این کشور تا مرز ۹۷ درصد خواهد رسید. برنامه توسعه و بازسازی سازمان ملل متحد همچنین از احتمال کاهش ۱۰ تا ۱۳ درصدی تولید ناخالص داخلی افغانستان در بدترین حالت ممکن تا اواسط ۲۰۲۲ میلادی هشدار داده است.