رهبران جدید طالبان در افغانستان از کدام مدارس فارغ‌التحصیل شده‌اند؟

رهبران جدید طالبان در افغانستان از کدام مدارس فارغ‌التحصیل شده‌اند؟

دارالعلوم حقانیه در پاکستان استدلال می‌کند که مدرسه و فارغ‌التحصیلان آن تغییر کرده‌اند. برخی نگرانند که آن‌جا ممکن است منشأ رادیکالیسم جدید باشند. طالبان افغانستان را تصرف کرده‌اند و این بالاترین غرور برای مدرسه‌ دارالعلوم حقانیه است.

مدرسه دارالعلوم حقانیه، یکی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین مدارس علمیه پاکستان، بیش از هر مدرسه دیگری در جهان، رهبران طالبان را آموزش داده است. اکنون فارغ‌التحصیلان آن پست‌های کلیدی در افغانستان دارند.

منتقدان، این مدرسه را دانشگاه جهاد می‌نامند و آن را عامل اشاعه‌ی خشونت در سراسر منطقه می‌دانند. آن‌ها نگرانند که مدارس افراطی و احزاب اسلام‌گرای مرتبط با آن‌ها با پیروزی طالبان جسورتر شوند و به‌طور بالقوه به رادیکالیسم بیشتر در پاکستان دامن بزنند، علی‌رغم تلاش‌های این کشور برای تحت‌کنترل‌درآوردن بیش از ۳۰ هزار مدرسه علمیه.

این مدرسه می گوید تغییر کرده و استدلال می‌کند که باید به طالبان فرصت داده شود تا نشان دهند از زمانی که دو دهه پیش برای اولین‌بار بر افغانستان حکومت کردند، دیگر به فکر حکومت‌کردن از راه کشتار و خون‌ریزی نیستند.

رشیدالحق سامی، معاون حوزه علمیه گفت: «جهان توانایی‌های آن‌ها را برای اداره کشور از طریق پیروزی‌های خود در جبهه دیپلماتیک و میدان جنگ دیده است.»

باتوجه به افزایش خشونت‌ها در اوایل سال جاری، گزارش‌های مربوط به قتل‌های تلافی‌جویانه در داخل کشور، محدودیت رفتن دختران به مکتب و سرکوب آزادی بیان، نرمش طالبان چندان مطمئن نیست. اما آقای سامی استدلال کرد که تسلط طالبان حتا می‌توانست خونین‌تر باشد، و این نشان می‌دهد که آن‌ها «اشتباهات دهه ۱۹۹۰ را تکرار نخواهند کرد».

دارالعلوم حقانیه، در حدود ۶۰ مایلی مرز افغانستان، تأثیر زیادی در آن‌جا داشته است. فارغ‌التحصیلان حوزه علمیه جنبش طالبان را پایه‌گذاری کردند و در دهه ۱۹۹۰ بر افغانستان حکومت کردند. کارشناسان می‌گویند که ارتش قدرتمند پاکستان اغلب از رهبران خود برای نفوذ بر طالبان استفاده می‌کند.

صدراعظم فقید آن، سمیع‌الحق، که در سال ۲۰۱۸ در محل اقامت خود در اسلام‌آباد به قتل رسید و پدر آقای سامی بود، به‌عنوان «پدر طالبان» شناخته می‌شد.

عظمت عباس، نویسنده کتاب «مدرسه سراب: تاریخ معاصر مدارس اسلامی در پاکستان» گفت: «حقانیه از آن‌جایی که علمای بسیاری از رهبران طالبان است، قطعا برای آن‌ها احترام قائل است.»

سراج‌الدین حقانی، ۴۱ ساله، که بسیاری از تلاش‌های نظامی طالبان را رهبری می‌کرد و ۵ میلیون دالر جایزه از سوی دولت امریکا بر سر خود دارد، سرپرست جدید وزارت داخله افغانستان یک دانش‌آموخته حقانیه است. امیرخان متقی وزیر جدید امور خارجه و عبدالباقی حقانی وزیر آموزش عالی نیز همینطور هستند.

مدیران مدارس می‌گویند که وزیر عدلیه، رییس وزارت آب و برق افغانستان و تعدادی از والیان، فرماندهان نظامی و قضات نیز از حوزه علمیه حقانیه فارغ شده‌اند.

آقای سامی گفت: «ما احساس غرور می‌کنیم که دانش‌آموخته‌گان ما در افغانستان ابتدا اتحاد جماهیر شوروی را شکست دادند و اکنون دارودسته ایالات متحده را پس فرستادند. این یک افتخار برای مدرسه است که فارغ‌التحصیلان آن اکنون وزیر هستند و مناصب بالایی در دولت طالبان دارند.»

بسیاری از فارغ‌التحصیلان نام حقانی را به‌عنوان نمادی از افتخار برگزیده‌اند. شبکه حقانی، شاخه نظامی طالبان که مسئول گروگان‌گیری امریکایی‌ها، حملات انتحاری پیچیده و ترورهای هدفمند است، به نام مدرسه نام‌گذاری شده و ارتباط خود را با آن حفظ می‌کند.

رشیدالحق سامی، معاون حوزه علمیه.
عکس از ساینا بشیر برای نیویورک تایمز

بیش از ۴ هزار طلبه، عمدتا از خانواده‌های فقیر، در این مدرسه علمیه بزرگ، مجموعه‌ای از ساختمان‌های بتنی چند طبقه در یک شهر کوچک و کنار رودخانه در شرق شهر پیشاور، شرکت می‌کنند. دوره‌ها از حفظ قرآن تا ادبیات عرب را شامل می‌شود.

در بازدید اخیر، یکی از محققین در سالنی مملو از ۱۵۰۰ دانش‌جوی ترم آخری، سخنرانی درباره فقه اسلامی ارائه کرد. آن‌ها با شوخی‌های یکی از استادان قهقهه می‌زدند. سایر طلبه‌ها برای ناهار بیرون صف ایستاده بودند و والیبال یا کرکت بازی می‌کردند.

در میان آن‌ها، پیروزی طالبان مایه غروری عظیم است.

عبدالولی، دانش‌جوی ۲۱ ساله گفت: «طالبان پس از تقریبا ۲۰ سال مبارزه، سرانجام ایالات متحده را شکست دادند و تمام جهان این واقعیت را می‌پذیرند. این همچنین دوراندیشی و تعهد استادان و فارغ‌التحصیلان سابق ما را در مورد افغانستان نشان می‌دهد.»

آقای ولی حقانیه را به‌عنوان مکانی برتر برای حفظ قرآن تمجید کرد که برخی از مسلمانان معتقدند که آن‌ها و خانواده‌های‌شان را به بهشت ​​می‌برد. وی گفت: حقانیه یکی از معدود مدارس معتبر کشور است که طلاب به دلیل سابقه، علمای برجسته‌ی آن و تحصیلات اسلامی باکیفیت آن، تحصیل در آن را افتخار می‌دانند.

پاکستان مدت‌هاست که با مدارسی مانند حقانیه رابطه ناآرامی داشته است. رهبرانی که زمانی حوزه‌های علمیه را راهی برای تأثیرگذاری بر رویدادهای افغانستان می‌دانستند، اکنون آن‌ها را منبع درگیری در پاکستان می‌دانند. این کشور جنبش طالبان خود را دارد، طالبان پاکستانی یا ت.ت.پ که مسئول حملات خشونت‌آمیز در سال‌های اخیر بوده است. دو طرف در این ماه به آتش‌بس دست یافتند.

نشانه‌های تازه‌ای از رادیکالیسم در مدارس به‌ویژه پس از سقوط کابل ظاهر شده است. دانش‌جویان گردهمایی‌هایی برای حمایت از طالبان برگزار کرده‌اند. در مسجد سرخ اسلام‌آباد، محل حمله مرگ‌بار پرسنل امنیتی ۱۴ سال پیش، پرچم‌های طالبان بر فراز مکتب دخترانه در کشور همسایه برافراشته شد.

محمد اسرار مدنی، محقق مستقر در اسلام‌آباد با تمرکز بر امور دینی، گفت که در عین حال، مدارس مثل گذشته دیگر مفید نیستند، زیرا مقامات پاکستان اخیرا نقش مستقیم‌تری در امور افغانستان داشته‌اند.

در میان این فشارها، دولت پاکستان ترکیبی از حمایت مالی و هشدارهای پشت پرده را برای کاهش رادیکالیسم در حوزه‌های علمیه امتحان کرده است.

دولت نخست‌وزیر عمران خان به حوزه علمیه حقانیه یک میلیون و ۶۰۰ هزار دالر در سال ۲۰۱۸ و یک میلیون و ۷۰۰ هزار دالر در سال ۲۰۱۷ برای «پیش‌بردن فعالیت» آن کمک کرد. این بودجه به مدرسه کمک کرد تا یک ساختمان جدید، یک زمین بدمینتون و یک آزمایشگاه کمپیوتر، علاوه بر پروژه‌های دیگر بسازد.

طلاب بعد از نماز در محوطه دانشگاه جلوی خوابگاه خود راه می‌روند.
عکس: نیویورک تایمز

حقانیه زبان انگلیسی، ریاضی و علوم کامپیوتر را در برنامه درسی خود گنجانده است. این مدرسه از دانشجویان خارجی، از جمله دانشجویان افغانستانی، می‌خواهد که کاملا مستندسازی کنند، و مدیران گفتند که سیاست عدم مدارا را برای فعالیت‌های ضددولتی اتخاذ کرده است.

کارشناسان آموزش در پاکستان می‌گویند که این تلاش تا حدی موفقیت‌آمیز بوده و حقانیه مانند گذشته از ستیزه‌جویی حمایت نمی‌کند.

با این حال گفتند، این گونه مدارس تفسیر کوته‌نظرانه از اسلام را آموزش می‌دهند. دروس به جای تفکر انتقادی، بر نحوه بحث با مذاهب مخالف متمرکز است و بر اعمال مجازاتی مانند قطع عضو به خاطر دزدی و سنگسار به خاطر رابطه جنسی خارج از ازدواج تأکید می‌کند. این باعث می‌شود که برخی از طلاب این مدارس در برابر جذب از گروه‌های شبه‌نظامی آسیب‌پذیر باشند.

آقای عباس گفت: «در فضای حمایت گسترده از طالبان، هم با دولت و هم در جامعه، امید به این‌که مدارس و دیگر مؤسسات آموزشی جریان اصلی رویکردی آموزشی به غیر از رویکرد طرفدار طالبان اتخاذ کنند، ساده‌لوحانه است».

برنامه‌ی درسی مدرسه احتمالا نسبت به برخی از استادان تأثیر کمتری داشته باشد.

آقای عباس گفت: «هرگاه مشخص می‌شود که طلاب مدرسه‌ای درگیر اعمال خشونت‌آمیز شده‌اند، رویکرد معمول‌تر این است که نظام مدرسه و برنامه درسی آن را مسئول مشکلات بدانند و به استاد یا استادانی که بر طلاب تأثیر گذاشته‌اند توجهی نمی‌شود.»

فارغ‌التحصیلانی که در دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ در حقانیه تحصیل کرده بودند، گفتند که هیچ آموزش نظامی ندیده‌اند. با این حال، برخی می‌گویند که اساتید اغلب آشکارا درباره جهاد بحث می‌کنند و طلاب را تشویق می‌کنند تا به شورشیان افغانستان بپیوندند. یکی به نام علی گفت که طلاب به‌راحتی می‌توانند در طول تعطیلات حوزه علمیه برای جنگ به افغانستان بروند. او به دلیل نگرانی‌های امنیتی درخواست کرد که فقط نامش ذکر شود.

آقای سامی گفت که طلاب نه برای جنگ آموزش دیده‌اند و نه موظف به جنگیدن در افغانستان هستند.

مدیران مدارس به اظهارات اخیر برخی گروه‌ها در افغانستان به‌عنوان آموزه‌های معتدل مؤثر اشاره می‌کنند. پس از تسخیر کابل توسط طالبان، حزب جمعیت علمای اسلام سامی که توسط پدر آقای سامی تأسیس شد، از آن‌ها خواست تا امنیت افغان‌ها و خارجی‌ها، به‌ویژه دیپلمات‌ها را تضمین کنند، از حقوق اقلیت‌های مذهبی و قومی محافظت کنند و به زنان اجازه دسترسی به آموزش عالی بدهند.

در هر صورت، آقای سامی گفت، جهان چاره‌ای جز اعتماد به توانایی طالبان برای حکومت ندارد. او گفت: «من به جامعه جهانی توصیه می‌کنم که به طالبان فرصتی برای اداره کشور بدهد. اگر به آن‌ها اجازه کار داده نشود، جنگ داخلی جدیدی در افغانستان رخ خواهد داد و کل منطقه را تحت تأثیر قرار خواهد داد.»