افزایش بی‌پیشینه‌ی نرخ تیل در کشور به‌ویژه در ولایت‌های شمال، در کنار مشکلات اقتصادی سبب بالا رفتن آمار بیکاری نیز شده است.
ساکنان برخی از ولایت‌های شمال کشور با انتقاد از بلند رفتن نرخ تیل در بازارهای این ولایت‌ها، خواهان کنترول بازار از سوی حکومت سرپرست طالبان هستند.
شماری از رانندگانی که در مسیر ولایت‌های شمال مشغول مسافرکشی هستند، بلند رفتن بهای تیل را سرسام‌آور بیان کرده و می‌گویند که این وضعیت روی کاروبار شان تأثیرات منفی داشته است.
هرچند در روزهای پسین بهای تیل در تمامی ولایت‌های کشور به‌صورت بی‌سابقه افزایش داشته است اما خبرنگار روزنامه اطلاعات روز در این گزارش بر تأثیرات و مشکلات برخاسته از بلند بودن بهای تیل در دو ولایت جوزجان و سمنگان پرداخته است.
رانندگان در ولایت جوزجان می‌گویند که اکنون یک لیتر دیزل در بازارهای این ولایت به ۱۲۷ افغانی به فروش می‌رسد و یک لیتر پترول به مرز ۱۰۰ افغانی رسیده است که با توجه به افزایش بهای مواد سوختی و عدم افزایش درآمد آنان، این موضوع بر شرایط اقتصادی آنان تأثیر منفی گذاشته است.
رانندگان شهر شبرغان، مرکز ولایت جوزجان می‌گویند که در چند روز گذشته بهای تیل به‌صورت بی‌پیشینه‌ی بلند رفته و بر قیمت هر لیتر تیل نزدیک به ده افغانی افزوده شده است. بنابر گفته‌های این رانندگان، ده روز قبل یک لیتر تیل دیزل ۹۸ افغانی بوده، اما اکنون در برخی از تانک‌ها به ۱۲۷ الی ۱۳۰ افغانی به فروش می‌رسد. بریالی، راننده‌یی که در مسیر شبرغان-مزار مشغول مسافرکشی است از بلند بودن نرخ تیل شکایت می‌کند و از تأثیرات ناگوار آن بر درآمد‌ش سخن می‌گوید: «بر قیمت هر لیتر تیل ۲۰ افغانی افزوده شده؛ مردم توان مالی ندارند و به همین خاطر مسافرهای ما هم کم شده. سابق هر روز شبرغان می‌رفتم اما فعلا در یک هفته دو بار نوبت می‌رسد.»
یولداش، یکی دیگر از رانندگانی ولایت جوزجان با ابراز نگرانی از افزایش بیکاری و بلند رفتن بهای تیل خواستار کنترول بازار از سوی حکومت سرپرست طالبان است. یولداش می‌گوید: «حکومت مسئولیت دارد تا مانع سوءاستفاده‌‌ی تاجران شود. در حالی که نرخ جهانی تیل ارزان شده، اما هنوز در نرخ تیل در افغانستان تغییر نیامده است.»
توقف فعالیت موترها به‌دلیل قیمت بلند تیل در سمنگان
بهای بلند تیل تنها رانندگان و باشندگان جوزجان را با مشکل مواجه نکرده است، این مشکل زندگی را برای رانندگان سمنگانی نیز دشوار ساخته است. رانندگان در سمنگان می‌گویند که به‌دلیل بلند بودن بهای تیل نزدیک به ۳۰ تن از رانندگان موترهای‌شان را متوقف کرده و مصروف فعالیت‌های دیگر شده‌اند.
شفیق‌الله، راننده شهری در این باره می‌گوید: «تیل قیمت است، اما ما با نرخ‌های ارزان هرسو می‌رویم و مسافرکشی می‌کنیم تا روزانه یک چیزی برای فامیل و خانه پیدا کنیم. در این شرایط هیچ ممکن نیست مصارف خود را پیدا کنیم.»
صابر، راننده دیگر می‌گوید: «دیروز ۱۳۰۰ افغانی را تیل انداختم، اما در کل روز در کار فقط ۹۰۰ افغانی بدست آوردم. مردم توان رفتن با تاکسی را ندارند؛ مجبور پیاده می‌روند.»
خلیفه حسام، یکی از رانندگان سمنگانی می‌گوید که گرانی تیل سبب شده تا بیشتر رانندگان موترهای‌شان را متوقف کنند.
خلیفه حسام می‌افزاید: «۳۰ نفر از موتروانان مجبور شدند موترهای خود را ایستاد (متوقف) کنند و کارگری کنند یا دکان باز کنند. چون پوره کردن خرج از این راه در این شرایط سخت است؛ تیل قیمت است.»
تأثیرات بهای بلند تیل بر کرایه موترهای مسافرکشی
افزایش بهای تیل دیزل و پطرول در کشور تأثیرات مستقیم بالای کرایه موترهای مسافرکشی در مسیرهای مختلف ولایت‌های شمال گذاشته است. به گفته‌ی شهروندان، در نرخ کرایه از ۵۰ الی ۲۰۰ افغانی افزایش آمده است.
مولی‌الدین نوری که می‌خواهد از ولایت سمنگان به مزار شریف برود، از بلند رفتن کرایه شکایت می‌کند و می‌گوید: «سابق کرایه موتر نوع کرولا تا مزار شریف دو صد افغانی بود اما فعلا ۲۵۰ الی ۳۰۰ افغانی شده و ما توان پرداخت‌اش را نداریم.»
علت افزایش بهای تیل چیست؟
مسئولان اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری طالبان می‌گویند که آن‌ها (طالبان) به تیل‌هایی که در ایران و کشورهای آسیای میانه استفاده می‌شود، اجازه‌ی ورود به خاک افغانستان را نمی‌دهند و این محدودیت جدید حکومت طالبان بهای تیل در بازارهای کابل را افزایش داده است.
خان‌جان الکوزی، عضو اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری می‌گوید: «استاندارد تیلی که ما در افغانستان وارد می‌کنیم بسیار بلندتر از استاندارد ازبیکستان، ترکمنستان، ایران و حتا مسکو است. به همین دلیل قیمت‌ها بلند رفته است».
از سویی دیگر، وزارت صنعت و تجارت حکومت سرپرست طالبان تغییرات در نرخ جهانی مواد نفتی را عامل افزایش قیمت تیل در افغانستان بیان می‌کند و می‌گوید که برای کاهش قیمت تیل دیزل، ۲۴۰ تُن تیل به بازار عرضه می‌کند و این تیل نسبت به بازار ده افغانی کم‌تر به فروش خواهد رسید.
نورالدین عزیزی، سرپرست وزارت صنعت و تجارت طالبان گفته است: «از تمامی کشورها با کسانی که در تجارت تیل کار می‌کردند، از طریق زوم یا از طریق حضوری یک کنفرانس گرفتیم. شرکت یما پطرولیم حاضر شد که در هر لیتر تیل ده افغانی به هم‌وطنان خود کمک نماید و قیمت‌ها را کاهش دهد.»
خان‌جان الکوزی، از بلند بودن استاندارد تیل وارداتی در افغانستان سخن می‌زند اما افغانستان مواد نفتی مورد نیاز خود را از ایران، ازبیکستان، ترکمنستان و روسیه وارد می‌کند. هرچند دسترسی افغانستان به این بازارها آسان است اما گروه طالبان نتوانسته‌اند جلوی گران‌فروشی را بگیرند.
در افغانستان پنج حوزه نفتی و گازی وجود دارد. برای استخراج این منابع سرمایه‌گذاری‌های لازم انجام نشده و تنها روند استخراج نفت از حوزه نفتیِ آمودریا و معدن قشقری ولایت سرپل جریان دارد؛ اما میزان تولید آن بسیار اندک است و نمی‌تواند نیازمندی‌های کشور را برطرف کند.