بر اساس گزارشی که به زودی از سوی جمهوری‌خواهان مجلس نمایندگان امریکا منتشر خواهد شد، در اوج خروج ایالات متحده از افغانستان، علی‌رغم ادعاهای این وزارت‌خانه مبنی بر افزایش منابع، تنها ۳۶ مقام وزارت امور خارجه برای رسیدگی به روند تخلیه افغانستانی‌هایی که قرار بود خارج کنند، در میدان هوایی کابل حضور داشتند.
این رقم – که نشان می‌دهد « به ازای هر ۳ هزار و ۴۴۴ نفر تخلیه شده تقریبا یک مأمور کنسولی وجود داشته – یکی از چندین جزئیاتی است که تا کنون فاش نشده و در گزارش بسیار انتقادی که عقب‌نشینی پر هرج و مرج ایالات متحده در آگست گذشته را بررسی می‌کند، تشریح شده است.
گزارش «جمهوری‌خواهان کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان امریکا» که حدود یک سال پس از سقوط پایتخت این کشور به دست طالبان منتشر می‌شود، جزئیات بیشتری را در مورد ناتوانی دولت بایدن در برنامه‌ریزی و اجرای برنامه خروج ایالات متحده از افغانستان نشان می‌دهد. این گزارش که پیش‌نویس نهایی آن به دست سی‌ان‌ان رسیده، همچنین می‌گوید که دولت به درستی ماهیت وقایع منطقه را به تصویر نکشیده و نتوانسته طرحی را برای جلوگیری از استخدام کماندوهای تحت آموزش خود، توسط دشمنان امریکا اجرا کند.
مایکل مک کال، نماینده ارشد جمهوری‌خواه در کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان گفت «بسیاری از برنامه‌ریزی‌های تخلیه دولت بایدن در بهار ۲۰۲۱ انجام شد – برخی حتا قبل از این‌که رئیس‌جمهور عقب‌نشینی را اعلام کند. و با وجود دستاوردهای طالبان در میدان جنگ، با وجود وخامت اوضاع امنیتی، و با وجود ارزیابی‌های اطلاعاتی تجدید نظر شده، هرگز به روز نشدند.»
رئیس‌جمهور جو بایدن در اواسط اپریل ۲۰۲۱ اعلام کرد که ایالات متحده تمام نیروهای باقیمانده را تا ۱۱ سپتامبر همان سال – بیستمین سالگرد حملات تروریستی که جنگ امریکا را در آن‌جا آغاز کرد – از افغانستان خارج خواهد کرد. با وجود این‌که بایدن از مدت‌ها پیش می‌خواست به دخالت ایالات متحده در جنگ افغانستان پایان دهد، او این تصمیم را تا حدی به توافقی که با میانجی‌گری دولت ترمپ با طالبان انجام شد، نسبت داد، که متعهد شده بود تا اول ماه می ۲۰۲۱ عقب‌نشینی کند.
در هفته‌ها و ماه‌های پس از آن، قانون‌گذاران دو حزب از دولت خواستند تا مطمئن شود که برنامه‌هایی برای تضمین حفاظت از افغان‌هایی که در طول نزدیک به دو دهه درگیری برای ایالات متحده کار می‌کردند، از جمله گزینه‌های تخلیه، وجود دارد.
وزارت امور خارجه و پنتاگون هر دو عقب‌نشینی را مورد بررسی قرار داده‌اند، اما هیچ‌یک تا کنون یافته‌های خود را منتشر نکرده‌اند. به گفته یک منبع آگاه، با وجود این‌که وزارت امور خارجه در ماه مارچ بررسی خود را به پایان رساند، بازنگری پنتاگون هنوز ادامه دارد. تأخیر انتشار آن تا حدی به دلیل فرآیند بررسی بین سازمانی است که با نگرانی‌هایی در مورد سیاست، ظواهر امر و اجرای مؤثر درس‌های آموخته شده همراه است.
گزارش مجلس نشان می‌دهد که تازه در اواسط ماه جون ۲۰۲۱ بود که سفارت ایالات متحده در کابل یک جلسه «تیم برنامه‌ریزی عملیاتی» (OPT) را با اعضای ارتش ایالات متحده و دیپلمات‌های ایالات متحده با تمرکز بر برنامه‌ریزی قبلی برای «عملیات تخلیه غیرنظامیان» (NEO) برگزار کرد. به گفته یکی از افسران ارتش ایالات متحده، در این جلسه «اولین بار» سفارت شروع به بررسی احتمال عملیات تخلیه غیرنظامیان کرد.
این گزارش می‌گوید به دلیل «فقدان برنامه‌ریزی مناسب دولت بایدن» چنین عواقبی پیش آمد: پنج روز مانده به عملیات تخلیه غیرنظامیان پروازهای تخلیه «تنها با حدود ۵۰ درصد ظرفیت خود» خارج شدند. این گزارش به روند کند در دروازه‌ها و آشفتگی بیرون دروازه‌ها اشاره می‌کند – نمایندگان گروه‌ها به کمیته گفتند که روند تخلیه دولت به قدری آشفته و بی‌نظم بود که حتا دستیاران معاون رئیس‌جمهور کامالا هریس و بانوی اول جیل بایدن در تلاش برای تخلیه مردم با گروه‌های خارجی تماس می‌گرفتند.
پروازهای تخلیه اکثریت مردان را منتقل کردند
این گزارش نشان می‌دهد که در پروازهای تخلیه، به رغم نگرانی‌ها در مورد سلب آزادی زنان پس از تسلط طالبان – که اکنون ثابت شده – اکثرا مردان موفق به خروج شده‌اند.
کلی کوری، سفیر کل دفتر مسائل جهانی زنان وزارت امور خارجه تحت دولت ترمپ، در این گزارش نوشت: «ما اکنون از طریق داده‌های وزارت امور خارجه و امنیت داخلی می‌دانیم که تنها تقریبا ۲۵ درصد از کسانی که در طول عملیات تخلیه غیرنظامیان در افغانستان تخلیه شده‌اند زن یا دختر بودند. اگر این رقم را با رقم‌های مشابه در تاریخ مقایسه کنیم، زنان و دختران بیش از نیمی از موارد اضطراری را تشکیل می‌دهند.»
با سقوط کابل و فرار اشرف غنی رئیس‌جمهور وقت افغانستان از کشور، دو مقام ارشد امریکایی – ژنرال کنت «فرانک» مک‌کنزی، وقت فرماندهی مرکزی ایالات متحده، و زلمی خلیل‌زاد، نماینده ویژه آن زمان برای افغانستان که توافق امریکا و طالبان در زمان ترمپ را میانجی‌گری کرد – با مقامات طالبان در رئیس دوحه ملاقات کردند، و در آن جلسه این گروه شبه‌نظامی کنترل امنیت پایتخت را به ایالات متحده پیشنهاد کرد. مکنزی شهادت داد که این پیشنهاد را رد کرده و در سپتامبر ۲۰۲۱ به کنگره گفت: «دلیل رفتن من به آن‌جا این نبود، این دستور من نبود و ما منابع لازم برای انجام آن ماموریت را نداشتیم.»
با این حال، براساس این گزارش، خلیل‌زاد به کمیته گفت که به نظر او «می‌توانستیم آن را بررسی کنیم». این مقام سابق همچنین گفت که ایالات متحده به طالبان دستور نداده که خارج از کابل بمانند.
بر اساس این گزارش، خلیل‌زاد گفت:«ما نگفتیم نروید. ما به آن‌ها توصیه کردیم که مراقب باشند.» در همین حال، مقامات امریکایی بارها گفته بودند که ایالات متحده از مذاکرات صلح میان طالبان و حکومت غنی حمایت می‌کند.
آن‌هایی که قصد فرار از شهر را داشتند، در مسیر رسیدن به میدان هوایی، مجبور به مواجهه با تهدید طالبان شدند، در شرایطی که هزاران نفر در بیرون دروازه‌ها در تلاشی مأیوسانه برای ورود به داخل و سوار شدن به هواپیماها تجمع کرده بودند. و در روزهای اولیه تخلیه، امنیت میدان هوایی چنان ضعیف بود که گروه‌هایی از افغان‌ها خود را به باند هوایی رساندند و ناامیدانه سعی کردند به هواپیماهای در حال بلند شدن آویزان شوند.
مک کال گفت: «با توجه به این‌که دولت کنترل کابل را به طالبان واگذار کرد، این وضعیت از نظر تاکتیکی بسیار چالش‌برانگیز بود. اما این تصمیماتی بود که آن‌ها اتخاذ کردند – یا در برخی موارد از انجام آن اجتناب کردند – که منجر به این وضعیت چالش تاکتیکی شد.»
آدرین واتسون، سخن‌گوی شورای امنیت ملی، گفت که این گزارش «مملو از توصیفات نادرست، اطلاعات دست‌چین شده، و ادعاهای نادرست است» و «از جنگ بی پایان و اعزام نیروهای امریکایی بیشتر به افغانستان دفاع می‌کند».
بنابر استدلال این گزارش، زمانی که هرج‌ومرج شدت می‌گرفت، دولت «مکررا افکار عمومی امریکا را گمراه کرد» و سعی داشت تا وضعیت شوم در این کشور را کم‌اهمیت جلوه دهد و در عوض تصویری از شایستگی و پیشرفت ترسیم کند.
این گزارش اظهارات مقامات وزارت امور خارجه را با یادداشت‌های داخلی کنار هم گذاشته و مقایسه کرده است. برای مثال یکی از یادداشت‌های ۲۰ آگست می‌گوید حداقل هفت افغان «در حالی که در بیرون از دروازه‌های دسترسی میدان هوایی بین‌المللی حامد کرزی در کابل منتظر بودند جان خود را از دست داده‌اند» و طالبان «از پذیرش بقایای اجساد» که در میدان هوایی مانده بود، «خودداری کردند».
مک کال گفت: «در یک مقطع، ند پرایس، سخن‌گوی وزارت امور خارجه، مردم را تشویق می‌کرد تا به میدان هوایی بروند و به مطبوعات گفت که تخلیه «موثر و کارآمد» بود، اما دروازه‌های میدان هوایی بسته بودند و در یادداشت‌های داخلی در مورد اجساد بسیاری که در میدان هوایی انباشه شده بود و آن‌ها نمی‌دانستند با آن همه جسد چه کار کنند، صحبت می‌شد.»
دولت بایدن از شرکت در گزارش خودداری کرد
کمیته از بیش از ۳۰ مقام دولتی مصاحبه رونویسی‌شده درخواست کرد، اما دولت بایدن از شرکت در آن خودداری کرد. کمیته برای این گزارش به مصاحبه‌ها و اطلاعات افشاگران، گفت‌وگو با افرادی که در جریان عقب‌نشینی در کابل بودند و سفرهای حقیقت‌یاب به منطقه تکیه کرد.
وزارت امور خارجه با این تصور که این گزارش در راستای تلاش‌های نظارتی کنگره نیست، از شرکت در آن خودداری کرد.
سخن‌گوی وزارت امور خارجه گفت: «ما بیش از ۱۵۰ جلسه توجیهی در مورد افغانستان از زمان عملیات تخلیه غیرنظامیان با اعضا و کارمندان داشتیم که طیف وسیعی از موضوعات را شامل می‌شود – از جمله عقب‌نشینی، زنان و دختران، عملیات جابه‌جایی، مبارزه با تروریسم، و گفت‌وگو با طالبان». وی افزود که آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه در دو جلسه در مورد افغانستان شهادت داده است.
جمهوری خواهانی که این تحقیقات را رهبری می‌کنند در اقلیت هستند، به این معنی که آن‌ها قدرت احضار کردن ندارند، با این حال اعلام کرده‌اند که اگر حزب آن‌ها در انتخابات امسال مجلس را به دست بگیرد، احضاریه صادر کرده و به تحقیق در مورد خروج ادامه خواهند داد. آن‌ها این را یک گزارش موقت می‌نامند.
این گزارش همچنین می‌گوید که دولت – حتا ماه‌ها پس از خروج – نتوانست اقداماتی انجام دهد که از استخدام کماندوهای افغان – تحت آموزش امریکا – توسط دشمنان ایالات متحده مانند ایران، چین یا روسیه جلوگیری کند.
در این گزارش آمده: «دولت ایالات متحده حدود ۶۰۰ پرسنل نیروهای امنیتی افغان را که در بخش تامین امنیت محیط و سایر وظایف به تخلیه کمک کردند، تخلیه کرد، اما این‌ها تعداد بسیار کمی از واحدهای آموزش‌دیده ایالات متحده را تشکیل می‌دهند که در کنار سربازان امریکایی می جنگیدند. و حتا آن‌هایی که به اندازه کافی خوش‌شانس بودند و پرواز کردند اکنون در کشورهای سوم سرگردان مانده‌اند. این گزارش می‌افزاید که بر اساس گزارش سیگار از اوایل سال جاری، ۳ هزار نیروی امنیتی افغان به ایران گریخته‌اند.
بنابر این گزارش تا جولای، دولت بایدن هنوز برنامه‌ای برای اولویت دادن به تخلیه این افغان‌ها از منطقه نداشته و وزارت امور خارجه منتظر تصمیم‌گیری شورای امنیت ملی است.