ساعت ۶:۲۰ دقیقه‌ی صبح است، شهر و بازار هنوز در سکوت مطلق قرار دارد و در کوچه و پس‌کوچه‌های مزار شریف تاریکی حاکم است. با گام‌های لرزان در دل تاریکی قدم برمی‌دارد تا قبل از طلوع آفتاب به محل کارش برسد.
زهرا (مستعار) می‌گوید به علت فشار روحی و روانی قدرت دید‌ش کم‌تر شده و تنها توانایی دیدن فاصله‌ی پنج‌متری خود را دارد و فراتر از آن چیزی را نمی‌تواند ببیند، اما ناچار است برای رسیدن به محل کارش وقت بیرون شود.
زهرا برای تأمین مخارج زندگی و مصارف داروی شوهر بیمارش ناگزیر است از صبح تا عصر در یکی از نهادهای خصوصی در شهر مزار شریف، مرکز بلخ صفاکاری کند.
اما آنچه که در کنار بلند بودن بهای مواد خوراکی و سوختی، زندگی وی را در روزهای زمستان دشوارتر کرده و شب‌ها به‌گفته‌ی خودش خواب چشم‌هایش را برده، بلند بودن هزینه‌ی برق در این ولایت است.
زهرا می‌گوید بلند بودن هزینه‌ی برق بلخ سبب شده است تا وی در سه دوره‌ی گذشته نتواند هزینه‌ی برق خود را پرداخت کند. شرکت برق‌رسانی برشنا به همین دلیل برق منزل وی را قطع نموده است.
به‌گفته‌ی زهرا، در سه دوره‌ی گذشته نزدیک به ۱۵ هزار افغانی از شرکت برق‌رسانی برشنا بدهکار شده است؛ پولی که می‌گوید توان پرداخت‌اش را ندارد.
زهرا می‌افزاید: «دو ماه می‌شود که از نعمت برق محروم هستیم. نرخ برق بلند است و من نمی‌توانم قرض برشنا را بدهم. اگر حکومت واقعا اسلامی است پس چرا ما مردم بلخ از دیگر ولایت‌ها پول زیاد بپردازیم؟ آیا ما افغان نیستیم؟ انسان نیستیم؟»
زهرا با انتقاد از بی‌توجهی حکومت سرپرست طالبان در پیوند به بلند بودن هزینه‌ی برق بلخ نسبت به سایر ولایت‌ها، این وضعیت را ناعادلانه بیان می‌کند و می‌گوید با عایدی که دارد نمی‌تواند هزینه‌ی مصرف برق خانه‌اش را پرداخت کند.
این زن بر یکسان‌سازی بهای برق در تمامی ولایت‌های کشور تأکید می‌کند و می‌گوید شهروندان بلخ تافته‌ی جدابافته از سایر شهروندان نیستند و نباید بهای متفاوت بپردازند. وی از حکومت طالبان می‌خواهد که با توجه به چالش‌های اقتصادی حاکم و میزان بلند بیکاری میان شهروندان، بر کاهش پول هزینه‌ی برق این ولایت اقدام کند.
هزینه‌ی بلند برق در بلخ در حالی شکایت زهرا را برانگیخته است که از چند سال به این‌سو باشندگان این ولایت برای هر کیلووات برق ۶.۲۵ افغانی پرداخت میکنند؛ اما در کابل و برخی ولایت‌های دیگر، هزینه‌ی هر کیلووات برق ۲.۵ تا ۴.۵ افغانی است.
در همین حال مرد دیگری در گوشه‌ی از شهر مزار شریف، در هوای سرد زمستان، کنار کراچی یک‌چرخه‌اش نشسته و تنها امیدش برای ادامه‌ی زندگی چرخ همین کراچی است که با گردشش، چرخ زندگی‌اش را به چرخش می‌آورد.
ساعت نزدیک دو بجه‌ی بعدازظهر است. زلگی ۵۱ ساله می‌گوید تا این دم روز از طریق انتقال بار مردم، فقط صد افغانی عاید کرده است. پول ناچیزی که به‌گفته‌ی خودش با آن نمی‌تواند مخارج زندگی خانواده را تأمین کند.
بهای بلند برق و تفاوت آشکار در نرخ آن با سایر ولایت‌های هم‌جوار بلخ، زلگی را نیز مثل زهرا به ستوه آورده است. او می‌گوید در حالی‌که وسایل زیادی برای مصرف برق ندارد اما با آن هم در جریان ماه‌های گذشته، سه هزار و ۶۵۴ افغانی پول هزینه‌ی برق خانه‌اش آمده است؛ مبلغ گزافی است برای او که روزانه بیش از دو صد افغانی عاید ندارد.
زلگی که تنها نان‌آور خانواده‌ی شش نفری خود است در صحبت با روزنامه اطلاعات روز می‌گوید بهای برق در بلخ سه برابر دیگر ولایت‌های کشور است و او توان پرداخت این هزینه‌ی بلند را ندارد.
زلگی می‌گوید: «برق از طریق بلخ به دیگر ولایت‌ها به‌شمول کابل می‌رود اما چرا دیگران کم‌تر از ما پرداخت میکنند و ما باید سه برابر شان پول بدهیم؟ از حکومت امارت اسلامی (طالبان) می‌خواهم به این ظلم پایان دهد.»
بلند بودن بهای برق در بلخ تنها نگرانی زهرا و زلگی نیست بلکه کاهش در هزینه‌ی برق از خواست‌های دیرینه‌ی همه‌ی باشندگان این ولایت است. خواستی که با گذشت چندین سال به آن توجه نشده و به رویای همگانی مبدل شده است.
باشندگان بلخ تفاوت در بهای برق بلخ و سایر ولایت‌های کشور را تبعیض و ظلم آشکار در برابر مردم این ولایت می‌دانند. تبعیضی که حکومت جمهوریت در گذشته و اکنون حکومت طالبان از پاسخ به آن عاجز مانده است.
براساس اطلاعات، هر کیلووات برق از کشورهای صادرکننده برای افغانستان چهار سنت به‌فروش میرسد اما بلخ که به‌عنوان نزدیک‌ترین ولایت به کشورهای واردکننده‌ی برق است در برابر هر کیلووات بیش از شش افغانی پرداخت می‌کند.
اعتراض و نافرمانی مدنی
در سال‌های پسین بهای بلند برق در بلخ یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های شهروندان این ولایت بوده که همواره انتقادهای را در پی داشته است. شهروندان مزار شریف بارها از افزایش بهای برق در این ولایت به ستوه آمده و در صحبت با رسانهها خواستار کاهش هزینه‌ی برق شده‌اند.
تلاش‌ها برای کاهش هزینه‌ی برق بلخ از چندین سال به این‌سو ادامه دارد. تا جایی که شماری از شهروندان بلخ در جریان حکومت جمهوریت گروهی را تحت نام «گروه دادخواهان برق بلخ» ایجاد و به‌گونه‌ای جدی برای تغییر نرخ برق این ولایت دادخواهی کرده بودند.
این گروه در هماهنگی با شهروندان به منظور کاهش هزینه‌ی برق، رفع تبعیض و برابری در توزیع انرژی، نزدیک به شش ماه با راه‌اندازی نشست‌ها و گفت‌وگوهای بی‌شمار و برگزاری راهپیمایی‌های اعتراضی در جاده‌های شهر مزار شریف، با مسئولان شرکت برشنا در بلخ به نتیجه نرسیدند.
پس از این اعتراض‌ها زنگ نافرمانی مدنی مردم نیز به صدا درآمد. شهروندان بلخ در هماهنگی با این گروه دادخواهان برق، اقدام به عدم پرداخت پول هزینه‌ی برق نمودند. نافرمانی که پای چند هیأت از دفتر مرکزی برشنا را به بلخ کشاند.
هرچند اعتراض‌های این گروه پای مقام‌های بلندپایه‌ی برشنا را در بلخ کشانده بود و دادخواهی آنان در ولایت‌های بلخ و کابل تا ختم نظام جمهوریت جریان داشت اما در بهای برق این ولایت تغییر نیامده است.
پاسخ حکومت سرپرست طالبان
خواستیم در این مورد دیدگاه مسئولان شرکت برشنا در بلخ را نیز با خود داشته باشیم و بپرسیم که علت‌های اساسی تفاوت در بهای برق بلخ و سایر ولایت‌ها در چیست اما آنان تماس‌های مکرر خبرنگار روزنامه اطلاعات را بی‌پاسخ گذاشتند و حاضر به گفت‌وگو نشدند. اما یک منبع در ریاست برشنا که نمی‌خواهد اسم وی در این گزارش ذکر شود، علت‌های متفاوت را برای بلند بودن بهای برق در این ولایت بیان می‌کند.
این منبع می‌گوید بهای برق در سایر ولایت‌ها به‌ویژه کابل به‌صورت کتگوری است و تمام شهروندان کابل هزینه‌ی یکسان پرداخت نمی‌کنند. به‌گفته‌ی این منبع، مشتریان شرکت برشنا که در یک دوره دو صد کیلووات برق مصرف کنند تعرفه‌ی برق شان ۲.۵ افغانی حساب می‌شود و از دو صد الی چهار صد کیلووات مصرف ۳.۵ افغانی سنجش می‌شود. در همین حال خانه‌ای که از چهار صد الی هفت صد کیلووات مصرف کند ۶.۲۵ پول محاسبه می‌شود و فردی که از هفت صد الی دو هزار کیلووات مصرف کند هزینه‌ی وی ۱۰ افغانی سنجش می‌شود. در حالی‌که اگر شهروندان بلخ از یک کیلووات الی دو هزار کیلووات هم مصرف داشته باشند بهای یکسانِ ۶.۲۵ افغانی پرداخت میکنند.
این منبع همچنان وارداتی بودن برق کشور را از علت‌های دیگر بلند بودن بهای برق در این ولایت عنوان می‌کند.
در همین حال یک منبع دیگر هم از ریاست برشنا بلخ می‌گوید که مسئولان این شرکت ضایعات و دزدی برق از سوی برخی مشتریان را دلیل بلند بردن بهای برق بیان میکنند.
این منابع میگویند تغییر تعرفه‌ی برق از صلاحیت‌های شرکت برق بلخ نیست بلکه این تصمیم را اداره‌ی تنظیم انرژی باید اتخاذ کند.
با این همه خواستیم دیدگاه مسئولان شرکت عمومی برشنا را در این مورد داشته باشیم اما آنان نیز حاضر نشدند تا در پیوند به بهای بلند برق بلخ ابراز نظر کنند.
انتقادها از پرچوی برق
در کنار بلند بودن هزینه‌ی برق، پرچوی‌های برق همزمان با سرد شدن هوا انتقاد شهروندان بلخ را نیز در پی داشته است. باشندگان شهر مزار شریف با انتقاد از پرچوی‌ها در این ولایت شرکت برشنا را به نداشتن یک برنامه‌ی مؤثر به منظور توزیع عادلانه‌ی برق متهم میکنند.
شماری از باشندگان مزار شریف از پرچوی‌های برق در این شهر شکایت کرده و افزایش جرم‌های جنایی را به آن پیوند می‌دهند.
از سوی هم برخی از شهروندان هزینه‌ی بلند برق در مقایسه با ولایت‌های دیگر کشور را یک نابرابری اجتماعی و خلاف قانون اساسی و مغایر با حقوق شهروندی بیان کرده و خواستار کاهش در هزینه‌ی برق هستند.
محمدانور، یکی دیگر از باشندگان بلخ می‌گوید سردیها و پرچوی‌های برق آنان را با دشوارهای زیادی مواجه کرده و شب‌ها و روزهای زیادی را در نبود برق سپری کرده‌اند.
محمدانور بر حل مشکلات پرچوی برق در این ولایت تأکید می‌کند و می‌گوید: «از صبح که در دکان می‌آیم برق نیست. مجبور میشوم که جنراتور روشن کنم و روزها بیشتر از عایدی که در دکان دارم تیل مصرف کنم.»
در همین حال برخی از دانشجویان در بلخ میگویند پرچوی برق روی روند آموزش شان تأثیر منفی گذاشته است.
فیض‌الله که باشنده‌ی اصلی ولایت بدخشان است و اکنون در یکی از دانشگاه‌های خصوصی بلخ سرگرم تحصیل است، از پرچوی‌های برق انتقاد می‌کند و می‌گوید: «ما به‌دلیل پرچوی برق شب‌های سرد را سپری می‌کنیم. از حکومت طالبان می‌‌خواهیم که بر حل این مشکل توجه کند.»
با این حال مسئولان در شرکت برشنا در بلخ دلیل بی‌نظمی برق را افزایش میزان تقاضای مردم و کاهش انرژی برق از سوی کشورهای صادرکننده بیان می‌کند.
برق بلخ بیشتر از کشورهای ازبیکستان، ترکمنستان و تاجیکستان تأمین می‌شود که بلند بودن بهای آن به‌دلیل وارداتی بودن، بارها واکنش‌های شهروندان این ولایت را در پی داشته است.
هرچند حکومت افغانستان از سرمایه‌گذاری روی منابع برق آبی و حرارتی خبر داده اما عدم عملی شدن این طرح سبب نبود شبکه‌ی توزیع برق معیاری در کشور به‌ویژه در بلخ شده است.
فقر مردم و هزینه‌ی بلند برق
همزمان با گسترش فقر و ناداری در کشور، اغلب مشتریان نمی‌توانند پول هزینه‌ی برق شان را همزمان پرداخت کنند. به همین دلیل شهروندان به‌صورت قسطوار هزینه‌ی برق شان را پرداخت میکنند.
معاونت اداری ریاست برشنا در شهر مزار شریف این روزها گواه حضور ده‌ها باشنده‌ی بلخ است که می‌خواهند پول برق شان را به‌صورت قسطوار پرداخت کنند.
برخی از این شهروندان میگویند آنان توان پرداخت یک‌جای را ندارند و برای همین ناگزیر هستند که در قسط‌های ماهانه پول هزینه‌ی برق شان را پرداخت کنند.
بیک‌محمد، یکی از باشندگان بلخ که با چهره‌ی پریشان در گوشه‌ای از دهلیزد ریاست برشنا برای رسیدن فرصت صحبت با مدیر برشنا لحظه‌شماری می‌کند، می‌گوید در مدت چهار ماه پول هزینه‌ی برق خانه‌اش بیش از ۱۷ هزار افغانی آمده است؛ پولی که وی توان پراخت یک‌جایی‌اش را ندارد.
او می‌گوید: «شش ماه می‌شود بیکار هستم. نمی‌توانم تمام این پول را یک‌جایی پرداخت کنم. مجبور هستم که در چند قسط پرداخت نمایم. واقعا حکومت باید از این ظلم دست بردارد و برق بلخ را با سایر ولایت‌ها یکسان سازد.»
در سال‌های گذشته به‌دلیل موجودیت جنگ و نا امنی در بیشتر مناطق کشور، جمع‌آوری پول صرفیه‌ی برق روستا‌ها توسط طالبان و عدم پرداخت پول از سوی زورمندان، عایدات برشنا از ۲۸ الی ۳۰ میلیارد افغانی بود که از این میان ۲۲ میلیارد آن به کشورهای واردکننده‌ی برق پرداخت میشد.
اما اکنون -با به قدرت رسیدن طالبان و روند قطع لین زورمندان- با آن‌که این شرکت همواره از بلند رفتن عواید خود سخن گفته با آن هم تغییرات در تعرفه‌ی برق بلخ نیامده است.
