در حالی‌که دختران در افغانستان از آموزش محروم هستند، تلاش‌ها در سطح بین‌المللی برای تسهیل آموزش دختران افغانستان آغاز شده است. اهدای بورسیه‌های تحصیلی رایگان از سوی شماری از دانشگاه‌ها در ایالات متحده امریکا، کانادا، آلمان، رومانیا، ایتالیا، انگلستان، بنگلادیش، پاکستان، ایران و… از تلاش‌هایی است که تا اکنون صورت گرفته است. این کشورها در حمایت از حق آموزش دختران در افغانستان، تا اکنون بورسیه‌های تحصیلی ویژه اهدا کرده‌اند. افزون به این، مجموعه‌ی بزرگی مراکز آموزشی و تحقیقاتی کانادا از دانشگاههای بریتیش کلمبیا و دالهاوس گرفته تا بورسیه‌های بین‌المللی صلح (برای زنان) و بورسیه مطالعات زنان بانک مونترال، کمک‌هزینه‌های مختلفی را برای دانشجویان دختر افغانستان در نظر گرفته‌اند.
این اقدامات هرچند با استقبال گسترده و خوش‌بینی‌ها به همراه شده، اما دختران افغانستانی نسبت به این بورسیه‌ها خوش‌بین نیستند و آن را به مثابه‌ی پاشیدن نمک بر زخم می‌دانند. این دختران می‌گویند که بورسیه‌ها با شرایط موجود و وضع دانشجویان سازگار نیست و جایی برای خوشحالی ندارد.
مدرک زبان
دختران دانشجو می‌گویند که بورسیه‌های تحصیلی اهدا شده عمومیت ندارند و نمی‌توانند که محرومیت آموزشی را رفع سازند. افزون به این، به‌گفته‌ی دانشجویان، داشتن مدرک زبان نیز وضع را برای دست‌یافتن به آن حتا به افراد محدود چند برابر دشوار کرده است. این دانشجویان می‌گویند که شرط اصلی تمامی این بورسیه‌ها داشتن مدرک «تافل و آیلتس» است که بسیاری دختران آن را ندارند.
ثریا که تا پیش از سقوط کابل زبان انگلیسی تدریس می‌کرد، میگوید که ترس از گروه حاکم، ممنوعیت‌های وضع‌شده و فقر در طی یک‌ونیم سال گذشته دختران را از روند فراگیری زبان بازداشته و سبب شده است که آنان در اضطراب آینده‌ی نامعلوم آموخته‌های‌شان را نیز فراموش کنند. او میگوید: «واقعیت این است که پیدا کردن یک مکان آموزشی مناسب و تأمین هزینه‌ی سنگین اکنون حتا در بزرگ‌‌شهرها تبدیل به یک رویای تلخ شده است. دختران طی دو سال گذشته نتوانسته‌اند [آموزش] زبان را ادامه بدهند و مدرکی بگیرند.»
این در حالی است که گروه طالبان در کابل بسیاری از مراکز زبان را به‌دلیل مختلط بودن محل آموزش بسته‌اند. این گروه حتا مانع تطبیق شدن برنامه‌های آموزش بانک جهانی برای زنان نیز شده است.
مرجع تأییدکننده
شرایط سخت این بورسیه‌ها یکی از دلایلی است که دختران دانشجو را به‌شدت متأثر کرده است. بسیاری از دانشجویان مدعی اند که شرایط این بورسیه‌ها به سطح دانشجویان در کشورهای غربی اند.
وجیهه، فارغ‌التحصیل دانشکده‌ی انجنیری دانشگاه پلی‌تخنیک کابل است. این دانشجو که در یکی از بورسیه‌های دانشگاههای امریکا درخواست داده است، میگوید: «تمام شرایطی که به من بستگی داشت را تکمیل کردم، اما یکی از شرایط این بود که یک منبع را از دانشگاه معرفی کنم که مرا تأیید کند.»
این دانشجو اضافه می‌کند که او به‌عنوان یک فرد متقاضی که در افغانستان زندگی می‌کند، هیچ استاد و دانشجویی از آن دانشگاه را نمی‌شناخته است و به این دلیل واجد شرایط دانسته نشده است. این دانشجو می‌پرسد که چطور ممکن است افراد داووطلب از افغانستان در دانشگاههای بزرگ فردی را بشناسد؟
دانشجوی دیگر که در بورسیه‌ی بانک جهانی درخواست داده است، میگوید در حالی‌که در طی دو سال گذشته به‌دلیل مشکلات امنیتی و تغییر نظام، اکثریت فعالیت زنان متوقف شده و زنان خانه‌نشین شده‌اند، اما با این وجود در این بورسیه‌ها داشتن فعالیت اجتماعی شرط گذاشته شده است. او میگوید: «اکثر این بورسیه‌ها به سرتفکیت/تصدیق‌نامه از فعالیت‌های اجتماعی و رضاکارانه نیاز دارند. چیزی که عملا ممکن نیست.»
داشتن اسناد تحصیلی
داشتن اسناد تحصیلی تأییدشده‌ی وزارت تحصیلات عالی و وزارت خارجه از دیگر شرایط بورسیه‌های تحصیلی است. دانشجویان می‌گویند که وزارت تحصیلات عالی طالبان روند صدور اسناد تحصیلی به دختران را متوقف کرده است و وزارت خارجه‌ی این گروه نیز اسناد و مدارک دختران را تأیید نمی‌کند.
نوریه نایل، دانشجوی سال چهارم قابلگی عالی در یکی از دانشگاههای خصوصی است. او میگوید که در افغانستان به‌دلیل محدودیت‌ها و فقر توان ادامه‌ی تحصیل را ندارد و در بیرون نیز به‌دلیل نداشتن اسناد. او میگوید: «بسیار جگرخون هستم. هرچه تلاش کردم اسناد تحصیلی‌ام را بگیرم، اما به‌دلیل امر تازه‌ی طالبان نتوانستم بگیرم.»
نوریه در ۲۴ اسد در حال ثبت برنامه‌ی آموزش صحی برای «رادیو آموزگار» بود که خبر سقوط کابل را شنید و به درخواست مسئولان این رسانه‌ی آموزشی وزارت معارف مجبور شد که محل کارش را برای همیشه ترک کند. داکتر شدن تنها دل‌خوشی‌های این دختر جوان بود که اکنون آن را ندارد.
دانشجویان دیگر نیز روایت مشابه دارند.
پاسپورت
در کنار داشتن اسناد تحصیلی تأییدشده، داشتن اسناد سفر حتا اگر بی‌اعتبارترین اسناد سفر در دنیا باشد، نیز برای درخواست بورسیه الزامی است. چیزی که بسیاری مردم افغانستان در تلاش بدست آوردن آن اند.
یکی از دانشجویانی که بورسیه کشور ایتالیا را بدست آورده است، میگوید که برای ادامه‌ی تحصیل زحمات زیاد کشیده اما نتوانسته از بورسیه‌اش استفاده کند. او میگوید: «هنگام ثبت نام وبسایت بورسیه برای افغان‌ها اجازه داده بود که بدون پاسپورت درخواست بدهد و در صورت قبولی از سوی دانشگاه، پاسپورت را بعدا ضمیمه‌ی اسناد‌شان کند. من این روند را دنبال کردم و تأیید را دریافت کردم، اما پاسپورت نداشتم و نتوانستم بورسیه را بگیرم.»
این در حالی است که ریاست پاسپورت وزارت داخله‌ی طالبان در طی یک‌ونیم سال چندین‌بار فعالیتش را متوقف کرده است. این ریاست آخرین‌بار در ۱۶ ماه میزان سال جاری به‌روی متقاضیان بسته شد. در اعلامیه‌ی ریاست پاسپورت طالبان گفته شده بود که «روند توزیع پاسپورت در سراسر افغانستان، به منظور آوردن برخی تغییرات در سیستم تخنیکی و تجهیزات متوقف شده است و متقاضیان تا اطلاع بعدی به این اداره مراجعه نکنند.»
اکنون با گذشت نزدیک به چهار ماه از این اعلامیه، توزیع پاسپورت در ظاهر برای عموم بند است، اما در عمل توزیع آن برای شماری از افراد در بدل هزینه‌های هنگفت مالی جریان دارد.
سیمین، یکی از دانشجویانی که از رفتن به بورسیه منصرف شده است، میگوید که کمیشن‌کاران از او در بدل پاسپورت دو هزار دالر امریکایی درخواست کرده بود و این هزینه در توان خانواده‌ی او نبود. او میگوید: «شیفته‌ی ادامه‌ی تحصیلم هستم، اما برای ما که نانِ خوردن نداریم، این شیفتگی و آرزو خیلی شیک است.»
براساس آمار نهادهای امدادرسان، در حال حاضر ۹۸ درصد مردم افغانستان درگیر فقر چندبعدی شده‌اند.
نداشتن محرم
شماری از دانشجویان دختر که موفق شده از تمامی موانع عبور کنند، به نداشتن یک مرد محرم گیر مانده‌اند. این دانشجویان به‌دلیل نداشتن محرم، بورسیه را نیز از دست داده‌اند. طالبان دختران را بدون داشتن محرم اجازه‌ی سفر به بیرون از کشور نمی‌دهند.
سوسن (مستعار)، دانشجویی است که بورسیه کشور ایتالیا را بدست آورده بود، اما به‌دلیل نداشتن محرم این بورسیه را از دست داده است. سوسن میگوید: «من چند وقت قبل به یک بورسیه درخواست دادم و تمام مراحل را سپری کردم. اما به‌دلیل نداشتن محرم نتوانستم از افغانستان بیرون شوم. تنها مرد خانواده پدرم است که او هم برای کار کردن به ایران رفته است.»
این دختر دانشجو ادعا می‌کند که زنان و دخترانی که به تنهایی از افغانستان به پاکستان رفته‌اند تا پس از آن به کشورهای مقصد‌شان بروند، بسیار با بدرفتاری‌های مختلف نیروهای طالبان در گذرگاه تورخم مواجه شده‌اند.
زهرا حسینی، باشنده‌ی ولایت هرات میگوید که او با تحمل دشواری‌های زیاد، بورسیه تحصیلی کشور بنگلادیش را بدست آورده و همه شرایط این بورسیه را تکمیل کرده است، اما در آخر به‌دلیل نداشتن محرم اجازه‌ی سفر از میدان هوایی کابل را نیافته است. او میگوید: «من چندین ماه برای این بورسیه زحمت کشیدم، بی‌خوابی کشیدم، اما در آخر نتوانستم بروم.»
این دختران دانشجو می‌گویند که شرایط بورسیه‌ها جنجالی است و به مدرک زبان انگلیسی، داشتن پاسپورت، تجربه‌ی کاری و رهبری نیاز دارد. شرایطی که دختران به‌دلیل محدودیت‌ها نمی‌توانند به هیچ یکی از آن به آسانی دسترسی داشته باشند. آنان از جامعه‌ی جهانی می‌خواهند که برای رفع این محدودیت‌ها بیشتر تلاش کند. پس از حاکمیت دوباره‌ی طالبان، محدودیت‌ها بر زنان افزایش یافت و در کنار دیگر محدودیت‌ها زنان از تحصیل، کار و سفر بدون محرم منع شدند. در تازه‌ترین مورد، وزارت تحصیلات عالی حکومت طالبان به دانشگاههای خصوصی دستور داده تا از اشتراک دانشجویان دختر در آزمون ورودی این دانشگاه‌ها جلوگیری کنند.