کرم ایجنسی
از میان قبایل ساکن در کرم ایجنسی سه قبیله شیعه‌مذهب اند: توری (بزرگ‌ترین و به‌طور کامل شیعه)، بنگش و منگل (با ترکیبی از هر دو مذهب شیعه و سنی). سایر طوایف کوچک‌تر مانند چمکنی، موسی‌زایی، علی‌شیرزایی و زرمت عمدتا سنی‌مذهب هستند. این ایجنسی در غرب با پکتیا افغانستان، در جنوب با وزیرستان شمالی، در شمال‌شرق با خیبرایجنسی و شرق با اورکزی ایجنسی هم‌سرحد است.
ظهور طالبان در افغانستان و شروع جنگ با تروریسم، تنش‌های فرقه‌ای را در این ایجنسی تشدید کرده است که با هجوم گروه‌های افراطی سنی‌مذهب در اوایل دهه‌ی ۱۹۸۰ آغاز گردید. با ورود ستیزه‌جویان سنی‌مذهب مانند لشکر جنگوی، سپاه صحابه پاکستان و حرکت‌المجاهدین که اکثریت آنان پس از وضع ممنوعیت بر فعالیت‌های افراط‌گرایانه‌ی‌شان توسط دولت، آتش درگیری‌های فرقه‌ای بیشتر را در این ساحه زبانه کشیدند.
با تلاش طالبان پاکستانی و افغانستانی برای گسترش شبکه‌های خود در کرم، این ایجنسی شاهد نبردهای سنگینی بین سنی‌ها و شیعیان بود. این امر منجر به مسدودشدن جاده‌های اصلی گردید که این منطقه را با سایر ایجنسی‌ها و شهرهای مهمی چون هانگو، کوهات و پیشاور وصل می‌کند.
کرم ایجنسی در طول سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ شاهد خشونت‌های غیرمنتظره‌ای بود؛ شبه‌نظامیان سنی اقلیت‌های شیعه را پیوسته تهدید می‌کردند. در حالی‌که شیعیان در دره‌ها ساکن هستند، سنی‌ها بیشتر در تپه‌ها به‌سر می‌برند. ستیزه‌جویان طالب مربوط جمعیت سنی از بلندی‌های مشرف بر شهرک‌های شیعه‌نشین به‌عنوان ابزاری جهت ایجاد رعب و وحشت در میان شیعیان استفاده می‌کنند. ادامه‌ی تنش‌ها بین شیعه و سنی اکثر بخش‌های کرم ایجنسی را به مناطق ممنوعه مبدل کرده و حتا برای نیروهای امنیتی نیز دشوار است که در این ساحه وارد عمل شوند، چیزی که می‌توان گفت واقعا یک فاجعه است. در کنار مهاجرت‌های مردم در اثر درگیری‌های وزیرستان، مهمند و باجور، فرار صدها هزار نفر از کرم ایجنسی که عمدتا شیعه‌مذهب هستند، یکی از بزرگ‌ترین معضله‌ی آوارگی‌های داخلی پاکستان در چند دهه‌ی اخیر است. برخی از آوار‌گان ناگزیر شده‌اند که برای یافتن کسب و کاری در شهرهای همسایه، مسیرهای انحرافی طولانی را طی کنند و گاهی از ولایت‌های پکتیکا و ننگرهار افغانستان نیز عبور نمایند.
در انتخابات سراسری ماه فبروری ۲۰۰۸ یک نامزد شیعه به‌نام ریاض حسین‌شاه از دو سوءقصد جان سالم بدر برد. سوءقصد اول در جریان یک کارزار انتخاباتی او رخ داد که منجر به قتل ۶۰ نفر شد. در سوءقصد دوم نیز حسین‌شاه جان سالم بدر برد اما نگهبانانش کشته شدند.
با وجود یک سلسله تلاش‌ها برای صلح، درگیری میان جنگ‌جویان هنوز ادامه دارد. در نهم جون ۲۰۰۸ نمایندگان شیعه و سنی در زمینه برقراری یک آتش‌بس به توافق دست‌یافتند؛ هر دو طرف متعهد شدند که برای تأمین صلح تلاش خواهند کرد. سه ماه بعد، در ماه اکتوبر جرگه‌ای بزرگ متشکل از نمایندگان پارلمان، بزرگان قبایل و مسئولین دفتر سیاسی ایجنسی برای برقراری صلح میان قبیله‌ی توری (شیعه) و بنگش (عمدتا سنی) اقدام به پادرمیانی کرد. جالب این است که این جرگه در اسلام‌آباد، پایتخت فدرال پس از چند دور رایزنی، نهایی و امضا شد. براساس توافق‌نامه‌ای که در ۱۶ اکتوبر ۲۰۰۸ توسط یک کمیته‌ی پانزده نفری از هر طرف و ۲۳ نماینده از هانگو (شهری در همسایگی کرم) امضا شد، قبایل متخاصم موافقت کردند که اسیران را مبادله و اجساد کشته‌شدگانی را که در جریان درگیری‌ها در قلمروهای دشمن باقی مانده بودند، از آن ساحه بیرون آورده و به‌گونه‌ی موقت دفن نمایند. همچنین هر دو طرف توافق کردند که موانع را از روی جاده‌ها بردارند، سنگرها را تخلیه و به سپاه مرزی تحویل دهند؛ در صورت نقض مواد این توافق‌نامه، هریک از طرفین بایستی جریمه‌ای به ارزش ۷۵ هزار دالر، معادل ۶۰ میلیون روپیه بپردازد. این بدان معنا بود که مسئولیت حفظ صلح به‌دوش هر دو طرف بود؛ هر دو طرف موافقت کرده بودند که برای اطمینان از حفظ صلح پیوسته با همدیگر در تماس باشند.
پس از امضای توافق‌نامه‌ی صلح، سرانجام جاده‌هایی که کرم را به هانگو و سایر شهرها وصل می‌کرد، پس از یکونیم سال مسدودماندن، دوباره باز شدند. مسدودماندن راه‌ها طی این مدت منتهی به بحران‌های شدید غذایی و صحی شده، قیمت اقلام اساسی مانند آرد، گندم و شکر چندین برابر افزایش یافته و هزاران خانواده مجبور به مهاجرت به شهرهای امن‌تر مانند هانگو و کوهات شده‌اند. اگرچه پس از توافق‌نامه‌ی صلح، آرامش شکننده‌ای بر فضای کرم ایجنسی حاکم بود، اما زیر پوست جامعه تنش‌ها و دشمنی‌های بالقوه همچنان ادامه داشت. (۱۳)
در بیشترین قمست‌های سال ۲۰۰۸ مقامات دولتی و نیروهای امنیتی همچنان مورد هدف طالبان قرار گرفتند. افزون بر تلفات انسانی (هزار و ۶۰۰ کشته) طی دو سال، این درگیری‌ها هزاران نفر را آواره کرده است. افرادی که توانایی مالی داشتند، در جست‌وجوی محلی امن، راه‌اندازی تجارت یا حتا به‌دلیل شامل‌ساختن فرزندان‌شان به مکاتب، تغییر محل دادند. خصومت‌های قبیله‌ای که رنگ فرقه‌ای به‌خود گرفته بود، نوجوانان را نیز به‌سوی خود جلب کرد. هر دو طرف نوجوانان ۱۵ ساله را به خدمت گرفتند. بنا به گزارش‌هایی، به بسیاری از آنان رفتارهای وحشیانه و خشونت‌باری آموزش داده می‌شد، از جمله بریدن سر رقیب، پدیده نویی که القاعده پس از عراق در پاکستان به ترویج آن می‌پرداخت.
ناامنی در هانگو
ناامنی‌ها در هانگو، جنوبی‌ترین شهر مربوط ایالت صوبه سرحد و آخرین شهر متصل به مناطق قبایلی کرم، مستقیما به درگیری‌های کرم ایحنسی رابطه دارد. طالبان مرتبا بین پاراچنار، مقر اداری کرم ایجنسی و هانگو در رفت‌وآمد هستند.
هانگو حتا پیش از تنش‌های کرم در جولای سال ۲۰۰۸ نیز متشنج بود. در اوایل این ماه زمانی که پولیس محلی تلاش کرد با اجرای یک راهپیمایی همراه با پرچم در جاده‌ی تل هانگو که به کرم ایجنسی منتهی می‌گردید اقتدار خود را در منطقه به نمایش بگذارد، تنش‌ها بالا گرفت. این راهپیمایی ستیزه‌جویان تحریک طالبان پاکستان را که در حومه‌ی شهر مستقر بودند، نگران ساخت. و آن را نوعی ارعاب تلقی کردند و در نتیجه در دوازدهم جولای با اجرای یک کمین بر کاروانی از نیروهای نظامی مرزی در زرگری، هفده نفر را به قتل رساندند. پولیس به سرعت یک عملیات تلافی‌جویانه را راه‌اندازی کرد که در اثر آن شماری از طالبان کشته و ده‌ها نفر شان به‌شمول رفیع‌الدین، معاون بیت‌الله محسود دستگیر شدند.
طالبان خشمگین در همان روز یک گروه ۴۰۰ نفری را بسیج و یک پوسته‌ی پولیس را در یکی از مناطق فرعی دوابه محاصره کردند. محاصره‌ای که برای ۲۴ ساعت ادامه یافت و طی آن طالبان یک دستگاه ترانسفارمر را که برق پوسته را تأمین می‌کرد، انفجار دادند. (۱۴) سرانجام اداره‌ی محلی از ارتش تقاضای کمک کرد. اما طالبان با آگاهی از پیش‌روی واحدهای ارتش به‌سوی آنان، دست به عقب‌نشینی زدند. پس از این عقب‌نشینی، ارتش عملیات جست‌وجو و سرکوب را آغاز نمود؛ موانعی را که شورشیان در جاده‌های اصلی ایجاد کرده بودند تا مردمان محل را ارعاب کنند، برچیدند و به پولیس کمک کردند تا موقعیت خود را دوباره مستحکم کند. برای به حد اکثر رسانیدن نظارت دولتی و کاهش تحرکات شورشیان به حداقل، حدود دو هفته مقررات منع رفت‌وآمد در ساحه وضع گردید.
طالبان به‌زودی یک ضد حمله را آغاز نمودند و آن عبارت بود از حمله به اهداف ارتش، ملیشه‌ها و پولیس. در یکی از کمین‌ها ۲۹ نفر از افراد اف‌سی را گروگان گرفتند و تهدید کردند که اگر ارتش عملیات خود را متوقف نکند، گروگان‌ها را یکی یکی اعدام خواهند کرد. همچنان اجازه ندادند که اجساد افرادی از اف‌سی که به تاریخ ۱۲ جولای کشته شده بودند، از ساحه بیرون آورده شوند. جمعی از بزرگان قبایل محلی توانستند تا اجساد کشته‌شدگان را در جایی محفوظ بگذارند و اعدام گروگان‌ها را به تأخیر بیاندازند.
ظاهرا زیر فشار مردم محل، ارتش به عملیات خویش در ۲۴ جولای پایان داد و از هانگو عقب‌نشینی کرد. تقریبا در همان روز هشت نفر از جمله ۲۹ نفر گروگان‌ها آزاد شدند که نشان‌دهنده‌ی معامله‌ی ارتش با ستیزه‌جویان است. اما هنگامی که هنوز مذاکره‌ی بزرگان قبایل جریان داشت، ستیزه‌جویان دست‌کم ۵۰ مقام دولتی، اعضای پارلمان، افراد ملیشه‌های قبایلی و برادر شهردار هانگو را با سه نفر از رفقایش در اسارت خود داشتند. جنرال اطهر عباس، سخن‌گوی ارتش پاکستان گفت: «اهداف عملیات تحقق یافته است.» او گفت که مناطقی چون زرگری، شاناوری، دوابه و یخ‌کنداو از وجود شبه‌نظامیان پاکسازی شده است.
البته این یک بیانیه‌ای تاکتیکی بود و متمرکز بر زمان حال، زیرا ستیزه‌جویان به‌دنبال تلفاتی که دیدند، برای تجدید قوا به جهت‌ها و منابع مختلفی رو آورده بودند. بعدها، حملات آنان بر نیروهای دولتی و امنیتی نشان داد که تهدید طالبان در همه جا وجود دارد و مقابله با آن نیازمند یک واکنش استراتژیک بلندمدت است تا حملات فوری پر سروصدا که شوکه و ترس می‌آفریند اما تأثیر آن به‌زودی ناپدید می‌شود.
تحریک طالبان پاکستان حکومت ایالتی را به‌دلیل سرکوب‌های خونین، تهدید به حملات تلافی‌جویانه کرد و مقامات آن را پنج روز مهلت داد تا استعفا کنند؛ در غیر آن با حملات آنان در سراسر ایالت مواجه خواهند شد. امیرحیدر هوتی، وزیر اعلای ایالت صوبه سرحد بر این تهدیدها خندید و ضرب‌الاجل تحریک طالبان پاکستان را نادیده گرفت. او گفت: «در حالی‌که ما مصروف گفت‌وگو با آنانی هستیم که آماده‌اند تا سلاح‌های‌شان را زمین بگذارند و برای صلح کار کنند، مرعوب ملیشه‌های بی‌عقل نخواهیم شد.» (۱۶)
برای جلوگیری از تهدید طالبان، اداره‌ی ایالتی، قبایل محلی را درگیر کرد. در نتیجه، هشت قبیله با اکثریت قریب به اتفاق سنی‌مذهب در منطقه‌ی هانگو موافقت کردند که به طالبان و هیچ گروه ستیزه‌جوی دیگر پناه نخواهند داد و با دولت همکاری خواهند کرد. (۱۷) این تصمیم در جرگه‌ای اتخاذ گردید که در دفتر هماهنگی شهر هانگو با اشتراک شماری از نمایندگان قبایل متعدد برگزار شده بود. یکی از بزرگان محل، ناظم ملک جلیل‌الرحمان از شورای اتحادیه درسمند، به بی‌بی‌سی گفت که همه‌ی قبایل توافق کرده‌اند که به ستیزه‌جویان پناه ندهند و هریک از قبایل در صورت ضرورت و در همکاری با دولت، مسئول حفاظت از نظم و قانون در مناطق شان خواهند بود.
کرم و هانگو تنها مناطق فرورفته در تنش‌های فرقه‌ای سنی و شیعه نیستند. گلگیت، دره‌ای کوهستانی در مسیر شاهراه قدیمی ابریشم در شمالی‌ترین نقطه‌ی سرحدی پاکستان و شهرهای جانگ و ملتان در مرکز پاکستان نیز شاهد این نوع درگیری‌ها و رقابت‌ها بوده‌اند. اما نبود دستگاه نیرومند اداری، موجودیت فرهنگ جهاد فرامرزی و ماهیت فرهنگ قبیله‌ای زندگی، مناطقی چون کرم ایجنسی را برای پیروان هر دو فرقه بستری ایده‌آل ساخته تا افراطی‌ترین خشونت‌ها را در آن به نمایش بگذارند.
ادامه دارد…