کاوون خموش، بیبیسی
وقتی حامد کرزی، رییس جمهور بار اول به عنوان فرد اول افغانستان به دعوت پرویز مشرف رییس جمهوری وقت پاکستان به اسلامآباد سفر کرد، ریاست دولت موقت را به عهده داشت. از آن روز (۲۲ آپریل ۲۰۰۳) تا حالا، حامد کرزی نوزده بار به بهانههای مختلف به پاکستان سفر کرده است. مقامهای افغان در کابل میگویند که تعداد سفرهایی که رییس جمهوری به پاکستان داشته، به هیچکشور دیگری نداشته است. اما در تمام این مدت هدف اساسی این سفرها و تقاضای اصلی افغانستان یک مسأله بوده است؛ همکاری صادقانه به برقراری صلح و امنیت در افغانستان.
در ده سال گذشته، روابط پاکستان و افغانستان گاهی گرم و اغلب سرد بوده و بازی سیاسی ضربهی شدیدی به اعتماد دو همسایه به یکدیگر وارد کرده است. هرباری که آقای کرزی از سفر پاکستان بازگشته، از فصل جدیدی در روابط دو کشور سخن گفته است. اما حالا که کمتر از هشت ماه به حکومتش باقی مانده و شاید این آخرین سفرش به پاکستان به عنوان رییس جمهوری افغانستان باشد، میگوید سفرهایش به پاکستان چندان نتیجهبخش نبوده است. او گفته که برای سفر به پاکستان بسیار فکر کرده و امیدوار است که مگر سفر آخر نتیجه بدهد.
سفر بیستم رییس جمهوری، یکی از سختترین سفرهای او به پاکستان عنوان شده است؛ به این معنا که اگر این سفر انتظارات دولت افغانستان را برآورده نکند، بهراستی که فصل جدیدی در روابط دو کشور آغاز خواهد شد.
سه دلیل برای خوشبینی کابل
حامد کرزی گفته که گفتوگو در مورد نقش پاکستان در روند صلح کشورش، هدف اصلی برنامهی سفر به پاکستان است. دولت افغانستان برای دست یافتن به این هدف تا حالا به هردری که زده نتیجه نگرفته است. بهویژه پاکستان، هیچگام عملی بزرگی در راستای همکاری با افغانستان برای رسیدن به صلح بلند نکرده است.
شورای عالی صلح افغانستان که اضطراب بیشتری نسبت به نتایج این سفر دارد، میگوید که با توجه به این که هیچچراغ سبزی از پاکستان در سالهای پسین ندیدهاند؛ اما به سه دلیل به نتایج احتمالی سفر کرزی امید بستهاند.
محمد اسماعیل قاسمیار، مسئول روابط بینالمللی شورای عالی صلح افغانستان به این باور است که «مشکلات امنیتی و اقتصادی وضعیت پاکستان را بهشدت بحرانی کرده» و به باور او پاکستان برای مقابله با شکافهای اقتصادی و امنیت ملی خود بیشتر از هرچیز دیگری نیازمند صلح و امنیت است. او می گوید که از سوی دیگر، رسیدن نواز شریف رهبر حزب «مسلم لیگ» به قدرت سبب شده که انتظارات افغانستان از پاکستان جان بگیرد و دولت افغانستان برای رسیدن به خواستههای خود، تغییر رهبری سیاسی پاکستان را هم محک بزند. نزدیکی هند به افغانستان سومین دلیلی است که شورای عالی صلح افغانستان را به احتمال نتایج «ثمربخش» سفر رییس جمهور کرزی به پاکستان، خوشبین کرده است.
چشم به راه گامهای عملی آیاسآی
آقای قاسمیار میگوید که حکومت مطمئن است که با سفر رییس جمهور کرزی به اسلامآباد، پاکستان ملا عبدالغنی برادر، فرد شماره دوم گروه طالبان را از بند رها میکند. با وجود این، مقامهای افغان میگویند که از تجاربی که از سفرهای قبلی به اسلامآباد دارند، یافتهاند که در پیوند به نقش پاکستان در قبال افغانستان با دو رهبری در یک حکومت طرف هستند؛ حکومت نظامی و سیاسی پاکستان.
برای افغانستان، قدرت نظامی پاکستان نسبت به رهبری سیاسی آن کشور، اعتماد از دست رفتهی مردم آن کشور را کمایی کرده است. برای آن مقامهای افغان دیگر زیاد مهم نیست که رهبری سیاسی پاکستان چه وعدهای میکند، «مهم این است که سازمان جاسوسی پاکستان «آیاسآی» [با این تعهدات] موافقت خواهد کرد و اجازهی عملی شدن تعهدات را خواهد داد.
۳ دلیل برای بینتیجه شدن سفر کرزی
به نظر احمد سعیدی، تحلیلگر مسایل افغانستان و پاکستان سه دلیل نتیجهبخش بودن سفر رییس جمهور کرزی به پاکستان را به خطر میاندازد. او میگوید که افغانستان از پاکستان انتظارات بزرگی دارد و «با توجه به وقت کم حکومت آقای کرزی، هیچکشور عاقلی آماده نیست که با حکومتی که ۸ ماه از عمرش باقی مانده، تمام قرادادها را امضا کند» و به آن عمل کند.
نزدیکی افغانستان با هند که اخیرا با سفر کریم خلیلی، معاون دوم ریاست جمهوری و شیر محمد کریمی، رییس ستاد ارتش افغانستان به دهلی نو و بازدید هیأت دپلوماتیک هند از کابل همراه شد، نیز نرمش پاکستان در برابر افغانستان را زیر شعاع برده است. افغانستان و هند در ماههای اخیر گفتوگوهای زیادی روی کمک هند به تجهیز ارتش افغانستان داشتهاند. برخی میگویند که اگر دوطرف در این زمینه به توافقات بزرگی برسند، پاکستان چهرهی دیگر خود را نشان خواهد داد.
به نظر آقای سعیدی، دلیل سومی که می توان با استناد به آن به بینتیجه ماندن سفر رییس جمهوری به اسلامآباد حکم کرد، سرمایهگذاری پاکستان روی انتخابات و چهرهی آیندهی سیاسی در کشور است. او میگوید که خط مشی پاکستان در برابر افغانستان با تحول سیاسی در کشور تنظیم شده و مقامهای پاکستانی، برای هرقدمی که بر میدارند، به هیأت عامل حکومت افغانستان میبینند، نه به سیستم و سیاست این کشور.
فصل جدید؛ اگر این سفر نتیجه ندهد
بسیاریها در محفلهای سیاسی، گفتمانهای رسانهای و حتا افکار عمومی میپرسند که اگر این سفر نتیجه ندهد و در ردیف ۱۹ سفر قبلی رییس جمهوری به پاکستان قرار بگیرد، رابطهی کابل و اسلامآباد در چه قالبی ادامه خواهد یافت؟
آقای قاسمیار در پاسخ به این سوالم که اگر پاکستان با این سفر آقای کرزی به تعهداتی که سپرده عمل نکند، آیا افغانستان راه رسیدن به صلح را از پاکستان جدا خواهد کرد گفت که «بله، چارهای دیگری» نخواهند داشت. او گفت که حکومت افغانستان در تاریخ معاصر روابط خود با پاکستان بسیار از خودگذری کرده و به این نتیجه رسیده است که اگر آخرین انتظاراتش عملی نشود، گنجایشی برای ادامهی بحث با پاکستان نخواهد ماند.
دلایل خوشبینی به نتایج سفر
- تغییر رهبری سیاسی پاکستان
- بحران امنیتی و اقتصادی در پاکستان
- حسادت به نزدیکی روابط کابل و دهلی نو
دلایل برای احتمال بینتیجه ماندن سفر
- عمر کوتاه حکومت رییس جمهور کرزی
- تقاضای کمک نظامی کابل از دهلی نو
- «تصمیمگیر اصلی در پاکستان آیاسآی است»