همزمان با گسترش فعالیت مراکز صحی خصوصی و بیشتر شدن معاینه‌خانه‌های شخصی در بلخ در شمال افغانستان، شماری از باشندگان این ولایت از نسخهنویسی شفری یا رمزگونه‌ی داکتران انتقاد می‌کنند. این باشندگان می‌گویند که چنین نسخهنویسی به‌جای کمک به بیماران، دردسرهای تازه‌ای را برای آنان ایجاد می‌کند.
اطلاعات روز با دست‌کم ۲۰ بیمار و پایواز بیمار در بلخ صحبت کرده است که از نسخه‌های شفری یا رمزگونه‌ی داکتران شاکی اند و می‌گویند چنین نسخه‌ها آنان را در یافتن داروهای مورد نیاز شان با مشکل مواجه کرده است. این افراد می‌گویند داکتران نسخه‌ها را طوری نوشته می‌کنند که به‌جز داروفروشان مورد نظر خودشان دیگر داروفروشان از خواندن و فهمیدن آن عاجز اند.
سمیع‌الله، یکی از باشندگان ولایت بلخ به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که تجویز دارو از سوی داکتران و مراکز صحی خصوصی در بلخ مانند سایر ولایت‌های کشور به‌صورت شفری یا مخفف به یک فرهنگ مبدل شده و اکثریت داکتران این روند را در پیش گرفته‌اند. او این کار داکتران را «ظلم آشکار» به حق مردم بیان کرده و می‌گوید بارها ناگزیر شده که به‌خاطر داروی تجویزشده‌ی داکتران از داروفروشیهای معرفی‌شده، آن را با بهای بلند خریداری کنند. سمیع‌الله گفت: «نسخه‌های شفری نوشته می‌کنند تا هیچ‌کسی از سایر داروفروشی‌ها دارو نخرند. نسخه‌های‌شان را هیچ کارکن صحی به استثنای داروخانه‌ی خود شان خوانده نمی‌تواند.»
غلام‌حیدر، یکی دیگر از باشندگان ولسوالی دولت‌آباد ولایت بلخ را در نزدیکی یکی از شفاخانه‌های خصوصی ملاقات کردم که با خریطه‌ی پر از دارو ایستاده بود. او گفت که چند روز پیش برادرش در یکی از شفاخانه‌های خصوصی عملیات شده بود اما آنان به‌دلیل کمبود پول به خرید نیمی از داروهای تجویزشده‌ی داکتر اکتفا کرده بودند. او گفت وقتی می‌خواست نیم دیگر داروها را تهیه کند، به مشکل برخورده است زیرا اکثر داروخانه‌ها قادر به خواندن نسخه نبودند.
او گفت: «روبه‌روی شفاخانه‌ی ملکی که داروخانه‌های زیادی است رفتم و در مارکت آریا و عشقری که عمده‌فروشی دارو است هم رفتم و این نسخه را نشان دادم، ولی هیچ‌کس خوانده نتوانست. همگی‌شان می‌گفتند که برو از جایی که نصف دارو را گرفته بودی تهیه کن.»
غلام‌حیدر با انتقاد از نوشتن نسخه‌ها به‌صورت شفری توسط داکتران می‌گوید حکومت محلی طالبان در بلخ هیچ نوع نظارت از جریان کار داکتران و معاینه‌خانه‌های شخصی ندارد و ریاست صحت عامه باید جلو نسخه‌های شفری را بگیرد.
غلام‌حیدر با بیان شرایط بد اقتصادی گفت: «خواست ما این است که باید داکتران ظلم نکنند چون خودشان می‌دانند که مردم در چه شرایطی زندگی می‌کنند. مردم نباید سرگردان شوند. این کار دزدی از جیب مردم است. دولت هم باید این داکتران را شناسایی و همراه‌شان برخورد قانونی کند.»
گران‌فروشی
برخی از منابع و افرادی که سروکار شان با دارو و داروفروشی است، می‌گویند نسخه‌های شفری و رمزگونه‌ی داکتران می‌تواند راهی برای گران‌فروشی داروها باشد زیرا داکتر در تفاهم با داروخانه‌ی مورد نظرش مانع خریدن دارو از دیگر داروخانه‌ها می‌شوند. به‌گفته‌ی این افراد، داروفروشان در این صورت می‌توانند نرخ دلخواه خود را هنگام فروش دارو به بیمار اجرا کنند.
فردین سادات، یکی از داروفروشان در ولایت بلخ می‌گوید که همه‌ی مراکز صحی خصوصی، معاینه‌خانه‌های شخصی و شفاخانه‌های خصوصی نسخه‌های‌شان را دارند و داکتران آن نسخه‌ها را طوری نوشته می‌کنند که تنها داروخانه‌ی همان مرکز قادر به درک و خواندن آن باشد. به‌گفته‌ی او، این داروفروشان نیز با استفاده از این فرصت می‌توانند دارو را به قیمت بالاتر به بیمار بفروشند.
آقای سادات می‌افزاید که هم‌اکنون نسخه‌های ۹۵ درصد از داکتران را داروفروشیهای شهر نمی‌توانند بخوانند. او با ذکر مثالی گفت در صورتی که خوانده شود، بهای هر نسخه که در داروفروشی همان داکتر هزار و ۵۰۰ افغانی است، در سایر داروفروشی‌ها ۸۰۰ الی ۱۰۰۰ افغانی می‌شود. سادات می‌گوید: «بسیاری از داکتران ما به‌خاطر منفعت شخصی‌شان نسخه‌های شفری را نوشته می‌کنند. امروزه داکتران برای پولدارشدن یگانه راهی که در نظر گرفته‌اند با استفاده از مجبوریی که بیمار دارد، تجارت می‌کنند.»
منابع محلی در بلخ می‌گویند حدود ۵۰۰ داروخانه در این ولایت فعال اند و بسیاری از این داروخانه‌ها نمی‌توانند نسخه‌هایی را که داکتران نوشته می‌کنند، بخوانند زیرا یک داکتر با داروخانه یا داروفروش مشخصی سروکار دارد.
فردین سادات در این مورد گفت که در کنار شفرنویسی، برخی از داکتران بر اساس تفاهمی که با شرکت‌های تولیدی دارو دارند، نام شرکت تولیدکننده‌ی همان دارو را می‌نویسند و به‌جز داروهای تولیدی شرکت مورد نظر خود، از داروهای دیگر شرکت‌ها استفاده نمی‌کنند.
اکبرشاه، یکی دیگر از داروفروشان می‌افزاید: «داکتران از شرکت‌های خاص دارو وارد می‌کنند که در سایر داروفروشی‌ها نیست و این راه برای‌شان تجارت شده است. مثلا یک پاکت امپرازول اصلی ۱۰۰ افغانی است اما این‌ها ۲۵۰ الی ۳۰۰ افغانی به فروش میرسانند. اگر بیمار همین دارو را با کیفیت خوب‌تر هم پیدا کند، قبول نمیشود.»
داکتران: داروی باکیفیت گران است
داکتران و مسئولان مراکز صحی خصوصی ادعای بیماران، پایوازان و برخی از داروفروشان را که مدعی اند نسخه‌های شفری و رمزگونه‌ی داکتران در دیگر داروخانه‌ها قابل دسترس نیستند یا داروخانه‌های مورد نظر داکتران آن را گران می‌فروشند، رد می‌کنند. آنان می‌گویند که داروهای با کیفیت گران‌تر است و آنان نقشی در گرانی داروها ندارند.
احمدزبیر که به نمایندگی یکی از کلینیک‌های خصوصی در شهر مزار شریف حاضر شده با روزنامه اطلاعات روز گفت‌وگو کند، می‌گوید بیشتر داروهای آنان از شرکت‌های معتبر و با کیفیت عالی وارد می‌شود و از همین‌رو بهای آن تفاوت دارد. او گفت: «هیچ داکتری قصدی بالای مردم ظلم نمی‌کند. داروی ما کیفیت خوب دارد و به‌خاطر همین نرخ آن بلند است. متأسفانه داروخانه‌های شهر داروی بی‌کیفیت را وارد می‌کنند و با این ادعاهای‌شان قصد دارند اسم پاک داکتران را لکه‌دار کنند.»
یکی از داکتران که متهم به شفرنویسی از سوی بیماران است، به شرط این‌که هویت‌اش در این گزارش ذکر نشود، می‌گوید کارمندان سایر داروفروشیهای شهر به‌دلیل کم‌سواد بودن توان خواندن نسخه‌های‌شان را ندارند. او گفت عامل دیگر این مسأله این است که به علت بیشتر بودن مراجعه‌کنندگان، داکتران نمی‌توانند نسخه‌های خود را به‌صورت منظم‌تر بنویسند. از همین‌رو در مواردی داروفروشان در شهر موفق به خواندن آن نمی‌شوند.
وی می‌افزاید: «ما نسخه‌های خود را درست نوشته می‌کنیم اما کارمندان داروخانه‌ها سواد خواندن را ندارند. یکی از علت‌هایی که بهای داروی ما تفاوت دارد به‌خاطر کیفیت آن است. داروخانه‌های پیش روی شفاخانه داروهای بدل و بی‌کیفیت را وارد می‌کنند.»
اقدام طالبان
موضوع نسخه‌های شفری یا رمزگونه‌ی داکتران در بلخ نه تنها شکایت بیماران و پایوازان آنان را به‌دنبال داشته است بلکه حکومت محلی طالبان در این ولایت نیز برای رسیدگی به این شکایات دست به کار شده است. در یک سال گذشته ریاست صحت عامه‌ی بلخ نوشتن نسخه‌های شفردار را «غیراصولی» خوانده و گفته است که برای رسیدگی به این مشکل تلاش می‌کند.
مسئولان بخش نظارت و بررسی از قوانین صحی ریاست صحت عامه‌ی بلخ می‌گویند که پس از صدور مکتوب رسمی از سوی وزارت صحت عامه، آنان به‌صورت دوامدار بر این روند نظارت و کنترل دارند. جاوید سراجی، مدیر عمومی نظارت و بررسی قوانین صحی صحت عامه‌ی بلخ می‌گوید که تا اکنون بیشتر از ۵۰ داکتر که نسخه‌های شفری داشته شناساسی و از سوی این ریاست جریمه‌ی نقدی شده‌اند. سراجی همچنان می‌گوید که معاینه‌خانه‌های این داکتران برای پنج روز مسدود شده و به آنان اجازه‌ی فعالیت داده نشده است.