جلیل رونق و امیر بهنام
پناه‌جویان افغانستان در پاکستان در دو ماه گذشته با این صحنه بسیار روبه‌رو شده‌اند که افسران پولیس از طریق بلندگوهای مساجد، از مهاجران فاقد اسناد قانونی می‌خواهند که «مهربانی کنند و داوطلبانه به کشورهای‌شان برگردند». آنان هشدار می‌دهند که در غیر آن با متخلفان برخورد قانونی صورت می‌گیرد. این هشدارها پس از آن آغاز شد که حکومت موقت پاکستان تصمیم گرفت، مهاجران فاقد اسناد قانونی را از آن کشور اخراج کند. اکنون بسیاری از کسانی که فاقد این اسناد اند، باید خانه و کاشانه‌ی‌شان را ترک کنند و با کم‌ترین پول و امکاناتی که اجازه‌ی بردن آن را با خود دارند، راهی‌ای راه دشوار بازگشت به افغانستان می‌شوند. رحیم نیز از آن جمله است. او در شهر کراچی متولد شده، به زبان اردو حرف می‌زند و با زبان‌های پشتو و فارسی آشنا نیست. رحیم پشت سر یک موتر باربری کوچک ایستاده است، فرزندانش در پشت آن نشسته‌اند. او می‌گوید شهر کراچی خانه‌اش است، در آن‌جا به دنیا آمده و زندگی و کار کرده و با آن آشنا است، اما با افغانستان آشنا نیست و نمی‌داند چه‌کار کند. رحیم، به زبان اردو می‌گوید اگر دولت پاکستان به او اجازه می‌داد، هرگز نمی‌خواست به افغانستان برگردد.
تصمیم دولت پاکستان در سوم ماه اکتوبر امسال مبنی بر اخراج مهاجران فاقد اسناد، سرنوشت بیش از ۱.۷ میلیون نفر مانند رحیم را دست‌خوش تغییر ناخواسته‌ای کرده است. بر اساس آمارهایی که مقام‌های پاکستانی ارائه کردهاند، نزدیک به چهار میلیون مهاجر افغانستانی در پاکستان حضور دارند. بخش قابل توجه کسانی که ناگزیر از ترک پاکستان هستند، در بیش از دو سال گذشته از کشور شان به‌دلیل ترس از طالبان فرار کردهاند. بسیاری دیگر مانند رحیم، در پاکستان به دنیا آمده‌اند یا سال‌ها در آن کشور زندگی کردهاند و اکنون باید در جست‌وجوی خانه‌ی جدید در کشوری باشند که با آن آشنا نیستند. اخراج جمعی این پناه‌جویان نگرانی‌های گسترده‌ای را دامن زده است. ترس از بیکاری و گرسنگی، نگرانی از برخورد طالبان و افزایش مهاجرت از افغانستان به دیگر کشورها و تشدید شکاف‌های اجتماعی از جمله‌ی این نگرانی‌ها است.
اولین موج مهاجرت
مردم افغانستان از دهه‌ی ۱۹۷۰ میلادی به این‌سو در صدر فهرست جمعیت مهاجر و پناه‌جوی جهان قرار دارند. در جریان تجاوز قوای اتحاد جماهیر شوروی و سپس جنگ‌های داخلی در افغانستان میلیون‌ها نفر افغانستان را برای فرار از جنگ و پی‌آمدهای آن ترک کردند. بر اساس آمارها، در این بازه زمانی بیش از ۲۰ درصد جمعیت افغانستان کشور شان را ترک کرده بودند. بزرگ‌ترین جمعیت پناه‌جویان از افغانستان به ایران و پاکستان سرازیر شدند. در آن زمان ایران و پاکستان با جای‌دادن به بیش از شش میلیون مهاجر، بزرگ‌ترین مقصد آوارگان افغانستان بودند.
افغانستان با هر دو کشور وجوه مشترک فراوانی داشت که باعث شده بود مقصد اصلی بسیاری از آوارگان یکی از این دو کشور باشد. افغانستان طولانی‌ترین مرزها را با پاکستان و ایران دارد. هردو کشور میزبان فعال گروه‌های جهادی بودند و در تجهیز، تسلیح، آموزش و حمایت سیاسی از آن‌ها به‌صورت فعال مشارکت جسته بودند. پاکستان -در چارچوب جنگ سرد- و با حمایت امریکا و کشورهای غربی و عربی، برای تشکیل و آموزش و تجهیز گروه‌های جهادی، به این گروه‌ها سرپناه، محیط امن و امکانات و تسهیلات سیاسی و نظامی و مالی فراهم می‌کرد. ایران نیز هرچند به‌دلایل کاملا متفاوت از مجاهدان در برابر دولت کمونیستی و اتحاد جماهیر شوروی حمایت می‌کرد و میزبان میلیون‌ها مهاجر افغانستانی بود. در این دوره، بیش از سه میلیون پناه‌جو در پاکستان و به همین تعداد در ایران زندگی می‌کردند.
تعداد مجموعی مهاجران افغان در کشورهای همسایه
پاکستان پس از حمله‌ی نظامی امریکا بر طالبان، به پناهگاه اصلی جنگ‌جویان و ملاهای این گروه تبدیل شد. در ۲۰ سال گذشته، طالبان، القاعده و متحدان منطقه‌ای‌اش، توانستند مخفیگاه‌ها، مدارس آموزشی و کمپ‌های نظامی‌شان را در بسیاری از مناطق قبایلی و ایالت بلوچستان گسترش بدهند و با جذب هزاران سرباز و نیروهای انتحاری، به نبرد علیه دولت پیشین افغانستان و نیروهای خارجی تحت رهبری امریکا، ادامه بدهند. فرزند ملاعمر، اولین رهبر گروه طالبان در شهر کراچی به مدرسه رفت، در آن‌جا بزرگ شد و سرانجام به شورای کویته که درواقع رهبری طالبان را به عهده داشت، پیوست. رهبران و اعضای این گروه در مدارس دیوبندی آزادانه مشغول تدریس و تحصیل بودند. شوراهای کویته، پشاور و میرامشاه که به‌عنوان سه رأس اصلی طالبان در ۲۰ سال اخیر پنداشته می‌شدند و رهبران طالبان از طریق این شوراها جنگ علیه امریکا و دولت افغانستان و متحدان بین‌المللی‌شان را رهبری می‌کردند، در پاکستان قرار داشتند.
پس از سقوط طالبان در سال ۲۰۰۱ میلادی، رقم بازگشت مهاجران به کشور نیز افزایش چشم‌گیری یافت. بر اساس برآورد کمیشنری عالی ملل متحد برای پناهندگان در جریان یک‌دهه‌ی بعدی بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۲ ، ۵.۷ میلیون مهاجر به کشور بازگشته‌اند. بازگشت مهاجران به افغانستان جهش چشم‌گیری در میزان نفوس کشور به‌وجود آورد، به‌گونه‌ای که رقم نفوس در آن زمان ۲۵ درصد افزایش یافت.
دومین موج مهاجرت
از سال ۲۰۱۴ به بعد با افزایش ناامیدی از بهبود وضعیت امنیتی و اقتصادی کشور، به‌خصوص در میان جوانان و عمدتا به مقصد کشورهای اروپایی آغاز شد. این مسأله با افزایش سیل پناه‌جویان از کشورهای عربی، به‌خصوص سوریه که درگیر جنگ بود، همزمان بود. این روند در افغانستان سیر صعودی‌اش را حفظ کرد تا این‌که در میانه‌ی سال ۲۰۲۱ همزمان با فروپاشی دولت پیشین و به قدرت رسیدن دوباره‌ی طالبان، به اوج خود رسید.
بر اساس آمار دفتر هماهنگ‌کننده‌ی کمک‌های بشردوستانه‌ی سازمان ملل (اوچا)، از هنگام تسلط طالبان تا اکنون بیش از ۱.۶ میلیون نفر از افغانستان به کشورهای همسایه مهاجر شده‌اند. با این رقم، شمار مهاجران افغانستانی در پنج کشور همسایه به بیش از ۸.۲ میلیون نفر افزایش یافته است. از این میان، چهار میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در ایران، سه میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در پاکستان، ۱۱ هزار و ۷۰۰ نفر در ازبیکستان، ۱۱ هزار نفر در تاجیکستان و پنج هزار نفر در ترکمنستان مهاجر هستند. بیشتر این مهاجران از طریق گذرگاه‌های غیررسمی وارد کشورهای میزبان شده‌اند. کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان در گزارش وسط سال خود که در تاریخ ۲۷ اکتوبر منتشر شده، وضعیت مهاجران در کشورهای میزبان را «دشوار» توصیف کرده است.
پاکستان و مسأله‌ی مهاجران افغانستانی
پاکستان پس از ترکیه، ایران، آلمان و کلمبیا، بزرگ‌ترین میزبان پناه‌جویان در جهان و پس از ایران، دومین میزبان بزرگ جمعیت پناه‌جویان افغانستانی است. مطابق آمار سازمان ملل، از مجموع سه میلیون و ۷۰۰ هزار شهروند افغانستان در پاکستان، تنها یک میلیون و ۳۳۰ هزار نفر آنان به‌عنوان پناه‌جو در آن کشور ثبت شده‌اند. از جمع این افراد، ۷۰۱ هزار و ۳۵۸ نفر در خیبرپختونخواه، ۳۲۱ هزار و ۶۷۷ نفر در بلوچستان، ۱۹۱ هزار و ۵۳ نفر در پنجاب، ۷۳ هزار و ۷۸۹ نفر در سند، ۴۱ هزار و ۵۲۰ نفر در اسلام‌آباد و چهار هزار و ۳۵۲ نفر در جامو و کشمیر تا آخر ماه جون امسال ثبت شده‌اند. همچنین ۸۴۰ هزار شهروند کارت اتباع افغانستان (ای‌سی‌سی) دریافت کرده و ۷۷۵ هزار پناه‌جوی دیگر بدون هیچ‌گونه سند اقامتی در پاکستان به‌سر می‌برند. بر اساس آمار سازمان ملل، ۱۴۶ هزار و ۲۴۰ نفر دیگر نیز از اعضای خانواده‌های پناه‌جویان ثبت‌نام‌‌شده در پاکستان اند. ۶۰۰ هزار پناه‌جوی دیگر که پس از تسلط طالبان به پاکستان پناه برده‌اند، مدارک اقامتی ندارند. به‌شمول این پناه‌جویان، بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر بدون هیچ‌گونه مدرک اقامتی در پاکستان به‌سر می‌برند و در معرض خطر اخراج به افغانستان قرار دارند. اما سرفراز بوگتی، وزیر داخله‌ی پاکستان همزمان با صدور فرمان اخراج پناه‌جویانی که اسناد قانونی اقامت در پاکستان ندارند، در تاریخ سوم اکتوبر گفت که یک میلیون و ۷۰۰ هزار پناه‌جوی افغانستانی در پاکستان به‌گونه‌ی «غیرقانونی» زندگی می‌کنند. حکومت پاکستان شمار کلی مهاجران افغانستانی در پاکستان را نیز کم‌تر از چهار میلیون نفر برشمرده است.
بر اساس این تصمیم تازه، حکومت موقت پاکستان ضرب‌الاجل یک‌ماهه را برای بازگشت اختیاری این پناه‌جویان به کشور شان از ابتدا ماه اکتوبر تعیین کرد که به موجب آن از این افراد خواسته شده بود که به‌صورت داوطلبانه پاکستان را ترک کنند. بر اساس این ضرب‌الاجل همه‌ی پناه‌جویان فاقد مدارک اقامت از شروع ماه نوامبر به‌صورت اجباری شناسایی، بازداشت و سپس به کشور شان (افغانستان) بازگردانده می‌شوند. بر اساس این برنامه، در مرحله‌ی اول، دولت پاکستان پناه‌جویانی را که «هیچ مدرکی ندارند، اسناد اقامت پاکستانی جعلی دارند یا کسانی که بیش از حد ویزای خود را تمدید کردهاند» اخراج می‌کند. برای این مرحله دست‌کم به‌صورت علنی حکومت موقت پاکستان هیچ حد زمانی مشخصی تعیین نکرده است. در مرحله‌ی دوم، این احتمال وجود دارد که پناه‌جویان دارای پاسپورت افغانستان نیز تعقیب و اخراج شوند. در مرحله‌ی سوم، به نظر می‌رسد کسانی که توسط کمیشنری عالی ملل متحد برای پناهندگان ثبت شده‌اند نیز اخراج شوند. کمیشنری عالی ملل متحد برای پناهندگان مستقر در پاکستان، با دولت آن کشور به توافقی دست یافته بودند که به موجب آن این سازمان پناه‌جویان افغانستانی را ثبت و تسهیلات اقامتی و زندگی برای آنان فراهم می‌کرد. پناه‌جویانی که اسناد این سازمان را داشتند، می‌توانستند به‌صورت آزادانه در آن کشور زندگی کنند، اما این توافق در ماه جولای امسال به پایان رسید و تا هنوز خبری از تمدید آن منتشر نشده است. بر اساس آمار، ۸۵۰ هزار پناه‌جوی افغانستانی از سوی کمیشنری عالی ملل متحد برای پناهندگان در پاکستان ثبت شده‌اند.
مهاجران افغان در پاکستان: وضعیت قانونی
حکومت پاکستان برای اخراج پناه‌جویان فاقد مدرک، عملیات گسترده‌ای را در تمامی چهار ایالت آن کشور راه‌اندازی کرده است. پولیس از طریق بلندگوهای مساجد به مردم هشدار می‌دهد که در جمع‌آوری پناه‌جویان بدون اسناد قانونی کمک کنند، آنان به محلاتی که عمدتا پناه‌جویان زندگی می‌کنند، هجوم می‌برند و به‌گونه‌ی گروهی آنان را بازداشت می‌کنند. حکومت پاکستان خط تلفنی ویژه‌ای را راه‌اندازی کرده و از شهروندان آن کشور خواسته است که در صورت مشاهده‌ی مهاجران فاقد مدرک، از این طریق آن را گزارش بدهند. حکومت آن کشور همچنین کسانی که از این مهاجران محافظت کنند را مجرم خواهد شناخت. گزارش‌هایی وجود دارد که پولیس پاکستان به کسانی که به مهاجران فاقد مدرک خانه اجاره می‌دهند، یا این افراد را به‌عنوان کارمند استخدام می‌کنند، جریمه در نظر گرفته است. حکومت پاکستان همچنین برای پناه‌جویانی که آن کشور را ترک می‌کنند، محدودیت‌های مشخصی برای انتقال اموال و سرمایه‌ی‌شان وضع کرده است. بر اساس آن، هر فرد حد اکثر ۵۰ هزار روپیه‌ی پاکستانی، معادل دوازده هزار و ۵۰۰ افغانی را می‌توانند با خود از پاکستان خارج کنند.
تخمین زده می‌شود که از شروع عملی‌سازی تصمیم حکومت موقت پاکستان مبنی بر اخراج مهاجران فاقد مدارک اقامتی معتبر، بیش از ۳۰۰ هزار نفر از این کشور خارج شده‌اند.
علل این تصمیم پاکستان چیست؟
حکومت پاکستان مهار تهدیدهای امنیتی در آن کشور و مدیریت بحران اقتصادی را انگیزه‌ی اصلی این اقدام اعلام کرده است، اما به نظر می‌رسد افزون بر این موارد، اختلاف با طالبان و توجه به افکار عمومی در پاکستان که نسبت به پناه‌جویان افغانستانی بدگمان هستند و آنان را به دزدیدن فرصت‌های شغلی و کار متهم می‌کنند، نیز در این تصمیم نقش داشته باشد.
بحران اقتصادی داخلی
بر اساس اعلام کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان، وضعیت پناه‌جویان و میزبانان محلی آنان در پاکستان با تشدید بحران اقتصادی و پی‌آمدهای ناشی از سیل سال گذشته در آن کشور، به‌طور فزاینده‌ای «چالش‌برانگیز» است. پاکستان از زمان استقلال از بریتانیا در سال ۱۹۴۷، هم‌اکنون با بدترین بحران اقتصادی روبه‌رو است. در ماه جولای امسال، نرخ روپیه‌ی پاکستانی پس از سال ۱۹۹۸ به پایین‌ترین حد خود در مقابل دالر امریکایی افت کرد. در کنار بحران اقتصادی، سیل‌های ویرانگر سال گذشته و بحران جهانی انرژی، آن کشور را به لبه‌ی پرتگاه کشانده است. این سیل‌ها یک‌سوم خاک پاکستان را زیر آب بردند و آن کشور در سال‌های اخیر با یکی از بدترین بلایای طبیعی مواجه است. کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان گفته است که با تشدید بحران اقتصادی، نرخ کالا و خدمات اساسی و هزینه‌ی اجاره‌ی خانه در پاکستان افزایش یافته که تأثیر منفی بر وضعیت پناه‌جویان و میزبانان آنان گذاشته‌اند. مطابق آمار اوچا، برای رسیدگی به وضعیت ۴.۵۴ میلیون پناه‌جوی افغانستانی و میزبان آنان در پاکستان، مبلغ ۳۸۳.۸ میلیون دالر در سال جاری میلادی نیاز است. کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان اما گفته است که از مجموع این مبلغ تا نیمه‌ی اول امسال، فقط ۱۰۴.۲ میلیون آن تأمین شده است.
ناامیدی از طالبان
افزایش ۶۰ درصدی حملات تروریستی علیه نظامیان و اهداف دولتی در پاکستان، قدرت یافتن روزافزون تحریک طالبان پاکستانی، ارتش آزادی‌بخش بلوچستان، داعش خراسان شاخه‌ی پاکستان و تحریک جهاد پاکستان؛ حمله‌ی تحریک طالبان پاکستانی به یک مقر ارتش در چترال و حمله‌ی ارتش آزادی‌بخش بلوچستان به یک پایگاه هوایی در پنجاب، نگرانی‌های امنیتی آن کشور را به‌صورت جدی افزایش داده است.
رضا بهرامی، سفیر پیشین ایران در افغانستان در یک مطلب در خصوص دلایل بازگشت اجباری پناه‌جویان افغانستانی از پاکستان مدعی شده است: «علاوه بر امکان بهره‌گیری تحریک طالبان پاکستان از جغرافیای افغانستان، حضور تعدادی از اتباع افغانستانی در ناامنی‌های تولیدشده در پاکستان و نهایتا عدم مسئولیت‌پذیری طالبان در همکاری نزدیک با پاکستان برای مهار این پدیده را می‌توان مهم‌ترین انگیزه‌ی اسلام‌آباد در استفاده از کارت مهاجران برای اعمال فشار بر طالبان محسوب کرد.»
انوارالحق کاکر، نخست‌وزیر موقت پاکستان در تاریخ هشتم نوامبر در یک کنفرانس خبری در اسلام‌آباد، پایتخت پاکستان گفت اخراج پناه‌جویان بدون مدرک قانونی به افغانستان، واکنشی به عدم تمایل طالبان برای اقدام علیه «تروریستانی» است که از خاک افغانستان برای انجام حملات تروریستی در پاکستان استفاده می‌کنند. به‌گفته‌ی او، در پی تسلط طالبان بر افغانستان، حملات تروریستی در پاکستان به‌صورت کلی ۶۰ درصد و «حملات انتحاری ۵۰۰ درصد» افزایش یافته است. کاکر افزود که با برگشت طالبان به قدرت، پاکستان انتظار داشت تا در خاک افغانستان اقدامات جدی علیه گروه‌های مخالف دولت پاکستان و به‌ویژه تحریک طالبان پاکستان انجام شود. به‌گفته‌ی او، طالبان در افغانستان این انتظار را برآورده نتوانسته‌اند. وزیر داخله‌ی پاکستان هم در تاریخ سوم اکتوبر گفت که شهروندان افغانستان در حملات تروریستی در مناطق مختلف پاکستان دست دارند. به‌گفته‌ی او، ۱۴ نفر از ۲۴ مهاجم انتحاری که در نُه ماه اول سال جاری میلادی حمله کردهاند، شهروندان افغانستان بودند. او گفت پاکستان اسنادی هم در این مورد در اختیار دارد.
میشل کوگلمن در یک تحلیل در گروه بین‌المللی بحران نوشته است که به نظر می‌رسد، ارتش آن کشور پشت این تصمیم حکومت موقت پاکستان است. او نوشته است: «پاکستان توسط یک دولت موقت غیرسیاسی اداره می‌شود که کشور را برای انتخابات در ژانویه آماده می‌کند. ارتش که نفوذ زیادی بر رژیم موقت دارد، احتمالا پشت این سیاست است (فرمانده ارتش به‌طور علنی از این اقدام حمایت کرد و در جلسه‌ی نهایی کردن برنامه شرکت کرد)، اما اجازه می‌دهد دولت موقت -که نیازی به نگرانی در مورد بازگشت سیاسی ندارد- هر گونه انتقاد عمومی را تحمل کند. علاوه بر این، روابط پاکستان با طالبان بدتر شده است زیرا اسلام‌آباد معتقد است که این گروه برای مهار حضور جنگ‌جویان و پایگاه‌های تی‌تی‌پی در افغانستان تلاش کافی نکرده است. اسلام‌آباد ممکن است از سیاست اخراج تا حدی برای مجبور کردن طالبان استفاده کند، که طالبان این اقدام را محکوم کردهاند تا بیشتر در زمینه‌ی مبارزه با تروریسم کمک کنند.»
طالبان پس از به قدرت‌رسیدن، مذاکرات صلح میان دولت پاکستان و طالبان پاکستانی را برای ماه‌ها در افغانستان میزبانی و رهبری کردند. هنگامی که این مذاکرات ناکام شد، طالبان پاکستانی به آتش‌بس خاتمه دادند و در سراسر کشور دستور حمله را صادر کردند.
پاکستان آصف درانی، نماینده‌ی ویژه خود در امور افغانستان را در رأس هیأتی در ماه جولای سال جاری به کابل فرستاد. او حامل پیامی روشن به طالبان مبنی بر جلوگیری از فعالیت تی‌تی‌پی از خاک افغانستان بود. به گزارش روزنامه‌ی پاکستانی اکسپرس تریبون، آصف درانی به رهبران ارشد طالبان خاطرنشان کرده بود که یا «پاکستان را انتخاب کنند یا هم تحریک طالبان پاکستان را». هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان یک فرمان اجرایی در مورد حرام‌بودن جنگ در پاکستان صادر کرد. صدور فرمان رهبر طالبان، توسط اعضای ارشد این گروه در کابل به درانی ابلاغ شد. طالبان علی‌رغم درخواست مکرر پاکستان، هنوز آن را علنی نکرده‌اند. اما مقام‌های طالبان، از جمله محمدیعقوب، وزیر دفاع این گروه از آن به‌صورت ضمنی در صحبت‌های خود یادآور شد. او حدود یک ماه پس از این سفر هیأت پاکستانی، در یک نوار صوتی گفت که مطابق گفته‌های رهبر طالبان، «هرکسی از افغانستان به نیت جهاد بیرون شود، این عمل او جهاد شمرده نمی‌شود».
آصف درانی گفت که طالبان در افغانستان از حدود شش هزار جنگ‌جوی تی‌تی‌پی میزبانی می‌کنند که در حملات علیه نیروهای امنیتی پاکستان در امتداد مرز شرکت دارند.
درانی همچنین در اوایل نوامبر امسال گفت که پیشنهادی برای جابه‌جایی اعضای تی‌تی‌پی از مناطق مرزی وجود داشت، اما عملی نشد. قبل از او، مقام‌های امنیتی پاکستان گفته بودند که با طالبان به تفاهم رسیده تا اعضای تحریک طالبان پاکستان را دور از مرزهای آن کشور در خاک افغانستان جابه‌جا کنند. به گزارش رسانه‌ی پاکستان دیلی، اسلام‌آباد حتا موافقت کرده بود که پروژه‌ی جابه‌جایی را تأمین مالی کند. در دو سال گذشته، صدها خانواده از پاکستان و مناطق مرزی در جنوب افغانستان تحت نام «ناقلین» در ولایت‌های عمدتا شمال انتقال داده شدند. روند جابه‌جایی آنان توسط طالبان مدیریت می‌شد که به درگیری‌های خونینی با باشندگان محل و کوچ اجباری صدها خانواده از باشندگان بومی انجامید. آگاهان برهم‌زدن ترکیب جمعیتی به نفع پشتون‌ها و تغییر جغرافیای تروریسم را از عمده‌ترین هدف این جابه‌جایی عنوان می‌کنند.
همزمان با این، اکسپرس تریبون گزارش داد که پاکستان سیاست خود در قبال طالبان در افغانستان را تغییر داده و تصمیم گرفته تا دیگر در سطح بین‌المللی از این گروه حمایت نکند. تغییر در رویکرد پاکستان به‌عنوان عمده‌ترین حامی طالبان، رسمیت حکومت این گروه در سطح بین‌المللی را مشکل‌تر می‌کند. نخست‌وزیر موقت پاکستان هم در ۱۷ نوامبر در مجمعی موسوم به «گفت‌وگوی مارگلا ۲۰۲۳» در انستیتوت تحقیقات سیاست‌گذاری در اسلام‌آباد گفت مشکلات افغانستان زمانی کاهش می‌یابد که در آن کشور یک حکومت مشروع روی‌کار آید.
دولت پاکستان در یک اقدام کم‌سابقه، تردد با شناس‌نامه از مرز با افغانستان را ممنوع کرد و از اول نوامبر «سیستم تک‌سندی» را در رفت‌وآمد از تمامی گذرگاه‌های مرزی با افغانستان به اجرا گذاشت. آن کشور اعلام کرد که مسافران از افغانستان تنها با پاسپورت و ویزا می‌توانند وارد پاکستان شوند. باشندگان منطقه‌ی مرزی چمن ایالت بلوچستان به این تصمیم دولت پاکستان اعتراض کردند. معترضان بیش از یک ماه می‌شود که تحصن کرده و از ۲۱ نوامبر مسیر چمن-کویته را به‌روی رفت‌وآمد بسته کردهاند. آنان خواستار رفع ممنوعیت سفر با شناس‌نامه اند. پاکستان می‌گوید که روزانه حدود ۴۰ هزار پاکستانی از گذرگاه چمن-اسپین‌بولدک تردد می‌کنند. به‌گفته‌ی خان اچکزی، وزیر اطلاعات بلوچستان دولت با معترضان وارد گفت‌وگو شده و در تلاش ایجاد شغل جایگزین به آنان در داخل خاک پاکستان اند. ممنوعیت سفر با شناس‌نامه توسط پاکستان به معنای پایان دوره‌ای است که مسافران قبایل در دو طرف دیورند، حق تردد با آن را داشتند. دولت‌های گذشته در افغانستان، مرز دیورند را «خط فرضی» می‌دانستند و تردد آزادانه در امتداد این خط را به‌عنوان حق طبیعی قبایل، قایل بوده‌اند. وزارت خارجه‌ی طالبان هم در واکنش به این اقدام پاکستان، گفت ممنوعیت سفر قبایل در دو طرف مرز دیورند، تصمیم یک‌جانبه و برخلاف «حقایق تاریخی و واقعیت‌های عینی» است. در اعلامیه‌ی این وزارت آمده است مردم دو طرف مرز با یک‌دیگر پیوندهای دینی، قومی، زبانی، خویشاوندی و تجاری دارند که «با وجود برخی اجبارهای تاریخی حکومت‌ها در طول تاریخ، برای مردم این منطقه برخی حقوق ویژه در نظر گرفته و مورد احترام قرار داده شده است». قبل از این، ممنوعیت سفر با شناس‌نامه در گذرگاه مرزی تورخم نیز توسط پاکستان اجرا می‌شد. مناطق قبایلی پاکستان شامل هفت منطقه‌ی باجور، مهمند، خیبر، اورکزی، کرم، وزیرستان شمالی و وزیرستان جنوبی می‌شود که در سال ۲۰۱۹ خودمختاری آن سلب و به ایالت خیبرپختونخواه ادغام شد. این اقدام اعتراض تند دولت پیشین افغانستان را هم به همراه داشت و دولت افغانستان در آن هنگام گفته بود که پاکستان حق ادغام مناطق قبایلی را ندارند. پاکستان در اواخر سال ۲۰۱۶ نیز اعلام کرد که باشندگان مناطق قبایلی در آن کشور، صرفا با پاسپورت پاکستانی و گرفتن ویزای افغانستان می‌توانند سفر کنند. اما وزارت سرحدات و قبایل افغانستان در آن هنگام اعلام کرد که اتخاذ چنین تصمیم صرفا از صلاحیت افغانستان است و این تصمیم برای افغانستان رسمیت ندارد.
کابوس پناه‌جویان
اخراج پناه‌جویان فاقد مدارک قانونی، طیف وسیعی از مهاجران را در وضعیت دشواری قرار داده است. بسیاری از این مهاجران، کسانی اند که چندین دهه در پاکستان زندگی کردهاند یا در آن کشور متولد شده‌اند. زنان و دخترانی که کار می‌کردند یا برای تحصیل به مکاتب می‌رفتند، با بازگشت به افغانستان، از این حقوق محروم می‌شوند. افزون بر این‌ها، بیش از ۶۰۰ هزار پناه‌جوی فاقد مدرک در دو سال گذشته به‌دلیل ترس از طالبان به پاکستان پناه برده‌اند. این افراد طیف وسیعی از فعالان حقوق بشر، خبرنگاران، کارمندان نظامی و ملکی دولت پیشین و اقلیت‌های جنسیتی را در بر می‌گیرد. آنان با خطر انتقام‌جویی روبه‌رو هستند.
مهران عضو نیروهای ارتش پیشین بود. با همسر و دختر ۱۵ ساله‌اش در مرکز شهر غزنی زندگی می‌کردند. اما او از ترس بازداشت شدن توسط طالبان همراه با خانواده‌اش به کابل و سپس کویته نقل مکان کرد. مهران، همسر و دخترش از نیمه‌ی ماه عقرب سال گذشته زندگی را در حومه‌ی شهر کویته از سر گرفتند. یک اتاق و آشپزخانه را با کرایه‌ی ۱۵ هزار روپیه در ماه گرفت و توانست کار روزمزد پیدا کند. از آن پس تا حدود یک سال، او کار ساختمانی کرد. مهران و همسر و دخترش در پاکستان به‌عنوان مهاجر ثبت نشده‌اند. هنگامی که دولت پاکستان تصمیم به اخراج مهاجران بدون مدرک گرفت، آنان را هم شامل می‌شد. وقتی که دولت پاکستان این تصمیم را به اجرا گذاشت، صاحب خانه‌ی مهران به او گفت خانه را تخلیه کند. مهران اصرار کرد «تا وقتی که تلاشی خانه‌به‌خانه آغاز نشده، آنان می‌مانند و اگر شروع شد، کوچ خود را می‌بندند و می‌روند». حدود سه هفته را دنبال خانه گشت، اما خانه‌ای پیدا نتوانست. تلاشی خانه‌به‌خانه آغاز شد. شهر و محله تعطیل بود. همگی در یک تصمیم جمعی، خانه ماندند. مهران همچنان دنبال سرپناه بود و برای پیداکردن آن، خانه‌به‌خانه می‌گشت.
در هنگام عبور از سرک، نظامیان پاکستانی او را متوقف کردند و هنگامی که نتوانست مدارک اقامتی ارائه کند، بازداشت و به پاسگاه منتقل شد. «ما را اول در تهانه (پاسگاه) بردند، بعد به کمپ اخراج (مرکز نگهداری مهاجران). شب را ماندیم و باز در چمن منتقل شدیم.» پاکستان ۴۹ مرکز نگهداری مهاجران را در سراسر آن کشور ایجاد کرده است. عفو بین‌الملل در گزارشی گفته بود که ایجاد این مراکز قانونی نیست. این سازمان دست‌کم در هفت مورد تأیید کرده که حقوق قانونی مهاجران بازداشت‌شده، از جمله حق داشتن وکیل و ارتباط با اعضای خانواده رعایت نمی‌شود. عفو بین‌الملل افزوده بود که در این مراکز حقوق آزادی و دادرسی عادلانه نقض شده است. روایت مهران این یافته‌ها را تأیید می‌کند. «[مرکز نگهداری مهاجران] مثل یک زندان بود. نه وکیل بود و نه کدام پرس‌وجو.» او پس از سپری‌کردن یک شب در این مرکز به چمن منتقل شد. از چمن با همسر و دختر خود از طریق تلفن جریان را بازگو کرد. «گفتم که در کویته بمانند و من از افغانستان دوباره بر می‌گردم.» پرسیدم که آنان هم در معرض اخراج اند، چرا نمی‌خواهد به افغانستان بر گردند. در پاسخ گفت که دلیل آن ابتدا دخترش و سپس سابقه‌ی کاری خودش است. «سوسن (مستعار) صنف هفتم را می‌خواند. یک سال در افغانستان از درس ماند. اگر بر گردد، باز از درس می‌ماند. این بزرگ‌ترین دلیلم برای ماندن در کویته است. حتا اگر هزار بار مرا بر بزند (برگرداند)، بازهم نمی‌خواهم دخترم از درس بماند.»
اکثر کسانی که در دو سال اخیر به پاکستان پناه برده‌اند در تلاش گرفتن پناهندگی از کشورهای غربی اند. آنان در افغانستان یا شغل شان را از دست داده‌اند یا به‌دلیل سابقه‌ی شغلی‌شان احساس خطر کردهاند. برای این دسته از پناه‌جویان فاقد مدارک قانونی، بازگشت به افغانستان بدترین کابوس شان است. فریبا فیضی که در یک ایستگاه رادیویی محلی در جنوب‌غرب افغانستان کار می‌کرده و مادرش دادستان بوده، به فارین پالیسی گفته است که به‌دلیل از دست دادن شغل شان و احساس خطر به پاکستان پناه برده‌اند. او که اکنون فرزند هشت‌ماهه‌اش را باردار است، با حمایت یک سازمان محلی که برای خبرنگاران ایجاد شده، زندگی می‌کند، زیرا صاحب خانه‌اش با شروع اخراج اجباری پناه‌جویان فاقد مدرک، او و خانواده‌اش را بیرون انداخت.
روح‌الله (مستعار)، یک روزنامه‌نگار است که سال گذشته به پاکستان رفت تا از آن‌جا به کارش ادامه بدهد. روح‌الله و خانواده‌اش از ترس بازداشت هرگز بیرون نمی‌روند و روزها دروازه‌های خانه را از بیرون قفل می‌کنند. او می‌گوید با شروع این طرح، اکثر صاحبان خانه‌ها و املاک پناه‌جویان را بیرون می‌کنند یا از دادن خانه به آنان خودداری می‌کنند. این اقدامات، هزینه‌های مالی پناه‌جویان را به‌شدت افزایش می‌دهد.
افزون بر پناه‌جویان فاقد مدارک قانونی، طرح اخیر دولت پاکستان، بر وضعیت پناهندگانی که به‌صورت قانونی در آن کشور زندگی می‌کنند نیز سایه انداخته است. گزارش‌هایی از بازداشت پناهندگان دارای مدارک قانونی اقامت نیز در دو ماه گذشته منتشر شده است. مونسه کاکر، یک وکیل مدافع در شهر کراچی به تایم گفته است که از هزار و ۵۰۰ پناه‌جوی افغانستانی دستگیرشده، ۸۰ درصد آنان پناهندگان ثبت شده و قانونی بوده‌اند.
پناه‌جویان برای رسیدن تا مرز تجربه‌ی دردناکی را پشت سر می‌گذارند. هزینه‌ی حمل‌ونقل به‌شدت افزایش یافته و دولت به بازگشت‌کنندگان محدودیت‌هایی در خصوص انتقال اموال و پول نقد وضع کرده است.
مطابق اعلامیه‌ی وزارت داخله‌ی آن کشور، هر خانواده‌ی برگشت‌کننده تنها می‌تواند مبلغ ۵۰ هزار کلدار پاکستانی را از آن کشور خارج کند. بقیه‌ی دارایی‌های نقدی هم باید از طریق روندهای بانکی انتقال داده شوند. اکثریت مهاجران در آن کشور به‌خاطر نداشتن مدارک اقامتی، حساب بانکی ندارند.
مهران پنج ساعت را در صف طولانی منتظر خروج به افغانستان در گذرگاه ماند. در سایر گذرگاه‌های مرزی نیز صف طولانی تشکیل می‌شود و مهاجران برگشتی تا خروج از مرز در مواردی چند شبانه‌روز را در صف می‌مانند. شفیع‌الله که هنوز در کمپ طالبان در تورخم است، می‌گوید از منطقه‌ی «مردان» خیبرپختونخواه داوطلبانه به افغانستان آمده است. او گفت که یک شبانه‌روز را در صف مانده است. «تقریبا دو متر را دو ساعت در صف پیش رفتیم. کار خیلی کند است.» عادل، مهاجر برگشتی دیگر گفت که با اعضای خانواده‌اش چهار شبانه‌روز را در صف مانده بودند.
بختیار، مهاجر دیگر افغانستانی که داوطلبانه پاکستان را ترک کرده، نیز از طریق همین گذرگاه وارد افغانستان شده است. او می‌گوید که پس از شش ماه زندگی در پاکستان با همسرش، مجبور شد آن‌جا را ترک کند. آنان خود را از شهر کویته تا مرز چمن-اسپین‌بولدک به‌صورت قاچاقی رساندند. «کرایه بلند رفته بود. به قاچاقبر تماس گرفتیم. کرایه‌ی فی نفر تا مرز ۲۵ هزار روپیه است. دو نفر ۵۰ هزار دادیم. قبلا فی نفر پنج هزار کلدار بود.»
مهاجران برگشتی در هنگام عبور از مرز، ابتدا توسط پاکستان بیومتریک و تثبیت هویت می‌شود. سپس وارد خاک افغانستان می‌شوند. در هنگام عبور، به مهاجران اجازه‌ی انتقال اجناس و وسایل داده نمی‌شود. طالبان در ابتدا صرفا هویت افراد را ثبت می‌کردند و به افراد اجازه‌ی ورود به افغانستان را می‌دادند. اکنون بیومتریک هم می‌کنند. اسم، اسم پدر، سکونت اصلی در افغانستان بر اساس ولایت و ولسوالی و سکونت در پاکستان را ثبت می‌کند. پس از آن به افراد برگشتی اختیار داده می‌شود که یا در کمپ طالبان می‌مانند و یا هم خودشان با هزینه‌ی شخصی به ولایت‌ها می‌روند. مهران بیومتریک نشده، اما بختیار و همسرش بیومتریک شده‌اند.
نگرانی سازمان‌های بین‌المللی از بازگشت اجباری پناه‌جویان
نهادهای حقوق بشری و سازمان‌های بین‌المللی اکثرا نسبت به اخراج پناه‌جویان از پاکستان ابراز نگرانی کرده و از پاکستان خواسته‌اند که این روند را متوقف کند. کارشناسان سازمان ملل در ۱۷ اکتوبر در یک بیانیه‌ی مشترک گفتند که بازگرداندن پناه‌جویان افغانستانی، از جمله زنان و کودکان نگران‌کننده است و بسیاری از آنان را در معرض آسیب‌های جبران‌ناپذیری چون نقض جدی حقوق بشر در کشورشان مواجه می‌کند. آنان از پاکستان خواستند که در حفافظت از پناه‌جویان، به زنان، دختران، افراد مسن و همچنین مقام‌ها و پرسنل امنیتی دولت پیشین افغانستان، مدافعان حقوق بشر، سایر فعالان جامعه‌ی مدنی و کارکنان رسانه‌ای اولویت دهد. همچنین کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان و سازمان بین‌المللی مهاجرت گفته‌اند که اخراج پناه‌جویان افغانستانی می‌تواند منجر به نقض شدید حقوق بشر، از جمله جدایی خانواده‌ها و اخراج افراد زیر سن قانونی شود.
کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل هم گفته است بسیاری از کسانی که با اخراج مواجه اند، در صورت بازگرداندن در معرض جدی نقض حقوق بشر، از جمله بازداشت خودسرانه، شکنجه و سایر رفتارهای غیرانسانی قرار خواهند گرفت. این نهاد افزوده است که اخراج گروهی و بدون درنظرگرفتن شرایط شخصی به منزله‌ی نادیده‌گرفتن قوانین بین‌المللی حقوق و پناهندگان است. دیدبان حقوق بشر هم گفته که بازگشت اجباری، بسیاری از پناه‌جویان افغانستانی را در معرض خطرات امنیتی قابل توجهی قرار می‌دهد؛ زیرا وضعیت در افغانستان برای بسیاری از کسانی که فرار کردهاند، همچنان خطرناک است و اخراج به افغانستان، آنان را در معرض آزار و اذیت طالبان قرار می‌دهد. بر اساس اعلام این نهاد، پاکستان به‌عنوان یکی از طرف‌های کنوانسیون سازمان ملل علیه شکنجه و اصل حقوق بین‌المللی مبنی بر عدم اخراج افراد به کشورهایی که در آن با خطر شکنجه یا آزار و اذیت روبه‌رو اند، تعهد خود را نقض می‌کند. عفو بین‌الملل هم گفته است که اخراج پناه‌جویان افغانستانی جان و حقوق آنان و به‌ویژه زنان را در معرض خطر جدی قرار می‌دهد. این نهاد گفته است زنان به‌دلیل جنسیت‌شان در افغانستان از حقوق آموزش و کار محروم اند و درحالی‌که در پاکستان، برای اکثریت قریب به اتفاق زنان و دختران، زندگی و تحصیل ممکن است. کمیسیون حقوق بشر پاکستان گفته است که اخراج پناه‌جویان افغانستانی در تضاد با قوانین بین‌المللی حقوق بشر است.
گزارشگران بدون مرز گفته است حدود ۲۰۰ خبرنگار افغانستانی که به‌دلیل تهدیدات طالبان به پاکستان پناه برده‌اند، در خطر اخراج قرار دارند و بازگرداندن، آنان را آشکارا در معرض خطر قرار می‌دهد. یک خبرنگار هم به این سازمان گفته است که اخراجش به افغانستان، به معنای فرستادن به قتلگاه است. سازمان بین‌المللی صلح و عدالت انتقالی نسبت به اخراج دادستان‌ها و کارمندان سیستم قضایی که پس از تسلط طالبان به پاکستان پناه برده‌اند، ابراز نگرانی کرده است. این سازمان گفته است این افراد در افغانستان با «تهدید، آزار و اذیت، شکنجه و قتل» روبه‌رو اند و به امنیت و کمک نیاز دارند. «اقدامات طالبان که شامل آزار و اذیت، شکنجه و کشتار غیرقانونی مقام‌های دولتی و مدافعان حقوق بشر، از جمله ۲۹ دادستان می‌شود، اخراج این افراد به افغانستان را بسیار خطرناک می‌کند.» سازمان بین‌المللی صلح و عدالت انتقالی گفته است که یک دادستان پیشین که ویزای پاکستان را داشت، نیز اخراج شده است.
کمیشنری سازمان ملل در امور پناهندگان گفته است که برگشت ناگهانی مهاجران در آستانه‌ی فرارسیدن زمستان و چالش رسیدگی به فاجعه‌ی زمین‌لرزه در غرب افغانستان، بحران انسانی وخیم در این کشور را بدتر می‌کند. اکنون هم به‌گفته‌ی کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان، برگشت‌داده‌شدگان با کمبود جدی منابع و خدمات مواجه‌اند. این سازمان افزوده است که نهادهای کمک‌کننده‌ی بین‌المللی هم برای رسیدگی به وضعیت نیازمندان در افغانستان بودجه کم دارند.
بر اساس داده‌های سازمان جهانی غذا، دو سوم جمعیت افغانستان با خطر گرسنگی روبه‌رو هستند. در حال حاضر این کشور در میانه‌ی یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های بشری جهان قرار دارد و از پی‌آمدهای زمین‌لرزه‌های ویرانگر اخیر، چالش‌های اقتصادی و تحریم‌ها رنج می‌برد. از نظر برخی ناظران، این وضعیت به این معنا است که بازگشت‌کنندگان در بدترین زمان ممکن وارد کشور شان می‌شوند.
در ماه سپتامبر برنامه جهانی غذا گفت که به‌دلیل بحران مالی گسترده و کمبود بودجه، مجبور شده تا کمک اضطراری به ده میلیون شهروند نیازمند در افغانستان را متوقف کند. با این حال، مارتین گریفتیس، معاون امور بشردوستانه و هماهنگ‌کننده‌ی کمک‌های اضطراری سازمان ملل در ۲۰ نوامبر از اختصاص‌دادن ده میلیون دالر برای رسیدگی به وضعیت مهاجران بازگشت‌کننده از پاکستان خبر داد. این مبلغ از صندوق اضطراری سازمان ملل برای تأمین نیازهای اولیه‌ی بشردوستانه‌ی برگشت‌کنندگان اختصاص داده شده است.
اتحادیه اروپا هم مبلغ ۶۱ میلیون یورو برای حمایت از افراد آسیب‌پذیر در افغانستان، بازگشت‌کنندگان اجباری و همچنین پناه‌جویان در پاکستان کمک کرده است. این اتحادیه گفته است که از این میان، یک میلیون آن در پاکستان به مصرف می‌رسد و متباقی توسط سازمان‌های بشردوستانه در افغانستان. بر اساس بیانیه‌ی دفتر اتحادیه اروپا، بخشی از این بودجه برای حمایت از پناه‌جویانی که به افغانستان باز می‌گردند، با اولویت حفاظت و حمایت در جامعه‌ی میزبان هزینه خواهد شد.
مدیریت بحران
تا اکنون دست‌کم ۴۵۰ هزار نفر از پاکستان به افغانستان برگشت داده شده‌اند. گذرگاه‌های مرزی تورخم در ننگرهار، اسپین‌بولدک در قندهار، انگوراده در پکتیکا، بهرامچه در هلمند، دندپتان در پکتیا و زنجیر در زابل شاهد ورود این افراد بوده‌اند. بر اساس آمار کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان، در سه ربع اول سال ۲۰۲۳ (تا ختم سپتامبر)، ۱۲ هزار و ۷۹۵ نفر دیگر هم به‌گونه‌ی داوطلبانه به افغانستان برگشته‌اند. ۹۶ درصد آنان از پاکستان برگشته و ۷۸.۷ درصد این افراد، زنان و کودکان اند. این رقم در طول سال ۲۰۲۲ به شش هزار و ۵۰۶ نفر، در سال ۲۰۲۱ به هزار ۴۲۹ نفر، در سال ۲۰۲۰ به دو هزار و ۳۳۱ نفر و در سال ۲۰۱۹ به هشت هزار و ۴۰۴ نفر می‌رسید. در جریان دو سال گذشته تا ماه سپتامبر، انتقال ناقلین از پاکستان، ممکن عامل اصلی افزایش برگشت‌کنندگان داوطلب بوده باشد؛ گرچند کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان هیچ اشاره‌ای به آن نکرده است. رقم برگشت‌داده‌شدگان، پس از اخراج اجباری مهاجران از پاکستان بی‌سابقه است. بلندترین رقم برگشت‌کنندگان در سال ۲۰۰۲ با رقم یک میلیون و ۹۷۵ هزار نفر و سپس در سال‌های ۲۰۰۴ با رقم ۸۷۹ هزار نفر، ۲۰۰۵ با رقم ۷۵۲ هزار نفر، ۲۰۰۶ با رقم ۳۸۷ هزار نفر و ۲۰۱۶ با رقم ۳۸۳ هزار نفر ثبت شده است.
حکومت طالبان اعلام کرده است که برای رسیدگی به وضعیت مهاجران اخراج‌شده از پاکستان، مبلغ دو میلیارد افغانی بودجه اختصاص داده است. بر اساس اعلامیه‌ی وزارت مهاجرین و عودت‌کنندگان طالبان، این مبلغ برای تأمین نیازهای اولیه‌ی مهاجران اخراج‌شده به مصرف می‌رسد. در گذرگاه‌های مرزی، این گروه برای هر خانواده‌ی اخراج‌شده که تثبیت هویت و بیومتریک شده باشد، مبلغ ده هزار افغانی پرداخت می‌کند. همچنین به اخراج‌شدگان «نیازمند» به‌گفته‌ی طالبان، هزینه‌ی سفر به ولایت‌ها نیز داده می‌شود. تمامی این هزینه‌ها توسط کمیته‌ی مالی «کمیسیون عالی رسیدگی به مشکلات مهاجران» این گروه به مصرف می‌رسد. این کمیسیون در چهارم عقرب به دستور رهبر طالبان ایجاد شد. ریاست آن را عبدالسلام حنفی، معاون اداری نخست‌وزیر طالبان به عهده دارد و ۳۱ نفر از مقام‌های ارشد این گروه عضو آن اند. در این کمیسیون، به‌شمول کمیته‌ی مالی، ۱۲ کمیته وجود دارد. ثبت، تثبیت، استقبال، خدمات، امور صحی، اسکان موقت، ترانسپورت، کاریابی، اطلاعات و آگاهی عامه، تنظیم مساجد و جلب و جذب کمک‌ها سایر کمیته‌های این کمیسیون اند. طالبان افزون بر اختصاص دو میلیارد افغانی، کارزار جمع‌آوری کمک‌ها را نیز آغاز کردهاند. حساب بانکی پول افغانی در بانک مرکزی افغانستان تحت کنترل این گروه و حساب بانکی دالری در بانک خصوصی «افغان یونایتد بانک» راه‌اندازی شده‌اند. وزارت صنعت و تجارت این گروه هم در فراخوانی، از سکتور خصوصی افغانستان خواسته تا «با توجه به عمق فاجعه‌ی بشری ناشی از سرازیرشدن صدها هزار مهاجر»، به مهاجران کمک کنند. کمیته‌ی جلب و جذب کمک‌های کمیسیون طالبان برای رسیدگی به مشکلات مهاجران، صرافان سرای شهزاده و صاحبان سالن‌های عروسی در کابل را هم مکلف به ارائه‌ی کمک برای مهاجران بازگشتی از پاکستان کرده است. آنان در پاسخ به درخواست طالبان گفته‌اند که به‌زودی کمک‌های خود را جمع‌آوری و در هماهنگی با این گروه به مهاجران می‌رسانند. شرکت‌های مخابراتی نیز به مشتریان شان تسهیلاتی فراهم کردهاند که از طریق کریدت کارت می‌توانند به کارزار جمع‌آوری برای مدیریت بازگشت‌کنندگان کمک کنند.
طالبان همچنین در گذرگاه‌های مرزی با پاکستان کمپ‌های موقت ایجاد کردهاند. کمپ عمری در تورخم، کمپ‌های بولدک، رحمتی، اسپین‌بولدک، شوراندام و تخته‌پل در قندهار و در سایر گذرگاه‌ها هم یک یک کمپ وجود دارد. خبرنگاران محلی در قندهار، ننگرهار و پکتیا که از این کمپ‌ها بازدید کرده، در گفت‌وگوهای جداگانه با روزنامه اطلاعات روز گفتند که اکثرا البسه، غذا و آب توسط نهادهای خیریه و تجاران تأمین می‌شود. این خبرنگاران تأیید کردند که در تمامی این کمپ‌ها، هیچ حمامی وجود ندارد و به‌دلیل سردی هوا و وضعیت بد بهداشتی، در میان برگشت‌کنندگان و اخراج‌شدگان بیماری‌های فصلی شیوع یافته‌اند. سازمان بین‌المللی حفاظت از کودکان نیز شیوع بیماری‌های عفونی و مسری در میان مهاجران برگشتی و به‌ویژه کودکان خبر داده است. این بیماری‌ها بر اساس اعلام این سازمان به سرعت در حال گسترش است.
مهاجران برگشتی نیز از نبود تسهیلات و امکانات صحی و بهداشتی و خیمه در این کمپ‌ها شکایت دارند. یک مهاجر برگشته به روزنامه اطلاعات روز در کمپ عمری طالبان در تورخم گفت: «زنان و کودکان [زیادی] خیمه ندارند… چیزهای دیگر هم نیست. مثل تشناب. [با این هم] پنج یا شش روز تیر می‌شود.» عادل، مهاجر دیگر بازگشته در این کمپ گفت که طالبان برخورد دوگانه با مهاجران برگشتی دارند. به‌گفته‌ی او، افرادی که در میان طالبان آشنا دارند، از این کمپ خیلی زود منتقل می‌شوند. او که باشنده‌ی اصلی کنر است، گفت: «امروز روز ششم است که این جاییم… مرا انتقال نمی‌دهد. وقتی به طالبان مراجعه می‌کنم، می‌گویند تورخم [گذرگاه] برو. پس از چهار شب از تورخم این جا آمدم. ولی کسی نمی‌گوید مشکل چیست.» طالبان مهاجران برگشتی را از کمپ‌های این گروه در مرز به مناطق‌شان انتقال می‌دهند. به جز کمپ‌های مرزی، طالبان صرفا در دو ولایت بلخ و قندهار توانسته برای مهاجران کمپ ایجاد کنند. یوسف احمدی، سخن‌گوی کمیسیون طالبان برای رسیدگی به مشکلات مهاجران به روزنامه اطلاعات روز گفت بخشی از مهاجران برگشتی به این دو کمپ انتقال داده می‌شوند. به‌گفته‌ی او، طالبان هنوز هیچ شهرکی را برای مهاجران نتوانسته فعال کنند. در تاریخ سوم عقرب، خلیل‌الرحمان حقانی گفت که در ۲۸ ولایت شهرک‌های مهاجران موجود است، اما نیاز به آماده‌سازی دارد. او برای فعال‌کردن این شهرک‌ها خواستار کمک‌های بین‌المللی شد.
تعداد مهاجران بازگشته به افغانستان به تفکیک سال
پی‌آمدهای بازگشت اجباری پناه‌جویان
میشل کوگلمن در یک مطلب نوشته است، پی‌آمدهای احتمالی تصمیم سخت پاکستان ویرانگر است. افغانستان تحت رهبری طالبان آماده‌ی پذیرایی از انبوهی از بازماندگان نیست که با یک بحران انسانی گسترده مواجه خواهند شد. ۱۵ میلیون افغانستانی به‌شدت در ناامنی غذایی به‌سر می‌برند که به‌دلیل خشک‌سالی، سیل و زمین‌لرزه تشدید شده است. افغانستان همچنین با کاهش شدید کمک‌های جهانی و کاهش تعداد گروه‌های امدادرسان بین‌المللی در مرزهای خود به‌دلیل سیاست‌های طالبان مواجه است.
به‌باور ناظران، اخراج ۱.۷ میلیون افغانستانی پی‌آمدهای ویرانگری خواهد داشت. این افراد به کشوری بازخواهند گشت که با یک بحران انسانی گسترده مواجه است. افغانستان همچنین با کاهش شدید کمک‌های جهانی و کاهش تعداد گروه‌های امدادرسان بین‌المللی مواجه است.
بسیاری از افغانستانی‌هایی که اخراج می‌شوند، در افغانستان آینده‌ای ندارند. آنان ممکن است نتوانند شغل پیدا کنند، فرزندان خود را به مدرسه بفرستند یا حتا از خود در برابر خشونت محافظت کنند.
به نظر یک کارشناس گروه بین‌المللی بحران، بازگشت صدها هزار نفر به پاکستان یک کابوس برای هر دو کشور است. به نظر این کارشناس، اقتصاد فلج افغانستان هم‌اکنون نیز قادر به ایجاد شغل به بیش از ۵۰۰ هزار نفری که هر سال وارد بازار کار می‌شوند، نیست. تصور این‌که این حکومت بتواند برای هزاران بازگشت‌کننده شغل فراهم کند، دشوار است. به‌باور ناظران، این وضعیت اقتصاد شکننده‌ی افغانستان را تحت فشار قرار می‌دهد.
بازگشت ده‌ها هزار نفر، به‌خصوص از مناطق قبایلی در چنین وضعیتی می‌تواند آنان را به منبعی مهم برای سربازگیری گروه‌های بنیادگرا، به‌شمول تحریک طالبان پاکستانی و بنیادگرایان آسیای میانه تبدیل کند. افراسیاب ختک، سیاست‌مدار پاکستانی اخیرا به تلویزیون آمو گفته است که هدف پاکستان از این کار گسترش ناامنی در چارچوب رقابت‌های ژئوپولیتیک جدید است.
از سوی دیگر اسکان مجدد بازگشت‌کنندگان از سوی حکومت طالبان با بدبینی در افکار عمومی همراه است. این نگرانی پیوسته در یک ماه گذشته در میان کاربران در شبکه‌های مجازی تکرار شده که ممکن است طالبان از این طریق بخواهند بافت جمعیتی افغانستان را به‌هم بزنند؛ مسأله‌ای که به‌خصوص در دو سال گذشته همواره تنش‌زا بوده است. اسماعیل‌خان، یکی از رهبران جهادی اخیرا در یک نشست امنیتی در دوشنبه، پایتخت تاجکستان گفت که پاکستان با جابه‌جایی میلیون‌ها نفر در شمال کشور، به‌دنبال گسترش ناامنی در مرزهای غربی و شمالی کشور است. بسیاری از کارشناسان همچنین از مهاجرت گسترده‌ی شهروندان افغانستان و بازگشت‌داده‌شدگان به سایر کشورها نیز ابراز نگرانی می‌کنند. انتظار می‌رود با بدتر شدن وضعیت اقتصادی، هزاران نفر به جمع مهاجران بپیوندند و برای خروج از افغانستان تلاش کنند.